همه ما تا حدی از رها شدن می‌ترسیم، زیرا نمی‌خواهیم بدون حمایت، ارتباط و محافظت به حال خود رها شویم؛ اما اگر احساس کنیم، هر کاری که انجام می‌دهیم در نهایت دیگران ما را ترک می‌کنند چه؟ اگر این افکار و احساسات را در ذهن خود مدام تکرار کنید، دچار «طرحواره رهاشدگی» شده‌اید. این عبارت، توصیف‌کننده مشکل روانشناختی است که به ترس شدید و مکرر از رها شدن و طرد شدن اشاره دارد. این الگوی فکری و رفتاری میتواند در نتیجه تجارب آسیب‌زا ناشی از ترک در دوران کودکی، مانند رها شدن جسمی یا عاطفی توسط والدین ایجاد شود. در این مقاله از وبسایت «طبیبینو» به طور کامل در مورد دلایل و درمان تله رهاشدگی صحبت می‌کنیم.
طرحواره رهاشدگی چیست؟
طرحواره رهاشدگی (Abandonment Schema) یکی از 18 طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است. داشتن این طرحواره به این معنی است که دیگران از شما حمایت یا محافظت نمی‌کنند. شما به احتمال زیاد روابطی ناپایدار، غیرقابل اعتماد و غیرقابل پیش بینی دارید. در صورت ابتلا به طرحواره رهاشدگی در رابطه، این احتمال وجود دارد که دچار وابستگی شدید به دیگران شوید یا برای ترس از طرد شدن اصلاً وارد رابطه‌ای نشوید. این موضوع منجر به احساس شدید اضطراب، ناامنی و ناراحتی عاطفی می‌شود. درک علل، نشانه‌ها و بررسی نحوه درمان طرحواره رها شدگی میتواند شما از افکار ترسناک در مورد رها شدن در تمامی سنین نجات دهد.
نشانه‌های طرحواره رهاشدگی
افرادی که طرحواره رهاشدگی دارند، نگران این هستند که دیگران آنها را ترک کنند، چه ناخواسته باشد و چه انتخابی! فردی با طرحواره رها شدگی ممکن است نسبت به نشانه‌های ترک شدن هوشیارتر باشد. بدین معنی که انرژی زیادی را برای نظارت بر محیط اطراف و عزیزانش صرف میکند. علاوه بر این، این فرد به جای اینکه از این افکار دور شود، یکسری سناریوهای فاجعه آمیز را در ذهن خود ایجاد میکند. نشانه‌های این طراحاره به طور خاص در دوران کودکی و بزرگسالی ایجاد می‌شوند که در ادامه به صورت جداگانه به آنها می‌پردازیم:
نشانه‌های طرحواره رهاشدگی در بزرگسالان
علیرغم اینکه بزرگسالان معمولاً در کنترل هیجان خود مهارت بیشتری نسبت به کودکان دارند، اما ممکن است خصوصیاتی مانند حسود بودن یا شخصیتی کنترل کننده داشته باشند. آنها معمولاً برای برقراری ارتباط به اطمینان بیشتری نیاز دارند، زیرا دوست ندارند طرف مقابل آنها را خیلی زود ترک کند. در واقع، شخصی با این طرحواره حتی ممکن است در یک رابطه دچار وسواس شود.
افراد دارای طرحواره رها شدگی ممکن است خود را کم ارزش بدانند. بدین دلیل که حتی در سنین بالا نیز به حمایت نیاز دارند. قابل درک است که افراد دارای طرحواره رها شدگی ممکن است استرس و اضطراب زیادی را احساس کنند. با این حال، ممکن است رفتارها ناسالمی را مانند خودگویی منفی (حرف زدن با خود) و استفاده از مواد اعتیاد آور یا پرخوری برای راحتی و تسکین انجام دهند.
نشانه‌های طرحواره رهاشدگی در کودکان
کودکان نسبت به بزرگسالان مهارت کمتری در کنترل احساسات خود دارند. علائم طرحواره رها شدگی در کودکان شامل الگوهای فکری، احساسی و رفتاری هستند. این کودکان ممکن است نشانه‌هایی مانند اضطراب، بی‌قراری، آرام نبودن و گریه کردن را از خود بروز دهند.
کودکان دارای طرحواره رها شدگی ممکن است تمرکز لازم را در مدرسه نداشته باشند و به دلیل استرس و اضطراب مزمن دچار بیماری شوند. شناخت این نشانه‌ها برای مداخله زودهنگام بسیار مهم است و به کودکان کمک میکند مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم‌تر و الگوهای شناختی سازگارتری را در پیش بگیرند تا در بزرگسالی مشکلات کمتری را تجربه کنند.
دلایل بروز طرحواره رهاشدگی چیست؟
طرحواره رهاشدگی در دوران کودکی به دلیل نیاز برآورده نشده برای حمایت، ارتباط و محافظت ایجاد می‌شود. با این حال، اینکه چرا این نیاز برآورده نمی‌شود، میتواند به دلایل مختلفی مربوط باشد. به عنوان مثال، ممکن است این مشکل زمانی اتفاق بیفتد که نیازهای مراقبتی کودک در سنین پایین برآورده نمی‌شود.
والدین به فرزندان خود بی‌توجهی می‌کنند یا آنها را نادیده می‌گیرند. پدرها و مادرهایی که در بیشتر زمان روز در کنار کودک خود نیستند، به ایجاد این طرحواره دامن می‌زنند. از طرفی، این نوع طرحواره میتواند به دلیل مرگ یکی از والدین ایجاد شود. به طور کلی، دلیل طرحواره رهاشدگی اغلب شامل موارد زیر است:
· ترس کودک از رها شدن ناشی از جدایی و طلاق والدین
· از دست دادن یکی از اعضای نزدیک خانواده
· فقدان مداوم حمایت عاطفی، توجه و محبت از سوی والدین
· غیبت طولانی مدت پدر یا مادر به دلیل کار، مسافرت یا سایر تعهدات
· اعمال رفتارهای ناهنجار از جمله سوء استفاده فیزیکی، عاطفی یا جنسی
· تغییر مداوم افراد برای فرزندخواندگی و تاثیرات روحی آن
· مسائل مربوط به سلامت روان والدین یا مشکلات سوء مصرف مواد آنها
· دوست داشتن بیش از حد یکی از خواهران یا برادران از سوی والدین
· بیماری یا بستری طولانی مدت کودک یا والدین در بیمارستان
تاثیرات طرحواره رهاشدگی در زندگی
طرحواره رها شدگی میتواند عمیقاً زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد و بر رفاه عاطفی و جسمیتان تاثیر منفی بگذارد. افراد مبتلا به این طرحواره اغلب با احساس ناامنی و اضطراب فراگیر دست و پنجه نرم می‌کنند. این ترس میتواند منجر به دلبستگی یا وابستگی بیش از حد به افراد، دوستان و اعضای خانواده شود، زیرا آنها دائماً به دنبال اطمینان و تایید هستند. در مقابل، شما ممکن است برای محافظت از خود در برابر رها شدن، «نگرش اجتنابی» نسبت به روابط خود داشته باشید. بدین معنی که اصلاً وارد یک رابطه نمی‌شوید، زیرا از طرد شدن می‌ترسید.
تله رهاشدگی میتواند بر عزت نفس و سلامت روان شما تاثیر بگذارد. این باور که شما ارزش عشق ورزیدن را ندارید یا قرار است تنها بمانید، اغلب منجر به احساس افسردگی، تنهایی و بی‌ارزش بودن نسبت به خود شود. این طرحواره همچنین میتواند شما را به سمت سوء مصرف مواد بکشاند، زیرا سعی می‌کنید رنج خود را با مواد تسکین دهید. علاوه بر این، طرحواره رها شدگی میتواند مانع رشد و موفقیت شخصی شود، زیرا ترس از رها شدن میزان ریسک شما را کم میکند؛ بنابراین وجود این طرحواره در روح و روان شما هم از نظر ارتباطی و شغلی تاثیر منفی دارد.
طرحواره رهاشدگی چگونه درمان می‌شود؟
راه درمان طرحواره رهاشدگی از طریق مراجعه به روانشناس، مطالعه کتاب و منابع خودیاری انجام خواهد بود. شما میتوانید روی توسعه مهارت‌های سالم و ایجاد انعطاف پذیری در برابر احساس رها شدن کار کنید. این موضوع ممکن است شامل یادگیری مهارت‌های ارتباطی سالم، تعیین مرزها و تمرین مراقبت از خود باشد. همچنین درک این نکته مهم است که درمان طرحواره رهاشدگی یک فرآیند چند مرحله‌ای و یک شبه بهبود پیدا نمی‌کند. برای غلبه بر آن به زمان و تلاش نیاز باشد. با این حال، با حمایت و منابع مناسب میتوانید بر ترس از رها شدن غلبه کنید و زندگی سالم‌تر و رضایت بخش‌تری داشته باشید. در ادامه به راههای درمان تله رهاشدگی می‌پردازیم:
تکنیک‌های شناختی- رفتاری
تکنیک‌های شناختی-رفتاری (CBT) یک جزء حیاتی در درمان طرحواره رهاشدگی است. این شامل شناسایی و به چالش کشیدن باورهای غیرمنطقی و تحریف‌های شناختی مرتبط با رها شدن است، مانند این تصور که شما ذاتا دوست داشتنی نیستید یا روابط نزدیکتان با دیگران ناگزیر محکوم به فنا هستند. شما از طریق این فرآیند یاد میگیرد که این افکار تحریف شده را با افکار متعادل‌تر و واقعی‌تر جایگزین کنید و تأثیر عاطفی طرحواره را کاهش دهید.
طرحواره درمانی
طرحواره درمانی شکلی از روان درمانی است که هدف آن کمک به افراد برای غلبه بر الگوهای فکری و رفتارهای ناسازگار است. شما در طرحواره درمانی با یک درمانگر که در روانشناسی تخصص دارد کار می‌کنید تا طرحواره خود را شناسایی کنید و آن را آرام آرام کنار بگذارید. همچنین تجربیات اولیه و رویدادهای دوران کودکی که ممکن است در شکل گیری این طرحواره نقش داشته باشند، توسط درمانگر مورد بررسی قرار می‌گیرند.
سپس مکانیسم‌ها و رفتارهای مقابله‌ای سالم و جدیدی را می‌آموزید تا جایگزین الگوهای منفی شما شوند. درمانگر همچنین ممکن است از تکنیک‌هایی مانند تجسم، ایفای نقش و ذهن آگاهی برای کمک به شما برای به چالش کشیدن و تغییر افکار و احساسات منفی مرتبط با طرحواره رهاشدگی استفاده کنید. با درمان توسط متخصص میتوانید اضطراب خود را کاهش دهید و روابط خود با دیگران را بهبود بخشید.
درمانگر از تکنیک‌های شناختی، تکنیک‌های تجربی، شکستن الگوی رفتاری و رابطه درمانی استفاده میکند. تاکید درمانگر بر کار تجربی از جمله کار تصویرسازی و بازنویسی تصویر در مرحله تغییر است. علاوه بر این، سایر تکنیک‌های تجربی در مرحله تغییر از جمله نقش آفرینی و تکنیک صندلی خالی نیز در دستور کار قرار می‌گیرند. به طور کلی، طرحواره درمانی یک برنامه طولانی مدت است که شناخت و درمان عمیق الگوهای رفتاری، تفکر غیر مفید، الگوهای رابطه‌ای، مشکلات شخصیتی و سایر مسائل را امکان پذیر میکند.
نقطه مغزی
نقطه مغزی (BrainSpotting) شکلی از درمان است که از حرکات چشم برای کمک به پردازش و رهاشدگی احساسات و آسیب‌های ذخیره شده در مغز و بدن افراد استفاده میکند. این رویکرد درمانی در کمک به افراد برای غلبه بر مسائل عاطفی و روانشناختی مختلف، از جمله طرحواره رهاشدگی موثر است. نقطه مغزی میتواند به شما کمک کند تا احساسات و تجربیات مرتبط با ترس از رها شدن را به درستی درک کنید. با آگاهی دادن به این احساسات و تجار میتوانید باورها و رفتارهای غلط را درک کنید.
نقطه مغزی همچنین به شما کمک میکند تا احساسات و تجربیات ذخیره شده در بدن و مغز خود را که با طرحواره رهاشدگی مرتبط است، رها کنید. این فرآیند رها شدن میتواند احساس آرامش و بهبودی را به برای شما به ارمغان بیاورد علاوه بر این، نقطه مغزی باعث می‌شود تا احساس بیشتری از خودآگاهی و خود انعکاس داشته باشید تا بر طرحواره غلبه کنید. شما از طریق این روش درمان میتوانید درک بیشتری از افکار، احساسات و رفتارهای خود داشته باشند و در جهت ایجاد روابط مثبت و سالم‌تر با تلاش کنید.
در نتیجه، نقطه مغزی میتواند ابزار ارزشمندی برای کمک به افراد برای غلبه بر طرحواره رها شدن با فراهم کردن یک محیط امن و حمایتی برای پردازش و رهاشدگی احساسات و تجربیات مرتبط با طرحواره باشد. با ترویج خودآگاهی و خود بازتابی، روش درمان به وسیله نقطه مغزی میتواند راهکاری عالی برای غلبه بر این نوع طرحواره باشد.
مداخلات مبتنی بر دلبستگی
درمان مبتنی بر دلبستگی بر ترمیم زخم‌های اولیه ناشی از دلبستگی متمرکز است. درمانگر با کاوش و درک تاریخچه دلبستگی شما میتواند سبک‌های دلبستگی سالم‌تری ایجاد کند و باعث شود تا در کیفیت روابط خود با دیگران تجدید نظر کنید. این رویکرد اغلب شامل ایجاد یک روابط سالم و مثبت است که در آن شما میتوانید ثبات، قابلیت اطمینان و حمایت عاطفی را تجربه کنید.
آموزش مهارت‌های بین فردی
بهبود مهارت‌های بین فردی برای درمان طرحواره رها شدگی اهمیت زیادی دارد. درمان ممکن است شامل آموزش برقراری ارتباط مؤثر، تعیین مرزهای سالم و ایجاد اعتماد در روابط با دیگران باشد. یک نوع مهارت ضروری تمرین‌های مربوط به ایفای نقش باشد. شما در جلسات درمانی نقش بازی می‌کنید تا بتوانید در موقعیت‌‌های مختلف قرار بگیرید و واکنش درست را از خود نشان دهید.
عواقب عدم درمان طرحواره رهاشدگی
اگر طرحواره رهاشدگی درمان نشود، پیامدهای گسترده و عمیقی بر سلامت عاطفی و جسمی شما خواهد داشت. در ادامه به برخی از این پیامدها اشاره می‌کنیم:
- ترس مداوم از رها شدن میتواند منجر به اضطراب مزمن و افسردگی شود. نگرانی دائمی در مورد تنها ماندن میتواند یک حالت استرس مداوم ایجاد کند و بر سلامت روان تأثیر منفی بگذارد.
- افرادی که تله رهاشدگی دارند، اغلب احساس می‌کنند که ارزش عشق و توجه کافی را ندارند. این موضوع میتواند منجر به عزت نفس پایین شود و در رشد شخصی ایر منفی بگذارد.
- مشکل در مدیریت احساسات شدید مانند ترس، غم و عصبانیت برای این دسته افراد رایج است. این موضوع میتواند منجر به طغیان‌‌های عاطفی، نوسانات خلقی و بی‌ثباتی عاطفی شود.
- ترس از رها شدن میتواند منجر وابستگی زیادی به دیگران یا برعکس، به دور کردن دیگران برای جلوگیری از درد ناشی از ترک شدن شود. هر دوی این الگوها باعث بی‌ثباتی در روابط می‌شوند.
- افراد ممکن است برای اعتماد به دیگران تلاش کنند و دائماً از خیانت یا طرد شدن می‌ترسند. این عدم اعتماد میتواند از شکل گیری روابط عمیق و معنادار جلوگیری کند و منجر به انزوای اجتماعی شود.
- طرحواره میتواند منجر به تفسیر نادرست از اعمال و نیات دیگران شود. این مشکل میتواند منجر به درگیری‌ها و سوء تفاهم‌های مکرر شود و روابط بین افراد را تیره و تار کند.
- افراد ممکن است برای مدیریت پریشانی عاطفی خود به راهبردهای مقابله‌ای ناسالم مانند سوء مصرف مواد، مصرف زیاد الکل، سیگار کشیدن مکرر، پرخوری یا رفتارهای اجباری دیگر متوسل شوند.
هر چه زودتر از تله رهاشدگی خارج شوید
طرحواره رهاشدگی به عنوان یکی از دشوارترین طرحواره‌ها برای درمان شناخته می‌شود، زیرا اغلب به طرحواره‌های ناسازگار دیگر به ویژه طرحواره‌های انقیاد، وابستگی و شرم مرتبط است؛ بنابراین درمان طرحواره رها شدگی معمولاً به جلسات بیشتر نیاز دارد و پیگیری از سوی شما را می‌طلبد. شما اولاً باید علائم این نوع طرحواره را در خود تشخیص دهید و سپس برای درمان نزد یک روانشناس مجرب بروید. برای انتخاب روانشناس مناسب میتوانید از وبسایت «طبیبینو» اقدام کنید.
سوالات متداول
آیا درمان طرحواره رهاشدگی نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟
طرحواره رهاشدگی یک مشکل جدی است و توصیه می‌کنیم برای شناسایی و درمان آن به روانشناس مراجعه کنید.
طرحواره رهاشدگی در چه سنی رخ می‌دهد؟ آیا اصلا به سن و سال ارتباطی دارد؟
طرحواره رهاشدگی اغلب از سنین پایین ایجاد می‌شود و تاثیرات و پیامدهای آن در نوجوانی و سنین بزرگسالانی پدیدار می‌شوند.
