برای کبد چرب چی بخوریم چی نخوریم؟ سبک زندگی و رژیم غذایی برای بهبود کبد
برای مدیریت کبد چرب توصیه می‌شود از غذاهای پرفیبر و کم‌قند نظیر سبزیجات تازه، میوه‌های کم‌قند، حبوبات، غلات سبوس‌دار و چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و ماهی‌های چرب استفاده شود. مصرف دمنوش‌ها و عرقیات مفید همچون کاسنی، شاتره و خار مریم نیز در بهبود عملکرد کبد موثر است. در مقابل، مصرف قند و شیرینی‌های فراوری‌شده، نوشابه و آبمیوههای صنعتی، غذاهای سرخ‌کردنی، چربی‌های ترانس و اشباع، فست‌فود، گوشت قرمز پرچرب و الکل برای کبد مضر بوده و باید از آن‌ها پرهیز گردد. رعایت این اصول و توجه به اینکه برای کبد چرب چی بخوریم چی نخوریم می‌تواند به کاهش چربی کبد و بهبود عملکرد آن کمک نماید.
کبد چرب و عوامل تشدیدکننده آن
بیماری کبد چرب یا استئاتوز کبدی که به دلیل تجمع چربی در این بافت ایجاد می‌شود به واسطه سه عامل اصلی چاقی، دیابت و رژیم غذایی ناسالم ایجاد می‌شود. به طور کل کبد چرب به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
- NAFLD (کبد چرب غیرالکلی): شایع‌ترین نوع، به‌ویژه در افراد چاق یا دیابتی
- AFLD (کبد چرب الکلی): ناشی از مصرف زیاد الکل
این بیماری بر اساس پیشرفت و خطرش به ۴ گرید تقسیم می‌شود که در جدول زیر آن را بررسی کرده‌ایم:
| گرید کبد چرب | توضیح علمی | علائم رایج |
| گرید ۱ یا کبد چرب ساده | تجمع خفیف چربی در سلول‌های کبد | معمولا بدون علامت |
| گرید ۲ یا استئو هپاتیت | افزایش تجمع چربی همراه التهاب خفیف | خستگی، درد شکمی ملایم |
| گرید ۳ یا فیبروز کبدی | التهاب شدید و آسیب سلولی | زردی، خارش، تهوع |
| گرید ۴ یا سیروز کبدی | گسترش گسترده چربی و التهاب | تهدیدکننده زندگی، نارسایی کبدی |
اینکه برای برای کبد چرب چی بخوریم چی نخوریم به نوع و گرید بیماری بستگی دارد. برای مثال میوه‌های مفید برای کبد چرب گرید ۱ شاید در درمان موثر باشند اما برای گرید ۳ و ۴ کم‌اثر خواهند بود. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود درباره رژیم غذایی خود با یک متخصص گوارش و کبد مشورت کنید. به این ترتیب می‌توانید ساده‌ترین سوالات مانند نحوه مصرف عرق خار مریم برای کبد چرب، ایا سیاه دانه و عسل برای کبد چرب مفید است و… را نیز مطرح نمایید.
برای کبد چرب چی بخوریم؟ غذاهای مفید برای کبد چرب
رژیم غذایی برای چربی خون و کبد چرب یکی از مهم‌ترین نکات درمان است و انتخاب اینکه برای کبد چرب چی بخوریم چی نخوریم بر عملکرد کبد و بهبود بیماری اثر دارد. در ادامه غذاهای مفید را مشاهده می‌کنید:
۱- غذاهای گیاهی
سبزیجات برگ سبز (اسفناج، کلم بروکلی)که سرشار از فیبر و آنتی‌اکسیدان هستند می‌توانند با تنظیم قند خون و کاهش التهاب کبدی در درمان موثر باشند. از طرفی پیشنهاد می‌شود به جای گوشت قرمز و با هدف کاهش کلسترول بد، از حبوباتی مانند عدس، نخود و لوبیا استفاده شود که منبع پروتئین گیاهی بوده و فیبر دارند. غلات کامل نیز از جمله جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای با بهبود حساسیت انسولین و کاهش چربی خون می‌توانند در درمان موثر باشند.
۲- میوه‌های کم‌قند و پرفیبر
میوه‌هایی با شاخص گلیسمی پایین مانند سیب، گلابی، گریپ‌فروت، توت‌ها و.. مانع افزایش ناگهانی قند خون می‌شوند و بهتر است ۲ تا ۳ واحد در روز مصرف شوند. میوه‌هایی مانند لیموترش، زرشک، انار ترش و… نیز برای کاهش التهاب کبدی پیشنهاد می‌شوند. اینکه بهترین زمان مصرف اب زرشک برای کبد چرب یا بهترین زمان خوردن لیمو ترش برای کبد چرب چیست را می‌توانید از یک متخصص تغذیه بپرسید.
۳- روغن‌ها و چربی‌های سالم
پیشنهاد می‌شود در صورت تشخیص کبد چرب از روی رگ دست و علائم ظاهری یا تکنیک‌های پزشکی به جای چربی‌های ترانس و اشباع از روغن زیتون بکر، روغن کنجد و مغزها استفاده شود. این کار به کاهش التهاب و بهبود چربی خون کمک خواهد کرد.
۴- نوشیدنی‌های آنتی اکسیدان
چای سبز، قهوه تلخ (بدون شکر) و دمنوش گیاهان دارویی که حاوی پلی‌فنون‌ها هستند، می‌توانند با بهبود سوخت و ساز چربی و سایر عوامل به درمان کمک کنند. در ادامه بیشتر درباره مواردی چون نحوه مصرف عرق کاسنی و شاتره برای کبد چرب یا کدام قهوه گانودرما برای کبد چرب خوب است صحبت خواهد شد.
چه غذا‌هایی برای کبد چرب مضر هستند؟ لیست ممنوعه
غذاهای مضر زیر مستقیماً باعث تجمع چربی در کبد می‌شوند یا التهاب و آسیب سلولی را تشدید می‌کنند. با شناخت آن‌ها می‌توانید گزینه‌های مفید را جایگزینشان کنید:
۱- نوشیدنی‌های شیرین
مواردی مانند نوشابه و آبمیوههای صنعتی سرشار از شکر و فروکتوز مصنوعی هستند. فروکتوز سریعاً به تری‌گلیسرید تبدیل و در کبد ذخیره می‌شود و بیماری را تشدید خواهد کرد. بهتر است به جای آن‌ها از آب ساده، آب گازدار بدون قند یا دمنوش‌های گیاهی استفاده شود. این بند یکی از بخش‌های مهم رژیم غذایی مناسب افراد دیابتی نیز هست.
۲- شیرینیجات و قندهای ساده
خوراکی‌هایی مانند کیک، بیسکویت و شکلات پرکالری بوده و شاخص گلیسمی بالایی دارند. قند زیاد مقاومت به انسولین را تشدید کرده و ورود چربی به کبد را افزایش خواهد داد. بهتر است شیرینی‌های خانگی با خرما یا شیره توت جایگزین اقلام صنعتی شوند.
۳- غذاهای سرخ‌کردنی و چربی‌های ترانس
سوسیس، سیب‌زمینی سرخ شده یا چیپس و… حاوی روغن‌های هیدروژنه و اسیدهای چرب ترانس هستند. این مواد التهاب سلولی را بالا برده و خطر فیبروز کبدی را افزایش می‌دهند. به بیماران کبدی پیشنهاد می‌شود مواد غذایی را بخارپز یا گریل کنند یا از سرخ‌کن‌های بدون روغن استفاده نمایند.
۴- فسف‌فود و گوشت قرمز
ترکیبی از چربی اشباع، نمک بالا و انواع افزودنی را می‌توان در پیتزا، همبرگر، کالباس و سایر مواد غذایی این دسته پیدا کرد. چربی اشباع ذخیره چربی در کبد را افزایش می‌دهد و نمک زیاد فشار خون و احتباس مایعات را بدتر می‌کند. پس بهتر است از ساندویچ‌های خانگی با مرغ گریل و سبزیجات استفاده شود.
دقت کنید که گوشت قرمز پرچرب نیز سرشار از چربی اشباع و کلسترول است و در کبد جمع شده و التهاب را تشدید می‌کند. پس به جای کوبیده و استیک بهتر است گوشت مرغ، بوقلمون یا ماهی را در رژیم غذایی کبد چرب جا دهید.
۵- الکل
مصرف الکل باعث التهاب مستقیم سلول‌های کبدی، افزایش رادیکال‌های آزاد و نهایتا سیروز کبدی خواهد شد. مبتلایان به کبد چرب به هیچ عنوان نباید الکل بنوشند.
در مقاله Treatment of Alcoholic Liver Disease سایت PMC می‌خوانیم:
پرهیز کامل از الکل گامی اساسی در جهت معکوس کردن AFLD است. اگرچه بافت اسکار احتمالاً باقی می‌ماند، اما عملکرد کبد بهبود می‌یابد. برای برخی افراد، اسکار نیز بهتر خواهد شد.
عرقیجات و دمنوش‌های مؤثر برای کبد چرب
گیاهان دارویی در کنار تغذیه سالم می‌توانند نقش کمکی در درمان کبد چرب داشته باشند. البته مصرف آن‌ها باید آگاهانه و با مشورت پزشک متخصص تغذیه تهران یا یک متخصص کبد باشد. در ادامه به این می‌پردازیم که چه دمنوش‌هایی برای کبد چرب مفید است؟
عرق کاسنی
کاسنی اثر ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدان دارد، به متابولیسم قند و چربی کمک می‌کند و محرک ترشح صفرا نیز هست. پیشنهاد می‌شود حدود یک لیوان در روز به صورت ناشتا یا نیم ساعت قبل از غذا به مدت ۳ تا ۴ هفته مصرف شود. عرق کاسنی در دوران بارداری و برای بیماران با دیابت و فشار خون پایین توصیه نمی‌شود.
عرق شاتره
شاتره از کبد محافظت کرده و با خاصیت تنظیم‌کننده ترشح صفرا گوارش را بهبود می‌بخشد. پیشنهاد می‌شود این داروی گیاهی برای چربی خون و کبد چرب یک تا دوبار در روز به میزان نصف لیوان به مدت ۲ الی ۳ هفته مصرف شود. شاتره برای کودکان و زنان باردار و مصرف همزمان با داروهای کاهنده فشار خون و آرام‌بخش پیشنهاد نمی‌شود.
خار مریم
خارمریم شناخته‌شده‌ترین ترکیب برای محافظت از سلول‌های کبدی، کاهش آسیب اکسیداتیو و کمک به بازسازی سلول‌های کبدی را دارد. طریقه مصرف عرق خار مریم برای کبد چرب به صورت عرق یا دمنوش روزی دو بار و هر بار حدود نصف لیوان است. زمان مصرف عرق خار مریم برای کبد چرب معمولا ۸ تا ۱۲ هفته برای اثرگذاری مناسب خواهد بود. خار مریم با داروهای ضدانعقاد و داروهای کاهنده قند خون تداخل داشته و به مادران شیرده و باردار نیز پیشنهاد نمی‌شود.
سایر گیاهان مناسب برای کبد چرب:
- زردچوبه
- قاصدک
- برگ سنا و گل محمدی برای کبد چرب
- زرشک
مکمل‌ها و دارو‌ها؛ مفید یا مضر؟
مکمل و داروهای متفاوتی برای کبد چرب در بازار موجود هستند که تاثیر هر کدام متفاوت است. بهتر است تنها از مکمل‌هایی با ترکیبات مفید و تایید شده توسط پزشکان استفاده کنید. چند ماده و ترکیب رایج را در ادامه معرفی می‌کنیم:
ویتامین E
طبق مطالعات انجام شده، به خصوص در بیماران بدون دیابت، ویتامین E باعث کاهش التهاب کبدی و بهبود آنزیم‌های کبد می‌شود. مصرف طولانی مدت این ویتامین و دوز مصرف قرص ویتامین e برای کبد چرب باید تحت نظر پزشک باشد تا از عوارضی چون مشکلات قلبی و پروستات در مردان جلوگیری شود.
امگا۳
امگا ۳ باعث کاهش تری گلیسیرید و چربی خون شه و به بهبود کبد چرب کمک می‌کند. این ماده بیشتر برای کسانی مفید است که چربی خون بالایی دارند و دوز مناسبی را تحت نظر پزشک مصرف می‌کنند.
آتورواستاتین
ایا قرص آتورواستاتین برای کبد چرب مفید است؟ این داروی کاهنده چربی خون با کنترل کلسترول به بهبود کبد چرب و کاهش خطرات قلبی عروقی کمک می‌کنند. اگر بیماری کبد چرب همراه با دیابت داشته باشد می‌تواند از این دارو استفاده کند.
ترکیبات طبیعی
مطالعات روی داروهای گیاهی معمولا کمتر است. با این حال می‌توان گفت موادی مانند خار مریم یا ترکیب سیاه دانه و عسل تا حدی به ترمیم سلول‌های کبدی کمک می‌کند. با این وجود این مواد تنها به عنوان درمان مکمل شناخته می‌شوند و نباید خودسرانه به آن‌ها اتکا کرد.
قهوه گانودرما
این قهوه خاصیت آنتی اکسیدانی دارد اما در لیست اینکه برای کبد چرب چی بخوریم و چی نخوریم، خیلی پیشنهاد نمی‌شود. تاثیر قهوه گانودرما در ترمیم کبد پشتوانه علمی زیادی ندارد.
برنامه تغذیه‌ای هفتگی مخصوص کبد چرب
در ادامه یک برنامه غذایی مخصوص بیماران کبد چرب قابل اجرا را تنظیم کرده‌ایم. لازم به ذکر است که می‌توان وعده‌های غذایی را جابه‌جا کرد. شرایط بیماری شما نیز در حساسیت رژیم غذایی تاثیرگذار است. مثلا برنامه رژیم غذایی برای کبد چرب گرید ۲ با ۳ تفاوت خواهد داشت. حتی اگر با بیماری‌های دیگر نیز درگیر هستید باید به آن توجه کنید. مثلا اینکه برای درمان کم خونی چه بخوریم یا چه چیزهایی بر تشدید دیابت موثر است.
| روز | صبحانه | میان‌وعده | ناهار | میان‌وعده | شام |
| شنبه | نان سبوس‌دار + پنیر کم‌چرب + خیار و گوجه + چای سبز | سیب + ۵ عدد بادام | مرغ کبابی با سبزیجات بخارپز + برنج قهوه‌ای | دمنوش کاسنی + بیسکویت سبوس‌دار | سوپ جو با عدس و سبزیجات |
| یکشنبه | اوتمیل با شیر کم‌چرب و دارچین + موز | یک مشت کوچک گردو | ماهی سالمون یا قزل‌آلا کبابی + سالاد سبز | پرتقال یا کیوی | خوراک لوبیا چیتی (کم‌چرب) |
| دوشنبه | نان سبوس‌دار + تخم‌مرغ آب‌پز + سبزی خوردن | دوغ کم‌نمک یا ماست پروبیوتیک | عدس‌پلو با برنج قهوه‌ای + سالاد شیرازی | دمنوش شاتره + کشمش | سبزیجات بخارپز + مرغ ریش‌ریش |
| سه‌شنبه | اسموتی سبز (کرفس + خیار + سیب سبز + زنجبیل) | ۴ عدد خرما + چند بادام | خوراک لوبیا سبز با گوشت بوقلمون یا مرغ | یک عدد گلابی | سالاد بزرگ با تن ماهی بدون روغن |
| چهارشنبه | نان جو + پنیر کم‌چرب + سبزی خوردن | دمنوش خار مریم | خوراک ماهیچه یا گوشت سفید + سبزیجات | یک عدد موز کوچک | سوپ جو و سبزیجات با لیمو ترش |
| پنجشنبه | اوتمیل با شیر کم‌چرب + توت خشک | کفیر یا ماست پروبیوتیک | مرغ کبابی با سبزیجات کبابی | سیب یا کیوی | عدسی + نان سبوس‌دار |
| جمعه | نان سبوس‌دار + کره بادام‌زمینی طبیعی + چای سبز | پرتقال + چند بادام | خوراک ماهی + برنج قهوه‌ای + سالاد سبز | دمنوش کاسنی + یک عدد خرما | سالاد یونانی (خیار، گوجه، زیتون، پنیر کم‌چرب) |
چند نکته برای تنظیم برنامه غذایی:
- اگر فرد اضافه وزن دارد باید برنج و نان کمتری مصرف شود.
- اگر دیابت همزمان وجود دارد، میوه‌ها باید محدودتر و با فاصله میل شود.
- میان‌وعده‌ها برای تنظیم قند خون و جلوگیری از گرسنگی طولانی مهم هستند.
- در طول روز آب ۵ تا ۸ لیوان آب مصرف شود.
توصیه‌های سبک زندگی برای پیشگیری و درمان کبد چرب
تا اینجا با اینکه برای کبد چرب چی بخوریم و چی نخوریم آشنا شدیم ولی تغذیه تنها بخشی از درمان است. برای پیشگیری از کبد چرب و کنترل علائم آن، بهتر است به توصیه‌های زیر برای داشتن سبک زندگی سالم نیز توجه داشته باشید:
- ورزش منظم: حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع در ۵ روز هفته
- مدیریت استرس: تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا
- خواب کافی: ۷ الی ۸ ساعت خواب شبانه
- کنترل عادت‌ها: پرهیز از بی‌تحرکی، کاهش مصرف داروهای غیرضروری
- عدم مصرف الکل و مصرف کنترل شده کافئین
- کاهش وزن تدریجی
- داشتن برنامه منظم برای چکاپ و بررسی سلامتی
جمع‌بندی و سخن آخر
کبد چرب بیماری خاموشی است که با اصلاح تغذیه، مصرف غذاهای گیاهی و میوه‌های کم‌قند، پرهیز از فست‌فود و شیرینیجات، استفاده صحیح از دمنوش‌ها و در برخی موارد مکمل‌های دارویی قابل کنترل است. اجرای یک برنامه غذایی هفتگی همراه با ورزش، مدیریت استرس و خواب کافی بهترین راهکار برای پیشگیری و درمان این بیماری است. شما می‌توانید با چکاپ مرتب، بروز این بیماری را در زمان مناسب تشخیص داده و نسبت به درمان آن اقدام کنید. برای دریافت نوبت از بهترین متخصص گوارش و کبد تهران و سایر شهرهای ایران، سامانه طبیبی نو ساده‌ترین و بهترین راهکار شما خواهد بود. امکان مشاوره آنلاین، تماس تلفنی یا مراجعه حضوری به مرکز درمانی برای مشاوره وجود دارد.
سوالات متداول پیرامون برای کبد چرب چی بخوریم چی نخوریم
آیا عرق خار مریم برای کبد چرب خوب است؟
بله، خار مریم حاوی سیلیمارین است که به محافظت و بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند.
آیا قرص امگا ۳ برای کبد چرب مضر است؟
خیر، امگا ۳ می‌تواند به کاهش چربی کبد و بهبود چربی خون کمک کند، مگر در صورت مصرف بیش از حد یا تداخل دارویی.
بهترین زمان خوردن عرق کاسنی و شاتره برای کبد چرب چیست؟
معمولاً نیم ساعت قبل از غذا یا بین وعده‌ها توصیه می‌شود، اما بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود.
آیا بادام درختی برای کبد چرب مضر است؟
خیر، بادام منبع چربی سالم و آنتی‌اکسیدان است و مصرف متعادل آن برای کبد مفید است.
چه داروی گیاهی برای کبد چرب خوب است؟
عرقیات و دمنوش‌های کاسنی، شاتره و خار مریم شناخته‌شده و موثر هستند.
آیا ارده کنجد برای کبد چرب مضر است؟
خیر، ارده کنجد حاوی چربی‌های سالم و آنتی‌اکسیدان است، اما باید در حد متعادل مصرف شود.
آیا قهوه گانودرما برای کبد چرب مفید است؟
بله، این قهوه حاوی ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است که می‌تواند به محافظت از کبد کمک کند.
آیا روغن حیوانی برای کبد چرب خوب است؟
خیر، مصرف زیاد روغن حیوانی به دلیل چربی اشباع بالا برای کبد مضر است و بهتر است با روغن‌های گیاهی سالم جایگزین شود.
