عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده چیست؟

اگر قصد اهدای مغز استخوان دارید، شاید اولین دغدغه شما این باشد که عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده چیست؟ به طور کلی این عمل یک روش نسبتاً ایمن است و بیشتر عوارض آن کوتاه‌مدت و گذرا هستند. درد و کبودی در محل برداشت، خستگی، ضعف عمومی و تهوع ناشی از بیهوشی از شایع‌ترین پیامدها محسوب می‌شوند که معمولاً طی چند روز برطرف می‌گردند. در موارد نادر، عوارض طولانی‌مدت‌تری مانند کاهش موقت سلول‌های خونی، ضعف سیستم ایمنی یا کم‌خونی خفیف نیز گزارش شده است. با این حال، بدن در اغلب موارد ظرف چند هفته خود را بازسازی می‌کند و با مراقبت‌های پزشکی مناسب، خطرات احتمالی به حداقل می‌رسد.

اهدای مغز استخوان برای پیوند آلوژنیک شامل یک عمل سرپایی است که معمولاً حدود دو ساعت طول می‌کشد. در طول این عمل، پزشک متخصص مغز و اعصاب با وارد کردن سوزن به استخوان لگن دهنده، مغز استخوان را استخراج می‌کند. این روش نیاز به برش‌های بزرگ ندارد و تحت بی‌هوشی عمومی یا موضعی انجام می‌شود.

عوارض کوتاه مدت اهدای مغز استخوان

اهدای مغز استخوان عوارض کوتاه مدت متعددی برای فرد به همراه دارد. این گروه از عوارض معمولا بلافاصله بعد از اهدای مغز استخوان بروز پیدا می‌کنند.

درد و کبودی در محل برداشت

در هر دو روش دریافت مغز استخوان در محل برداشت کبودی و درد ایجاد می‌شود. علت بروز کبودی پاره شدن رگ‌های خونی نزدیک به سطح پوست می‌باشد.

چرا که کمی خون در بافت‌های زیر پوست در محل اهدای مغز استخوان باقی خواهد ماند. درد در محل برداشت نیز از شایع‌ترین عوارض جانبی کوتاه مدت اهدا مغز استخوان محسوب می‌شود.

خستگی و ضعف عمومی

ضعف و خستگی هم از عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده است که ماندگاری زیادی ندارد. بخش قابل توجهی از خستگی فرد به دلیل داروهایی است که قبل اهدای مغز استخوان مصرف کرده است.

پروسه برداشت سلول بنیادی هم می‌تواند روی بروز خستگی و ضعف و بی‌حالی در فرد اهدا کننده اثرگذار باشد. از دیگر دلایل ضعف و خستگی در فرد دهنده مغز استخوان کاهش سطح آهن در خون است.

تهوع و عوارض ناشی از بیهوشی

داروهای بیهوشی و بی‌حسی عوارض متعددی به همراه دارند که ممکن دهنده مغز استخوان را درگیر کنند. حالت تهوع نیز از دیگر عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای قبل از اهدای مغز استخوان می‌باشد.

همچنین تهوع می‌تواند به دلیل داروهای مخصوص بیهوشی نیز در فرد اهدا کننده مغز استخوان بروز پیدا کند. این عوارض با مراقبت‌های بعد از اهدا به سرعت بهبود خواهد یافت.

عفونت

گاهی فرد اهدا کننده در محل برداشت مغز استخوان دچار عفونت می‌شود. البته این عارضه چندان شایع نیست و اغلب اهدا کنندگان مغز استخوان آن را تجربه نمی‌کنند.

عوارض بلند مدت اهدای مغز استخوان

علاوه بر عوارض کوتاه مدت برخی از مخاطرات و عوارض اهدای مغز استخوان بلند مدت هستند. این عارضه‌ها به مرور زمان در فرد اهدا کننده مغز استخوان بروز پیدا می‌کنند و اغلب جدی هستند. بنابراین لازم است با پزشک متخصص درباره بروز این عوارض بلند مدت مشورت نمود، شما می توانید بهترین متخصص مغز و اعصاب در مشهد یا متخصص مغز و اعصاب کرج یا سایر شهرها را از طبیبی نو بخواهید.

 تاثیرات روی سیستم ایمنی

سیستم ایمنی دهنده می‌تواتند تحت تاثیر اهدای مغز استخوان قرار گیرد. کاهش موقت سلول‌های ایمنی از مهم‌ترین این اثرات به شمار می‌رود. وقتی سلول‌های بنیادی برداشت می‌شوند تعداد گلبول‌های سفید کاهش پیدا می‌کند.

همین امر موجب ضعف سیستم ایمنی و احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی می‌باشد. البته توجه داشته باشید که بدن ظرف چند هفته ذخایر سلول‌های بنیادی را تکمیل می‌کند. به همین دلیل در اغلب موارد مشکل ضعف سیستم ایمنی موقت و خفیف در فرد دهنده بروز پیدا می‌کند.

تغییرات در سطح سلول‌های خونی

با برداشت از ذخایر سلول‌های بنیادی سطح آن‌ها در بدن اهدا کننده کاهش پیدا می‌کند. تغییر در سطح سلول‌های خونی از عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده است که اغلب چندان نگران کننده نیست.

اگر شرایط بدنی دهنده مطلوب باشد معمولا این ذخایر به سرعت و ظرف چند هفته جایگزین می‌شوند. پزشکان با بررسی‌های دوره‌ای وضعیت بدنی و سلامت اهدا کننده مغز استخوان را بررسی می‌کنند.

احتمال کم خونی و مشکلات استخوانی

اهدای مغز استخوان موجب کاهش سطح گلوبول‌های قرمز و هموگلوبین خون می‌شود. چرا که مغز استخوان نقش کلیدی در تولید آن‌ها در بدن ایفا می‌کند. به همین دلیل فرد تا مدتی بعد از اهدا سرگیجه، ضعف و خستگی را تجربه می‌کند.

اگر سلول‌های بنیادین از استخوان لگن و ران برداشت شده باشند دردهای استخوانی در این نواحی ایجاد می‌کند. مراقبت‌های بعد از اهدا و مصرف داروها و مکمل‌های تجویزی تا حد زیادی از بروز این عوارض جلوگیری می‌کند.

عوارض نادر اما ممکن: مشکلات دائمی عصبی و عضلانی

در موارد بسیار کم و نادر اهدا مغز استخوان موجب مشکلات دائمی سیستم عصبی و عضلانی در فرد می‌گردد. این عارضه با علائمی نظر سوزن سوزن شدن و سردرد و سرگیجه در فرد بروز پیدا می‌کند. احساس کوفتگی و اسپاسم عضلانی نیز ممکن است در برخی از اهدا کنندگان مغز استخوان دیده شود.

دو نوع اصلی پیوند مغز استخوان وجود دارد:

• پیوند مغز استخوان اتولوگ: در این روش، از سلول‌های بنیادی سالم باقی‌مانده از مغز استخوان خود بیمار استفاده می‌شود که قبل از شروع درمان‌های سرطانی (مانند شیمی‌درمانی با دوز بالا یا پرتودرمانی) جمع‌آوری شده‌اند، چون این درمان‌ها می‌توانند به سلول‌های بنیادی آسیب برسانند.

• پیوند مغز استخوان آلوژنیک: در این روش، از سلول‌های بنیادی سالم فرد دیگری که به عنوان “دهنده” شناخته می‌شود، استفاده می‌شود. دهندگان باید پروتئین‌های خونی (آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی یا HLA) مشابه با پروتئین‌های بیمار داشته باشند.

منبع:moffitt

روش‌‌های اهدای مغز استخوان

پیوند مغز استخوان درمانی است که در آن مغز استخوان فرد را با سلول‌های بنیادی خونساز و سالم جایگزین می‌کنند. بیماری‌های مختلفی مانند:

• سرطان خون- لنفوم و غیره
• اختلالات خونی همچون تالاسمی و کم خونی سلول داسی شکل
• نارسایی مغز استخوان
• اختلالات نقص ایمنی

به کمک پیوند مغز استخوان درمان می‌شود. مغز استخوان بافت نرمی است که سلول‌های خونی در آن تولید و ذخیره می‌شوند.

روش برداشت از مغز استخوان (Bone Marrow Harvesting)

روش برداشت از مغز استخوان، در اتاق عمل و تحت بیهوشی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد. پزشک برای برداشت مغز استخوان سوزنی را به داخل استخوان ران یا لگن اهدا کننده وارد می‌کند.

نمونه برداشت شده از مغز استخوان باید بلافاصله فریز و ذخیره شود. پروسه برداشت نمونه از مغز استخوان به این روش در حدود ۲ ساعت زمان نیاز دارد. عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده در این روش زیاد نیست و عوارض بیهوشی جدی‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود.

روش برداشت از خون محیطی

در این شیوه سلول‌های بنیادی موجود خون اهدا کننده جمع آوری می‌شوند. برای استخراج سلول‌های بنیادی، اهدا کننده نیز مانند بیمار باید تا چند روز داروهای به خصوصی را مصرف کند. با مصرف این داروها به طور موقت تعداد سلول‌های بنیادی در خون افزایش پیدا کرده و کار جمع آوری آن‌ها ساده می‌شود.

داروهایی که برای این منظور تجویز می‌شوند دارای عارضه‌های جانبی برای اهدا کننده هستند. پزشک توسط یک کاتتر از درون  ورید اهدا کننده مقداری خون کشیدن و آن را در دستگاه خاصی می‌گذارد.

در این دستگاه خون فیلتر شده و سلول‌های بنیادی استخراج می‌شوند. این فرآیند معمولا در حدود ۲ ساعت طول می‌کشد و گاهی لازم است تا برای چند روز تکرار شود.

مراقبت‌های لازم پس از اهدای مغز استخوان

برای جلوگیری از عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده توجه به مراقبت‌های بعد از اهدا است.

تغذیه و مکمل‌های پیشنهادی

بعد از اهدا مغز استخوان لازم است مایعات بیشتری نوشیده شود تا به گزدش خون کمک کند. مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، ویتامین b12 و پروتئین هم به بازسازی سلول‌های خونی کمک زیادی می‌کند.

همچنین با تغذیه مناسب می‌توان از ضعف و بی‌حالی بعد از اهدای مغز استخوان جلوگیری نمود. پزشکان به منظور اطمینان از وضعیت بدنی بیمار برخی از مکمل‌ها مانند مکمل آهن تجویز می‌کنند. توصیه می‌شودبرای دوره تجویزی و طبق نظر پزشک آن‌ها را مصرف کنید.

استراحت و فعالیت بدنی مناسب

توصیهمی‌شود دست کم تا ۳ هفته از فعالیت‌های بدنی سنگین پرهیز شود. استراحت بعد از اهدای مغز استخوان به بدن امکان بازیابی سریع‌تر ذخایر سلول‌های بنیادی از دست رفته را می‌دهد. البته برخی از نرمش‌های سبک و تمرینات کششی برای کاهش اسپاسم‌های عضلانی بعد از اهدا توصیه می‌شود.

 مراجعه‌های پزشکی ضروری پس از اهدا

بعد از اهدای مغز استخوان باید تحت نظارت و مراقبت پزشک قرار داشته باشید. با بررسی فاکتورهای مختلف در بدن دهنده مشکلات احتمالی به سرعت شناسایی و درمان می‌شوند.

آیا اهدای مغز استخوان برای همه ایمن است؟

اهدای مغز استخوان در اغلب اوقات به معنای نجات یک زندگی است. اما به دلیل مخاطراتی که برای برخی از افراد دارد همه مجاز به اهدا نیستند.

افراد دارای ریسک بالای عوارض

کسانی که مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت یا فشار خون بالا هستند ریسک اهدای مغز استخوانی زیادی دارند. سن و وضعیت سلامت فرد نیز از دیگر فاکتورهای مهم در تعیین میزان ریسک اهدای مغز استخوان می‌باشند.

چه کسانی نبایند مغز استخوان اهدا کنند؟

افرادی که مجاز به اهدای مغز استخوان نیستند عبارتند از:

• کسانی که بیماری‌های عفونی و مشکلات سیستم ایمنی دارند.
• بیماران قلبی، کلیوی و کبدی
• کسانی که سابقه مشکلات خونی یا پیوند قبلی داشته باشند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده می‌تواند شامل مشکلات کوتاه‌مدت مثل درد، کبودی، خستگی و تهوع باشد و در موارد کمتر، عوارض بلندمدتی مانند ضعف سیستم ایمنی یا کم‌خونی نیز دیده می‌شود. رعایت تغذیه مناسب، مصرف مکمل‌ها، استراحت و پیگیری‌های پزشکی به کاهش این عوارض کمک می‌کند. در نهایت، تصمیم به اهدا علاوه بر آگاهی از عوارض، باید با در نظر گرفتن ارزش انسان‌دوستانه و نجات جان بیمار گرفته شود.