رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟

اگر شدت احساسات یا واکنش و رفتارتان تحت کنترل شما نیست یا مدام درگیر روابط پرتنشی هستید، رفتار درمانی دیالکتیکی یا DBT راهکار شماست. این روش درمانی، به عنوان رویکردی علمی و ساختار یافته از تکنیک‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، تنظیم هیجانات، تحمل پریشانی یا بهبود روابط بین فردی تشکیل شده است. روند درمانی شما با هدف ارتقای کیفیت زندگی و سلامت روان در قالب جلسات فردی و گروهی اجرا خواهد شد.

با توجه به نتایج تحقیقات و مطالعات انجام شده، DBT برای اضطراب، مشکلات عاطفی، اختلال شخصیت مرزی، افسردگی، اختلالات خوردن و… موثر شناخته شده است. با این حال این روش فقط یک درمان نیست؛ بلکه می‌توان آن را یک مهارت زندگی به شمار آورد. تصمیم‌های آگاهانه، رفتار کنترل شده و برخورد منطقی در شرایط بحرانی می‌تواند زندگی و روابط شما را با آرامشی مثال‌زدنی همراه سازد!

تاریخچه و تکامل رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)

DBT) Dialectical Behavior Therapy) نوعی درمان شناختی-رفتاری ساختارمند به شمار می‌رود که در دهه ۱۹۸۰ توسط دکتر مارشا لینهان، روانشناس آمریکایی توسعه یافت. این روش در ابتدا برای درمان بیمارانی که به اختلال شخصیت مرزی دچار بودند و به خودآزاری و خودکشی تمایل داشتند طراحی شد.

دکتر لینهان و تیمش با توجه به عدم کارآمدی کافی درمان‌های سنتی به خصوص CBT، ترکیبی از پذیرش و تغییر را پیشنهاد دادند. بعدها این ترکیب درمانی به رفتاردرمانی دیالکتیکی تبدیل شد. امروزه به دلیل شیوع بالای اختلالات هیجانی، رویکرد مهارت‌محور و منعطف این روش مورد توجه قرار گرفته و مطالعات زیادی درباره آن انجام می‌شود که عمده آن‌ها نشان‌دهنده تاثیربخشی زیاد این روش درمانی است.

در ادامه می‌توانید مراحل مهمی از تکامل درمان روانی دیالکتیکی را مشاهده می‌کنید:

• طراحی اولیه DBT برای بیماران BPD در دهه ۱۹۸۰
• گسترش کاربرد درمان روانشناختی با DBT برای سایر اختلالات و اضافه شدن جلسات گروهی در دهه ۱۹۹۰
• استانداردسازی و تاسیس مراکز بین‌المللی آموزش DBT مانند Behavioral Tech
• انجام تحقیقات و مطالعات مختلف جهت بهینه‌سازی روش برای اختلالات، بیماران و شرایط خاص
• تبدیل DBT به یک روش موثر برای درمان بیماران روانی در کشورهای سراسر دنیا

مقایسه CBT و DBT

شاید برای شما هم سوال باشد که چرا درمان شناختی-رفتاری برای درمان برخی بیماری‌های روانی مناسب نبود و تکنیک‌های درمانی DBT برای شخصیت مرزی و سایر اختلالات چه تفاوت‌هایی دارد. در جدول زیر به طور جامع و مختصر به این قیاس پرداخته‌ایم:

چارچوب نظری DBT

درمان دیالکتیکی، ترکیبی از اصول روان‌شناسی رفتاری شناختی، فلسفه دیالکتیک و ذهن‌آگاهی است که زیربنای علمی آن را تشکیل می‌دهند. در ادامه توضیحی از هر یک آورده‌ایم:

• فلسفه دیالکتیک: دو چیز ظاهراً متضاد می‌توانند همزمان درست باشند. – پذیرش آنچه هست و تلاش برای بهبود
• نظریه یادگیری رفتاری: بسیاری از رفتارهای ناسازگار، یاد گرفته شده‌اند و می‌توان آن‌ها را بازآموزی یا جایگزین کرد.
• ذهن‌آگاهی: به یادگیری حضور در لحظه، مشاهده بدون قضاوت و پذیرش تجربه‌های درونی می‌پردازد.

اصول و تکنیک‌های رفتار درمانی دیالکتیکی

رفتار درمانی دیالکتیکی بر پایه‌ی چهار اصل زیر بنا شده که هر یک از آن‌ها نقشی کلیدی در ساختار و اثربخشی درمان ایفا می‌کنند.

ذهن آگاهی

این مفهوم از مراقبه‌های بودایی گرفته شده و هدف آن آموزش زندگی در لحظه حال همراه با پذیرش کامل است. برای مثال بیماری که هنگام اضطراب به خودآسیبی فکر می‌کند، یاد می‌گیرد به احساساتش توجه کند، بدون آن‌که عمل کند.

تحمل پریشانی

طبق این اصل به بیمار مهارت‌هایی آموزش داده می‌شود تا بتواند با شرایط استرس‌زا، بدون واکنش و رفتارهای ناسازگار مواجه شود.

تنظیم هیجانات

شناسایی، درک و مدیریت هیجانات یکی از مراحل و اصول مهم در درمان DBT است. این روند طی جلسات درمانی یا تمرینات خانگی انجام می‌شود و بر کنترل واکنش‌ها و احساسات شدید موثر است.

اثربخشی بین فردی

در این اصل بر یادگیری مهارت‌های ارتباطی با هدف حفظ روابط سالم و بیان خواسته‌ها به شیوه‌ای موثر تمرکز می‌شود.

 تکنیک‌های DBT

حهت اجرای اصول بالا در روند درمان اضطراب، BPD، PSTD و…. از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود که در ادامه برخی از مهم‌ترین آن‌ها را همراه با کاربردها و تاثیراتشان مشاهده می‌کنید:

• جلسات گروهی: آموزش مهارت‌های، دریافت حمایت اجتماعی و تقویت انگیزه
• کوچینگ تلفنی: پشتیبانی فوری در مواقع بحرانی، جلوگیری حداکثری از رفتارهای مخرب و پیگیری روند درمان
• جلسات مشاوره فردی: تحلیل رفتارهای، بهبود مهارت‌های فردی و آموزش‌های شخصی‌سازی شده
• تکنیک DEAR MAN: افزایش اثربخشی بین‌فردی و ابراز نیازها به شیوه‌ای محترمانه و مؤثر
• تمرین پذیرش: تمرکز بر پذیرش واقعیت همانطور که هست، کاهش مقاومت روانی در برابر اتفاقات
• آرام‌سازی حسی: به‌کارگیری حواس پنج‌گانه حین تنش‌های شدید
• ثبت رفتار: گزارش و ثبت رفتار برای تسهیل تحلیل وقایع و رفتارهای ناسازگار

کاربردهای DBT در درمان اختلالات روانی

اگرچه DBT در ابتدا برای درمان اختلال شخصیت مرزی طراحی شد، اما موفقیت چشمگیر آن در کاهش رفتارهای پرخطر و بهبود تنظیم هیجان، موجب شد تا این رویکرد به‌سرعت در درمان سایر اختلالات روانی نیز گسترش یابد. پژوهش‌های متعدد اثربخشی DBT را در اختلالاتی مانند افسردگی مقاوم، PTSD، اختلالات خوردن و مصرف مواد تأیید کرده‌اند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

درمان شخصیت مرزی با DBT

این رویکرد با آموزش مهارت‌های تنظیم هیجانی، کاهش رفتارهای تکانشی و بهبود روابط از همان ابتدا تاثیرات چشم‌گیری بر کنترل BPD گذاشت. بنیان‌گذار این روش یعنی دکتر مارشا لینهان در سال ۲۰۰۶ طی یک تحقیق کارآزمایی بالینی دوساله درمان اختلال شخصیت مرزی با BDT، نشان داد که این روش به‌طور معناداری در کاهش تلاش‌های خودکشی، بستری‌های روانپزشکی و رفتارهای پرخطر موثر بوده است. کاهش اقدام به خودکشی آمار کاهشی ۵۰ درصدی را نشان می‌داد!

رفتار درمانی دیالکتیکی برای افسردگی مقاوم به درمان

بیمارانی که به داروهای ضدافسردگی یا روش درمانی CBT مقاومت نشان می‌دهند، از طریق پذیرش، تعادل دیالکتیکی و بهبود مهارت‌های اجتماعی می‌توانند نشانه‌های افسردگی را کاهش دهند. مطالعه سال ۲۰۰۳ نشان داد که شرکت در جلسات آموزش مهارت های دیالکتیکی و کوچینگ تلفنی در کنار دارودرمانی، بهبود قابل‌توجهی را در علائم افسردگی نتیجه می‌دهد.

درمان DBT برای PTSD

تکنیک‌های DBT به بیماران کمک می‌کند تا محرک‌های تروماتیک را بدون واکنش هیجانی شدید مدیریت کنند. این امر در مطالعه سال ۲۰۲۲ مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج مثبتی را نتیجه داد.

درمان اختلالات خوردن

در بیماران مبتلا به پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی، DBT کمک می‌کند تا بیماران الگوهای ناسالم تنظیم هیجانی را شناسایی کرده و با استفاده از مهارت‌های مقابله‌ای جدید، چرخه پرخوری یا امتناع غذایی را بشکنند.

اختلال اعتیاد و مصرف مواد

با پذیرش، مهارت‌های کنترل تکانه و حل مسئله در DBT، فرد ابتدا انگیزه مصرف مواد را کاهش داده و پس از ترک آن نیز قادر خواهد بود چرخه عود را مدیریت کند.

مزایا و محدودیت‌های DBT

برای آشنایی کلی با مزیت‌ها و محدودیت‌های درمان رفتار با روش DBT، جدول زیر را تهیه کرده‌ایم:

چگونه DBT می‌تواند به افراد کمک کند؟

تا اینجا با درمان شناختی رفتاری دیالکتیک برای درمان بیماری‌های ذهنی و روانی آشنا شدیم. در این بخش به چگونگی تاثیرات روش‌های دیالکتیکی در درمان اختلالات روانی و آموزش‌های ارائه شده می‌پردازیم:

• پذیرش هیجانات بدون قضاوت: شناسایی خشم، شرم یا اضطراب و کاهش واکنش‌های هیجانی افراطی
• بهبود مهارت‌های رفتاری در روابط: یادگیری حفظ روابط سالم، نه گفتن بدون حس گناه، بروز نیازها و بهبود الگوهای ناسالم
• روبه‌رویی به جای اجتناب: یادگیری تکنیک‌های تنفسی، پذیرش موقعیت یا معنا دادن به درد به جای خودآزاری حین مواقع بحرانی
• کنترل واکنش‌های تکانشی: شناسایی افکار منفی، تغییر سبک فکری و برنامه‌ریزی‌های مثبت جهت کاهش رفتارهای پرخطر
• افزایش حس ارزشمندی: تقویت حس تسلط بر زندگی، عبور از بحران‌ها و دنبال کردن اهداف

مجموع این آموزش‌ها، در کنار کنترل علائم بیماری روانی، به بهتر کردن کیفیت زندگی افراد نیز کمک خواهد کرد.

نحوه شروع درمان DBT و موارد قابل توجه در انتخاب درمانگر

شروع درمان با رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) نیازمند آشنایی با مراحل درمان است که در ادامه آن‌ها را به طور کلی مرور می‌کنیم:

1. شناسایی و کنترل رفتارهای آسیب‌زا (حدود ۲ الی ۳ ماه)
2. بررسی تجربیات و احساسات منفی و تروماهای گذشته (حدود ۳ الی ۴ ماه)
3. بهبود عملکرد بیمار با تقویت عزت نفس، تثبیت روابط و توانایی حل مسئله (حدود ۲ الی ۳ ماه)
4. دستیابی به معنای درست برای زندگی، رشد فردی و ثبات بخشیدن به نتایج (بیش از یک ماه)

انتخاب درمانگر DBT

در تمامی مراحل ذکر شده، درمانگر شما نقش کلیدی در آموزش و اجرای درست راهکارهای DBT برای خودآسیبی، کاهش علائم و بهبود دارد. پس می‌توان انتخاب درمانگر یا مرکز درمانی را یکی از اقدامات مهم در شروع درمان DBT به شمار آورد. در این راستا چک لیستی کاربردی برای معیارهای انتخاب درمانگر DBT را تهیه کرده‌ایم:

• سوابق تحصیلی و داشتن گواهی آموزش رسمی DBT
• نحوه پشتیبانی و کوچینگ در فواصل زمانی بین جلسات و پس از پایان دوره درمانی
• فعالیت تیمی و همکاری با سایر متخصصان این حوزه
• آدرس مرکز درمانی و مکان برگزاری جلسات گروهی و فردی
• تجربه و سوابق کاری و کیس‌های موفق در زمینه درمان ذهنی با DBT
• تسلط بر ساختار رفتار درمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجان و شخصی‌سازی روند درمان برای هر بیمار
• شفافیت در زمینه مدت درمان، هزینه‌ها و تعیین اهداف در هر مرحله
• رضایت سایر مراجعین و نظر ایشان درباره درمانگر

همان‌طور که سایت right path counseling نوشته است: “هنگام جستجوی یک درمانگر، مهم است که نه تنها به دنبال جایی باشید که خدمات درمانی ارائه می‌دهد یا بیمه شما را قبول می‌کند، بلکه به دنبال کسی باشید که «مناسب» باشد. کسی که احساس می‌کنید می‌توانید به او اعتماد کنید و کسی که با او احساس ارتباط می‌کنید. بخشی از فرآیند پیدا کردن یک درمانگر، این است که پذیرای فردی باشید که مهارت‌ها و شخصیتی دارد که به نظر می‌رسد با شما مطابقت دارد. بخش دیگر این فرآیند این است که اگر آن فرد کاملاً مناسب شما نیست، پذیرای فرد دیگری باشید، بدون اینکه به خودتان اجازه دهید دلسرد شوید.”

تجربیات بیماران و داستان‌های موفقیت از درمان DBT

داستان و تجربه درمان مشکلات روانی می‌تواند برای افرادی با علائم مشابه جالب و انگیزه‌بخش باشد. در ادامه دو داستان واقعی را به طور خلاصه آورده‌ایم و مطالعه کامل آن‌ها را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

مگان و اختلال شخصیت مرزی

مگان که با نوسانات خلقی، احساسات شدید و روابط پرتنش درگیر بود، درمان DBT را در مرکز Alter Behavioral Health شروع کرد. او مدیریت احساسات، بازیابی اعتماد به نفس، هدف‌گذاری و… را آموخت. با دستیابی به ثبات هیجانی روابط خانوادگی او نیز بهبود یافت.

کلارا و افسردگی مزمن

کلارا از کودکی با افسردگی مزمن درگیر و حتی اقدام به خودکشی نیز کرده بود. او با استفاده از تکنیک‌ها و مکانیزم‌های مقابله‌ای آموزش‌داده‌شده در DBT توانست افکار و رفتارهایش را شناسایی و کنترل نماید. گروه درمانی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای او را از رفتارهای منفی دور کرد. داستان او را در سایت solvista health بخوانید.

نتیجه‌گیری

رفتار درمانی دیالکتیکی به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و موثرترین اقدامات درمانی، با تکیه بر پذیرش و تغییر به افراد کمک می‌کند. تنظیم هیجان، کنترل احساسات، بهبود مهارت‌های فردی و ارتباطی و… از نتایج شروع درمان DBT به شمار می‌رود. این موارد در درمان افسردگی، اختلالات خوردن، اختلال شخصیت مرزی، افسردگی و…. موثر هستند.

برای دریافت مشاوره DBT از بهترین متخصصان این حوزه در ایران، می‌توانید از طریق سایت طبیبی نو نسبت به پیدا کردن درمانگر و اخذ نوبت ویزیت آنلاین یا حضوری با ایشان اقدام نمایید. اگر در زمینه شروع درمان یا مراحل و ویژگی‌های آن سوالی دارید نیز می‌توانید به صورت رایگان آن را در سایت ثبت کنید تا پاسخ شما توسط یکی از متخصصین فعال در این حوزه داده شود. اگر از روش درمان DBT استفاده کردید، در بخش نظرات تجربیات خود و تاثیر این روش درمانی بر حل مشکل مربوطه را با ما در میان بگذارید.