اختلال شخصیت نمایشی چیست و چطور میتوان آن را درمان کرد؟

اختلال شخصیت نمایشی یک نوع الگوی پایدار از رفتارهای توجه‌طلبانه، نمایش اغراق‌آمیز هیجانات و تلاش برای کانون توجه‌بودن در روابط است. این اختلال ریشه در عوامل زیستی و ژنتیکی، روانی و تجارب آسیب‌زای کودکی دارد.

شخصیت نمایشی باعث بروز مشکل جدی در روابط عاطفی، شغلی و اجتماعی می‌شود؛ اما با روش‌های درمانی هدفمند نظیر روان‌درمانی، دارودرمانی، درمان گروهی و رفتار درمانی دیالکتیکی به‌مرور بهبود پیدا می‌کند و تاثیر قابل توجهی بر افزایش کیفیت زندگی آن‌ها خواهد داشت.

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

اختلال شخصیت هیستریونیک چیست؟ طبق تحقیقات انجام‌شده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا، اختلال شخصیت نمایشی نوعی اختلال شخصیت ناپایدار است که فرد مبتلابه آن، رفتارهای شدیدی برای جلب توجه انجام می‌دهد. طبق بررسی‌های انجام‌شده درباره شخصیت نمایشی در روانشناسی، هیستریونیک در میان خانم‌ها نسبت به آقایان شیوع بیشتری دارد.

درک صحیح از علل، ویژگی‌ها و استراتژی‌های درمانی هیستریونیک به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا، کنترل شخصیت هیجانی و کاهش اثرات منفی آن در روابط فردی و اجتماع کمک می‌کند.

تجربه‌های شخصی یا مشاهده رفتارهای مشابه، درک بهتر نشانه‌ها و علائم شخصیت هیستریونیک، افزایش آگاهی درباره سلامت روان و اهمیت پرداختن به مسائل روانی در جامعه، باعث شده است که افراد زیادی به جستجوی اطلاعات درباره این اختلال شخصیت بپردازند.

فرد مبتلابه شخصیت نمایشی، به‌دلیل نیاز به جلب توجه، به‌صورت افراطی رفتارهای هیجانی و تمایلات اغواگرانه نمایش می‌دهد. این افراد تحمل نادیده گرفته‌شدن ندارند. این ویژگی‌های اختلالی، بر کارکرد اجتماعی، شغلی یا عاطفی آن‌ها تاثیر بسزایی می‌گذارد. در نهایت، ممکن است باعث شکل‌گیری شخصیت ضد اجتماعی و چااش‌های مختلفی شود.

ویژگی‌های نمایشی غیرپاتولوژیک، رفتارهایی موقعیتی و انعطاف‌پذیر هستند که ممکن است افراد به‌صورت طبیعی آن‌ها را انجام دهند. رفتارهای اغواگر و نمایشی در اختلال شخصیت نمایشی، همیشگی، غیرارادی و همراه با مشکلات بین‌فردی و آسیب‌دیدن به روابط است. این موضوع، مهم‌ترین تفاوت رفتار هیستریونیک با نمایشی غیرپاتولوژیک است.

در ادامه، با تمرکز بر چالش‌های اصلی افراد مبتلابه عارضه شخصیت نمایشی روابط بین فردی، هیجانات کاذب و دشواری در خودشناسی عمیق، راهکارهای تشخیص و درمان اختلال شخصیت را تحلیل خواهیم کرد.

اختلالات شخصیت در روان‌شناسی

طبق تعریف اختلال شخصیت، اختلالات شخصیتی نوعی اختلال روان‌شناختی هستند که روی جنبه‌های مختلف روانی و رفتاری فرد مبتلا تاثیر منفی می‌گذارند. ناسالم‌بودن و انعطاف‌ناپذیربودن از ویژگی‌های بارز و مشترک میان اختلالات شخصیت خوشه B، A، C و D است.

خوشه‌های شخصیتی A، B، C و جایگاه HPD

اختلالات شخصیتی به ۴ خوشه اختلالات روانی نوع B، A، C و Dتقسیم می‌شوند. علائم اختلالات شخصیت هر خوشه به این صورت است:

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ اختلال شخصیت نمایشی در خوشه اختلالات شخصیت نوع B قرار می‌گیرد.

طبق مقاله بررسی شیوع علایم اختلالات شخصیت خوشه B در بین دانش آموزان دختر  ۶.۴ درصد از آن‌ها به اختلال شخصیت هیستریونیک مبتلا هستند و احتمال ابتلای ۱۴.۷ درصد از آن‌ها به این اختلال وجود دارد.

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی

نشانه‌های شخصیت نمایشی در نوجوانان و پیش از ۱۵ سالگی خود را به‌طور کامل نشان نمی‌دهند؛ اما در تمام سنین با بررسی علائم رفتاری و شخصیت عاطفی یا براساس معیارهای DSM-5 می‌توان ابتلابه شخصیت هیستریونیک را تشخیص داد.

ویژگی‌های رفتاری و عاطفی

علائم رفتاری و عاطفی ابتلابه اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ با بررسی علائم اختلال شخصیت به‌راحتی می‌توان تشخیص داد که خودتان یا اطرافیانتان به اختلال شخصیت هیستریونیک مبتلا هستید یا خیر.

بارزترین ویژگی‌های شخصیت نمایشی (ویژگی‌های عاطفی و رفتاری) عبارت‌اند از:

• توجه‌خواهی مداوم از دیگران
• شخصیت نمایشی و برون‌گرا بودن
• داشتن سبک گفتاری نامشخص
• بی‌ثباتی سریع و داشتن احساسات سطحی
• انجام رفتارهای تحریک‌آمیز جنسی
• داشتن رفتار وابسته و رفتارهای نمایشی
• تمایل به صمیمی‌تر در نظرگرفتن روابط به‌صورت غیرواقعی

تشخیص بر اساس معیارهای DSM-5

مواردی که در تشخیص شخصیت هیستریونیک براساس معیارهای DSM به شما کمک می‌کنند، عبارت‌اند از:

• افراد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی اگر مورد توجه قرار نگیرند، احساس ناراحتی و کلافگی شدیدی خواهند داشت.
• از نظر جنسی رفتارهای اغواگرانه و تحریک‌کننده‌ای دارند.
• نشان‌دادن احساسات آن‌ها بسیار سطحی است یا سریعا هیجانات اغراق‌آمیز خود را تغییر می‌دهند.
• هنگام گفت‌و‌گو بیشتر کلی‌گو هستند و جزئیات را بیان نمی‌کنند.
• در ابراز هیجانات و احساسات خود بزرگ‌نمایی می‌کنند و آن را حالت نمایشی نشان می‌دهند.
• بسیار تلقین‌پذیر هستند. تأثیرپذیری بالا در این افراد باعث می‌شود به‌راحتی تحت‌تاثیر شرایط، حرف و رفتار دیگران قرار بگیرند.
• یکی دیگر از عوامل تشخیص براساس DSM واقع‌بین‌نبودن در روابط است. به‌طوری که میزان صمیمیت رابطه از نظر آن‌ها بیشتر از حد واقعی است.

علت‌ها و عوامل مؤثر در بروز اختلال شخصیت نمایشی

علت ابتلابه هیستریونیک چیست؟ عوامل موثر در بروز شخصیت نمایشی به ۳ دسته عوامل زیستی و ژنتیک شخصیت، محیط رشد و سبک تربیتی و تجارت آسیب‌زا در کودکی تقسیم می‌شوند. ممکن است وجود یک یا چند علت باعث بروز هیستریونیک شود.

عوامل زیستی و ژنتیکی

نقش ژنتیک و عوامل زیستی در ابتلابه شخصیت نمایشی چیست؟ ژنتیک نقش مهمی در ابتلابه اختلال شخصیت نمایشی دارد. آمارها نشان‌می‌دهد، ابتلای پدر یا مادر به این اختلال می‌تواند علت اختلال شخصیت فرزندان باشد.

محیط رشد و سبک تربیتی

نقش محیط و سبک تربیت والدین در ابتلابه هیستریونیک چیست؟ نقش والدین در شکل‌گیری شخصیت نمایشی بسیار پررنگ است. اگر فرد در محیط رشد با افراد مبتلابه اختلال شخصیت هیستریونیک سروکار داشته باشد، رفتارهای نمایشی را می‌آموزد. این موضوع باعث می‌شود، به مرور به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا شود.

در تحلیل روان‌شناسی شخصیت نمایشی، سبک تربیتی نیز ممکن است زمینه ابتلابه اختلال شخصیت هیجانی نمایشی را فراهم کند. درصورتی که واکنش والدین نسبت به رفتارهای کودک در شرایط عادی و در اجتماع متفاوت باشد (در جمع توجه بیشتری نشان دهند)، کودک می‌آموزد که بایستی از اغوا و رفتارهای نمایشی برای جلب توجه والدین استفاده می‌کند.این موضوع به مرور باعث شکل‌گیری اختلال هیستریونیک در او خواهد شد.

تجارب آسیب‌زا در کودکی

نقش تجربیات کودکی در ابتلابه اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ تروماهای کودکی نظیر تنبیه شدید، فقدان یکی از والدین، آزار کلامی و طلاق و جدایی والدین ریشه روانی شکل‌گیری اختلال شخصیت نمایشی در فرد است.

درصورت وجود این مشکلات، فرد به رفتارهای نمایشی روی می‌آورد تا نیازهای عاطفی خود را از این طریق تامین کند. این عارضه در سنین مختلف به کمک شخصیت‌درمانی بهبود می‌یابد.

تفاوت شخصیت نمایشی با سایر اختلالات شخصیتی

تفاوت سایر اختلالات شخصیتی با هیستریونیک چیست؟ مقایسه شخصیت‌های نمایشی با اختلالات مرزی و خودشیفته در درک بهتر و شناخت بیشتر آن‌ها به شما کمک می‌کند؛ زیرا، شباهت‌های این اختلالات بایکدیگر گاها باعث می‌شود که با یکدیگر اشتباه گرفته شوند.

تفاوت با اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)

تفاوت اختلال شخصیت خودشیفته با شخصیت نمایشی چیست؟ گاها شخصیت نمایشی با عنوان “شخصیت نمایشی یا خودشیفته” بیان می‌شود. درحالی که این ۲ اختلال از یکدیگر مجزا هستند. با بررسی ویژگی‌های اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال شخصیت نمایشی در روانشناسی، تفاوت آن‌ها برای شما قابل درک‌تر خواهد بود:

• طبق آمار به دست‌آمده از مقایسه شخصیت هیجانی با خودشیفته، نرخ ابتلابه اختلال شخصیت خودشیفته حدود ۵ برابر بیشتر از نرخ ابتلابه اختلال شخصیت نمایشی است.
• افراد مبتلابه اختلال شخصیت خودشیفته تمایلی به شرکت در فعالیت‌های گروهی ندارند. درحالی که افراد مبتلابه اختلال شخصیت هیجانی نمایشی برای جلب توجه دیگران در فعالیت‌های گروهی، حضور موثری دارند.
• افراد مبتلابه اختلال خودشیفته نسبت به افراد مبتلابه شخصیت نمایشی حساسیت کمتری نسبت به انتقاد دارند و حتی ممکن است آن را نادیده بگیرند.
• افراد مبتلابه اختلال شخصیت خودشیفته خود را بسیار برتر از دیگران می‌دانند. درحالی که افراد هیستریونیک عزت نفس بسیار ضعیفی دارند. به همین دلیل به دنبال تایید دیگران برای تقویت اعتمادبه‌نفس خود هستند.

تفاوت با اختلال شخصیت مرزی (BPD)

تمایز اختلالات شخصیت مرزی با اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ تفاوت شخصیت نمایشی و مرزی، نوسانات هیجانی شدید، ترس از رهاشدگی، رفتارهای تکانشی، خشم شدید و احساس پوچی در اختلال شخصیت مرزی است. درحالی که اختلال شخصیت نمایشی با رفتارهای توجه‌طلبانه، نمایش اغراق‌آمیز هیجانی و نیاز مفرط به تایید دیگران بروز پیدا می‌کند.

در اختلال شخصیت مرزی، افراد به دلیل ترس از طردشدگی رفتارهای افراطی برای جلب توجه انجام می‌دهند. درحالی که رفتارهای فرد مبتلابه اختلال شخصیت هیستریونیک برای دریافت توجه و احساس ارزشمندی است.

اشتراکات و تمایزها

مقایسه ویژگی‌های مشترک و تمایز اختلال شخصیت نمایشی، مرزی و خودشیفته به شما در تشخیص علائم روان‌شناختی آن‌ها کمک می‌کند:

چالش‌های فرد مبتلا در زندگی روزمره

نمایش در رفتارهای روزمره از بارزترین ویژگی‌های فرد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی است که در زندگی روزمره او را با مشکلات مختلفی نظیر شکست در روابط عاطفی و شغلی و طرد اجتماعی  مواجه می‌سازد. این اختلال بر سلامت روان فرد نیز تاثیر می‌گذارد و عواقب جدی به همراه دارد.

مشکلات در روابط عاطفی

دیدگاه شخصی و نمایشی‌بودن رفتار افرادی که به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا هستند، روابط عاطفی عاطفی آن‌ها را پرچالش می‌سازد. این افراد، رفتارهای اغراق‌آمیز و رفتارهای نمایشی در روابط عاطفی انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که شریک عاطفی‌شان به آن‌ها علاقمند است.

یکی دیگر از چالش‌های شخصیت نمایشی، احتمال بالای خیانت‌کردن توسط افراد مبتلابه این عارضه است. این افراد هیجانات ناپایدار و نیاز شدیدی به توجه تحسین دارند و می‌خواهند آن را از کسی غیر از شریک عاطفی‌شان نیز دریافت کنند.

مسائل شغلی و اجتماعی

افراد مبتلابه اختلال هیستریونیک، افت شدید عملکردی را تجربه می‌کنند. رفتارهای هیجانی یا اغراق در بروز احساسات ممکن است موجب سوءبرداشت دیگران در اجتماع شود.

انجام رفتارهای توجه‌طلبانه، تمرکز بر جذابیت ظاهری به جای شایستگی یا واکنش‌های هیجانی در محیط کار توسط فرد مبتلابه شخصیت هیجانی نمایشی ممکن است باعث تعارض فرد مبتلا با همکاران، کاهش اعتماد و ناتوانی در حفظ موقعیت‌های بلندمدت شود. این اختلال، گاهی همکاری تیمی را نیز مختل می‌کند.

تأثیر بر سلامت روانی کلی

رابطه سلامت روان و شخصیت نمایشی چیست؟ فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی به‌مرور به افسردگی نیز مبتلا می‌شود. در نهایت، افراد مبتلابه شخصیت نمایشی از نظر روانی، فکری و رفتاری دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند ساده‌ترین مسائل روزمره خود را به‌راحتی انجام دهند.

راه‌های تشخیص علمی و تخصصی

علائم ذکرشده برای تشخیص اختلال شخصیت هیستریونیک را با کمک تست شخصیت هیستریونیک یا مراجعه به روانشناس در خود یا اطرافیانتان بررسی کنید. درصورتی‌که، به بخش قابل توجهی از آن‌ها مبتلا هستید، بایستی برای تشخیص قطعی علمی و تخصصی اقدام کنید.

برای تشخیص اختلال هیستریونیک (تشخیص قطعی) ۲ راه پیش رو دارید:

فرآیند مراجعه به روانشناس یا روان‌پزشک

برای تشخیص روانشناختی اختلال شخصیت هیجانی نمایشی به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید. روانشناسان برای تشخیص عارضه شخصیت نمایشی از روش‌هایی نظیر تست‌های رفتاری مختلف و گفت‌و‌گو درباره موضوعات تکراری در دوره‌های مختلف استفاده می‌کنند.

تست‌ها و مصاحبه‌های تشخیصی

تست‌های تشخیصی نظیر مصاحبه بالینی، پرسشنامه‌ها و بررسی‌های رفتاری در تشخیص نهایی اختلال شخصیت نمایشی و عمق ابتلابه آن به متخصص و درمانگر روان کمک می‌کنند.

تست آنلاین اختلال شخصیت نمایشی می‌تواند در تشخیص این اختلال موثر باشد؛ اما تشخیص نهایی ابتلابه اختلال شخصیت نمایشی بایستی توسط متخصص روان و با استفاده از معیارهای مشخص در DSM-۵ و تست‌های استاندارد انجام شود. می توانید این تست شخصیت را در لینک بالا انجام دهید.

راهکارهای درمان اختلال شخصیت نمایشی

پس از تشخیص اختلال هیستریونیک، براساس ریشه و شدت این اختلال از روان‌درمانی، دارودرمانی، درمان گروهی و خانوادگی یا ترکیبی از آن‌ها برای درمان اختلال شخصیت نمایشی در زنان و مردان استفاده می‌شود.

روان‌درمانی (CBT، طرح‌واره‌درمانی، روان‌پویشی)

درصورتی‌که پس از تشخیص روان‌پزشکی، روان‌درمانی برای درمان اختلال شخصیت هیستریونیک تجویز شود، با کمک روش‌های CBT برای شخصیت نمایشی، طرح‌واره‌درمانی، روان‌پویشی یا ترکیبی از آن‌ها الگوی رفتاری نمایشی و فکری، ریشه و ناخودآگاه این رفتارها را در فرد مبتلا شناسایی و درمان می‌کند. CBT برای هیستریونیک یک روش فوق‌العاده با احتمال درمان بسیار بالا است.

دارودرمانی در صورت اختلالات همراه

دارودرمانی به تنهایی برای درمان اختلال شخصیت نمایشی کافی نیست؛ درحال حاضر نیز داروی کاملی برای درمان اختلال شخصیت نمایشی به‌صورت قطعی وجود ندارد. درصورتی‌که فرد مبتلابه شخصیت نمایشی، علائمی نظیر اضطراب، استرس و افسردگی داشته باشد، متخصص روان پس از مشاوره روان‌شناختی، داروهای لازم برای درمان هیجانی، استرس، را برای او تجویز خواهد کرد تا به نتیجه‌گیری بهتر از سایر روش‌های درمانی  نظیر CBT کمک کند.

درمان‌های گروهی و خانوادگی

شخصیت نمایشی در روانشناسی با مشارکت خانواده یا گروه‌های حمایتی قابل درمان است؛ زیرا، آموزش خانواده و انجام رفتار صحیح توسط آن‌ها باعث می‌شود که درک بهتری از رفتارهای فرد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی داشته باشند. وجود گروه درمان‌گر نیز به درک بهتر رفتارهای غیرطبیعی فرد مبتلابه این اختلال کمک می‌کند.

چگونه با فرد مبتلا به شخصیت نمایشی رفتار کنیم؟

تعامل با شخصیت نمایشی و رفتار صحیح اطرافیان با او نقش موثری در بهبود و کاهش علائم هیستریونیک دارد. در تعامل با افراد مبتلابه این عارضه، به راهکارهای عملی و بایدها و نبایدها توجه کنید:

راهکارهای عملی برای خانواده، شریک عاطفی، دوستان

نقش اطرافیان در بهبود شخصیت نمایشی چیست؟ رفتار خانواده، شریک عاطفی و دوستان، نقش تاثیرگذاری در درمان فرد مبتلابه اختلال شخصیت هیستریونیک دارد. به همین دلیل، او را به کمک‌گرفتن و مراجعه به متخصص روان تشویق کنید. در این صورت، علاوه‌بر تشخیص قطعی ابتلای فرد به این عارضه، روش درمانی مناسب برای او نیز مشخص خواهد شد.

متخصص روان، در جلسه آموزش خانواده و شریک عاطفی، شما را با نحوه برخورد صحیح و نحوه برقراری رابطه با شخصیت هیستریونیک آشنا خواهد کرد تا بتوانید در درمان این عارضه به او کمک کنید؛ اما نباید اجازه دهید که رفتار نمایشی او بر شما تاثیر بگذارد.

بایدها و نبایدها

نکات لازم درباره نحوه برخورد با فرد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی توسط متخصص روان در اختیار شما قرار می‌گیرد. برخی از بایدها و نبایدهای شخصیت نمایشی در روانشناسی که بایستی برای کاهش علائم و کمک به درمان آن‌ها رعایت شود، عبارت‌اند از:

• درصورت مواجهه با فرد نمایشی، هیچ‌گونه رفتار دلسوزانه که باعث خدشه‌دارشدن غرور فرد مبتلا می‌شود را انجام ندهید.
• محیطی فراهم کنید تا شخص بتواند به‌راحتی درباره افکار و ترس‌های خود با شما صحبت کند.
• هنگام برقراری روابط با اختلالات روانی و نمایشی نسبت به رفتارهای شدید آن‌ها مانند خشم ناگهانی واکنش نشان ندهید؛ زیرا این رفتارها عمدی نیستند.
• نسبت به تغییر بینش و درمان او، شخصا اقدام نکنید. این کار و مداخلات روان‌درمانی برای شخصیت B و اختلال شخصیت نمایشی را به متخصص روان بسپارید.
• از نصیحت‌کردن او بپرهیزید؛ زیرا تاثیر چندانی نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

اختلال شخصیت چیست؟ اختلال شخصیت نمایشی با ویژگی‌هایی مانند توجه‌خواهی مداوم از دیگران، بیان احساسات و داشتن رفتارهای سطحی در زندگی فردی و تعاملات شغلی و اجتماعی مشکلات زیادی به‌وجود می‌آورد.

روش‌های گروه درمانی، دارودرمانی و روان‌درمانی شخصیت نمایشی در بازسازی الگوهای فکری ناسازگار و یادگیری مهارت‌های ارتباطی سالم‌تر به آن‌ها کمک می‌کند و به مرور باعث بهبودی کامل اختلالات روان‌شناختی می‌شود.

اگر شما یا اطرافیان‌تان با چالش‌های شخصیت نمایشی مواجه هستید، مشاوره با متخصص روان شروعی فوق‌العاده برای استفاده از رویکردهای نوین در درمان اختلال شخصیت و تغییر شماراست. همین امروز برای رزرو وقت مشاوره تخصصی و بهره‌مندی از نقش درمانگر برای بهبود روابط عاطفی، خانوادگی و اجتماعی از طریق  طبیبی نو اقدام کنید.