اختلال شخصیتی دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی، یک نوع بیماری روانی خلقی رایج و پیچیده است که با نوسانات خلق شدید و دوره‌ای بین دو قطب شیدایی و افسردگی خود را نشان می‌دهد. در تعریف دو قطبی، این بیماری براساس علائم به نوع ۱ و ۲ (شیدایی و افسردگی) تقسیم شده است.
علائم دوره‌های اختلال دو قطبی چیست؟ بیماران در دوره شیدایی، انرژی زیادی دارند و مواردی مانند پرحرفی، کاهش نیاز به خواب، خودبزرگ‌بینی و تصمیم‌گیری و رفتارهای پرخطر را تجربه می‌کنند. دوره‌های افسردگی دو قطبی به دلیل افت شدید انرژی با احساس ناامیدی، اختلالات خواب و حتی افکار خودکشی همراه است. در هر دو دوره، خلق متغیر، عملکرد روزمره، شغلی و روابط بین‌فردی افراد مبتلا به دو قطبی را در بلندمدت مختل می‌سازد.
تشخیص دقیق بیماری دوقطبی، به‌ویژه در مراحل اولیه، با چالش‌های زیادی مواجه است. از طرفی، ممکن است علائم آن از طرف اطرافیان یا فرد غیرمتخصص جدی تلقی نشود. از طرفی دیگر، انگ اجتماعی مرتبط با اختلالات روان، بسیاری از مبتلایان را از مراجعه به موقع به متخصص روان باز می‌دارد.
وجود راهکارهای درمانی مانند دارودرمانی، روان‌درمانی و اصلاح سبک زندگی امکان مدیریت علائم اختلال دو قطبی و بازگرداندن بیمار به زندگی پویا را فراهم ساخته است. با این وجود، درمان قطعی اختلال شیدایی-افسردگی به شناسایی به‌موقع، حمایت اجتماعی، اقدام به موقع برای درمان و مقابله با انگ‌های اجتماعی وابسته است.
اختلال دوقطبی چیست؟
به گفته nih.gov اختلال دوقطبی (که قبلاً بیماری شیدایی-افسردگی یا افسردگی شیدایی نامیده می‌شد) یک بیماری روانی است که باعث تغییرات واضح در خلق‌وخو، انرژی، سطح فعالیت و تمرکز فرد می‌شود.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب دوره‌هایی از رفتار بسیار «بالا»، شاد، تحریک‌پذیر یا پرانرژی (که به آن دوره‌های شیدایی گفته می‌شود) و همچنین دوره‌هایی از حالت بسیار «پایین»، غمگین، بی‌تفاوت یا ناامید (که به آن دوره‌های افسردگی گفته می‌شود) را تجربه می‌کنند.
اختلال دو قطبی نوعی اختلال خلقی و روانی است که با تغییر غیرطبیعی خلق‌و‌خوی به صورت دوره‌ای همراه است. با توجه به تعریف بیماری دوقطبی، فرد مبتلا به این اختلال، افسردگی و شیدایی را به صورت دوره‌ای تجربه خواهد کرد. افسردگی ناشی از این اختلال به صورت دوره‌ای رخ می‌دهد و با افسردگی ماژور متفاوت است.
به طور کلی، بیماری روانی دو قطبی با ۲ نوع شناخته می‌شود: نوع ۱ با دوره‌های شیدایی کامل و نوع ۲ با هیپومانیا و افسردگی شدید.
علائم دوره‌های اختلال دو قطبی چیست؟ اگر فرد مبتلا به بیماری دوقطبی، انرژی بسیار بالایی داشته باشد، در دوره شیدایی یا مانیا قرار دارد؛ اما اگر احساس ناراحتی، غم و کمبود انرژی داشته باشد، در دوره افسردگی دو قطبی قرار گرفته است.
وضعیت دیگری که افراد دو قطبی تجربه می‌کنند، وضعیت ترکیبی است. در حالت، علائم شیدایی و افسردگی به طور هم‌زمان در فرد بروز می‌کند. برای مثال، فرد ممکن است در حالت افسردگی قرار بگیرد، اما میزان بیش فعالی شیدایی را نیز داشته باشد.
تعریف علمی
اختلال دو قطبی نوعی اختلال روانی است که خود را با نوسانات شدید خلقی و بی‌ثباتی روانی نشان می‌دهد. با توجه به شدت و نوع این نوسانات، این بیماری با عنوان اختلال دو قطبی نوع اول و دوم (Bipolar I و Bipolar II) تشخیص داده می‌شود.
تفاوت با نوسانات خلقی معمولی
نوسانات خلقی معمولی، شدت زیادی ندارد و گاها رخ می‌دهند؛ اما نوسانات روانی و خلقی ناشی از ابتلابه اختلالات هیجانی نظیر اختلال دو قطبی به صورت دوره‌ای اتفاق می‌افتند و هر دوره حداقل یک الی دو هفته (با توجه به نوع آن) طول می‌کشد.
بیماری روانی دو قطبی و اختلال شخصیت مرزی به دلیل تغییرات شدید رفتار، شباهت زیادی به هم دارند و گاها اشتباه گرفته می‌شوند. تفاوت دوقطبی و BPD در این است که فرد مبتلابه اختلال دوقطبی به تجربه مانیا و افسردگی تمایل دارد. در حالی که فرد مبتلا به شخصیت مرزی حس پوچی، درد عاطفی شدید، ناامیدی، خشم و تنهایی را تجربه می‌کند.
سابقه تاریخی نام‌گذاری
سابقه تغییرات چرخه‌ای خلق‌و‌خوی و وجود انواع اختلال دو قطبی به هزاران سال قبل بر می‌گردد. در اسناد موجود، ریشه نام‌گذاری اختلال دو قطبی مربوط به یونان باستان و پیش از بقراط است. در اواسط قرن نوزدهم، ژان پیر فالرت مقاله‌ای درباره «جنون دیره‌ای» نوشت که به عنوان اولین تشخیص دوقطبی ثبت شده است.
علائم اختلال دوقطبی
علائم ابتلا به بیماری دو قطبی چیه؟ طبق بررسی‌های NIMH (موسسه ملی بهداشت روان)، بیماری دوقطبی دارای ۳ دوره شیدایی، افسردگی و وضعیت ترکیبی است. شدت علائمی که در هر دوره از اختلال دوقطبی در نوجوانان بروز می‌کند، با افراد بزرگسال متفاوت است.
علائم شیدایی (مانیا)
علائم دوره شیدایی اختلال دو قطبی چیست؟ تجربه مانیا در بزرگسالان با سرخوشی بیش از اندازه، کج‌خلقی و حملات روانی به صورت روزانه یا در بیشتر روزهای هفته خود را نشان می‌دهد و حداقل یک هفته تداوم دارد. اصلی‌ترین علائم شیدایی اختلال دو قطبی عبارت‌اند از:
- انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز نظیر سوءمصرف مواد و قماربازی
- تندگویی و زیاد صحبت‌کردن فرد دو قطبی
- کاهش نیاز به خواب و استراحت
- افکار و ذهن پریشان همراه با قضاوت و انتخاب نادرست
- افزایش سطح انرژی و فعالیت بیش‌اندازه
- ابتلابه خودبزرگ‌بینی و عزت نفس کاذب
علائم افسردگی
مهم‌ترین علائم دوره افسردگی دو قطبی چیست؟ علائم افراد دو قطبی در دوره افسردگی همگی از کمبود انرژی و بی‌انگیزگی نشات می‌گیرند. رفتار افراد دوقطبی در دوره افسردگی بایستی حداقل به مدت ۲ هفته پایدار باشند. علائم اصلی قرارگیری در دوره افسرده اختلال دو قطبی عبارت‌اند از:
- افکار مرگ یا خودکشی و تمایل فرد هیپومانیک به انجام آن‌ها
- کاهش اشتیاق و از دست‌دادن لذت نسبت به کارهای عادی و فعالیت‌های همیشگی
- اختلال روانی خلقی به صورت احساسات منفی و غم و اندوه شدید
- مشکل در تمرکز، انتخاب و تصمیم‌گیری
- افت انرژی و احساس خستگی مزمن
- احساس یاس و ناامیدی
وضعیت ترکیبی (Mixed Episodes)
در وضعیت ترکیبی، علائم فرد ترکیبی از دوره شیدایی و افسردگی دو قطبی است. به عبارتی، فرد در حالت تجربه خلق بالا و خلق پایین قرار می‌گیرد. علائم اصلی قرارگیری در وضعیت ترکیبی اختلال دو قطبی عبارت‌اند از:
- احساس ناراحتی و غم بی‌دلیل
- تحریک‌پذیری، زودرنجی، بی‌قراری و آشفتگی درونی
- نابسامانی عاطفی و افکار سریع و آشفته
- اختلال در قضاوت و تصمیم‌گیری
- نوسان خلق به صورت تغییر ناگهانی بین حالات افسردگی و شیدایی
- دشواری و بروز مشکل در خوابیدن
علل و عوامل مؤثر در ابتلا به اختلال دوقطبی
ژنتیک، عوامل ارثی، عوامل محیطی، ساختار مغز و بیوشیمی مغزی همگی از علل اختلال روانی و عوامل ایجاد بیماری دو قطبی هستند. فرایند درمان و میزان بهبود این بیماری روانی مزمن با توجه به علل شکل‌گیری آن متفاوت است.
ژنتیک و عوامل ارثی
عوامل وراثتی به طور قابل‌توجهی در رشد اختلال دو قطبی اثر می‌گذارند. به همین دلیل، ژنتیک و داشتن سابقه خانوادگی بیماری روانی، به ویژه در بستگان درجه یک (والدین، خواهر و برادر)، احتمال ابتلا به این مورد از اختلالات روان‌پریشی را افزایش می‌دهد.
عوامل محیطی (استرس، سوءمصرف، تجربیات کودکی)
تاثیر عوامل محیطی در ابتلابه بیماری دو قطبی چیست؟ علاوه‌بر عوامل ژنتیکی دوقطبی، استرس، تروماهای کودکی نظیر از دست دادن عزیزان در بروز و تحریک علائم اختلال دوقطبی در مردان و زنان نقش اساسی دارند. همچنین، مصرف مواد مخدر و الکل و تغییرات ناگهانی و شدید در سبک زندگی ممکن است زمینه ساز ابتلا به دو قطبی شوند.
ساختار مغز و بیوشیمی مغزی
تاثیر ساختار مغز در ابتلا به بیماری دو قطبی چیه؟ ساختار برخی از قسمت‌های مغز افراد مبتلابه اختلال دو قطبی با ساختار مغز افراد معمولی متفاوت است. همچنین، اختلالات نورولوژیکی و پیدایش تغییر در عملکرد مغز و هورمون‌ها باعث ایجاد ناهنجاری مغزی می‌شود که نقش مهمی در بروز این اختلال خلقی دارد.
تغییرات شیمیایی و ساختاری در مغز نظیر عدم تعادل در میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی، نوسانات خلق شدیدی به وجود می‌آورد که در نهایت زمینه‌ساز ابتلا به بیماری روانی دو قطبی خواهد شد.
نحوه تشخیص اختلال دوقطبی
با توجه به شباهت‌های بیماری دوقطبی و برخی اختلالات شخصیتی نظیر اختلال شخصیتی مرزی، تشخیص اختلال دو قطبی بایستی براساس معیارهای تشخیص روانپزشکی (با استفاده از ابزارهای تشخیصی نظیر تست روان و پرسشنامه) انجام شود.
معیارهای تشخیصی
بررسی معیارهای تشخیص افسردگی شیدایی، براساس DSM-5، در تشخیص صحیح اولیه ابتلای افراد به اختلال دو قطبی و اقدام به موقع برای شروع فرایند درمان آن بسیار موثر است.
معیارهای تشخیص شیدایی یا مانیا، اعتمادبه‌نفس بالا، کاهش خواب، افکار پریشان، سریع صحبت‌کردن، حواس پرتی، علاقمندی غیرطبیعی به اهداف یا فعالیت‌ها و تحریک روانی-حرکتی در هستند. در صورتی که حداقل ۳ مورد از این علائم در فرد وجود داشته باشد، می‌توان گفت که او در دوره شیدایی قرار دارد. دقت داشته باشید که پایداری این علائم در فرد بایستی حداقل یک هفته طول بکشد.
براساس DSM-5، در صورتی که حداقل ۴ مورد از علائم تغییر در اشتها، وزن، خواب یا فعالیت‌های روانی-حرکتی، احساس بی‌ارزشی یا گناه، کاهش انرژی، اختلال در تمرکز و تفکر و وجود افکار خودکشی یا اقدام برای انجام آن در بیمار روانی وجود داشته باشد، تشخیص داده می‌شود که فرد روان‌پریش در دوره افسردگی بیماری دوقطبی قرار دارد.
تفاوت با سایر اختلالات روانی
اختلال دو قطبی با نوسانات خلق‌و‌خوی شدید همراه است و با وجود دوره‌های هیپومانیا و شیدایی خود را نشان می‌دهد. در حالی که دیگر اختلالات روانی و شخصیتی نظیر اختلال شخصیت مرزی دارای الگوهای رفتاری و تفکری پایدار و انعطاف‌ناپذیر هستند. ابتلا به اختلال افسردگی شیدایی و بررسی تمایز آن با سایر اختلالات شخصیتی بایستی توسط روانپزشک و روانشناس متخصص انجام شود.
نقش روانپزشک و تست‌های روان‌سنجی
برای بررسی اصولی و تشخیص قطعی ابتلا به بیماری روانی دو قطبی بایستی به درمانگر یا روانپزشک مراجعه کنید. در این مرحله، روانپزشک متخصص علاوه‌بر تست دوقطبی بودن و تست روانشناسی، پرسش‌هایی را مطرح می‌کند تا بررسی نتایج آن‌ها، ابتلا به این اختلال را تشخیص دهد. در این میان، ممکن است برای بررسی تخصصی‌تر نیاز به انجام آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون یا ادرار هم باشد.
توجه داشته باشید که پس از گذراندن دوره درمان با استفاده از روشهای غیردارویی و داروهای روانپزشکی، همواره ممکن است علائم اختلال دو قطبی ظاهر شود. به همین دلیل لازم است که حتما بیمار تحت نظر روانپزشک خوب برای دو قطبی باشد و به توصیه‌های او عمل کند. تکمیل فرایند درمان بیماری دوقطبی، ازجمله عواملی است که تشدید علائم و بازگشت آن‌ها را مختل می‌کند.
درمان‌های موجود برای اختلال دوقطبی
بهترین روش درمان بیماری دو قطبی چیست؟ با توجه به نوع اختلال شیدایی و افسردگی، بازه سنی بیمار و میزان مشارکت او و اطرافیانش در فرایند درمان این اختلال، از روشهای درمان دارویی، روان‌درمانی و درمان‌های مکمل به صورت تک و ترکیبی (با توجه به نوع درمان و شدت اختلال) برای کاهش علائم و درمان اختلال دوقطبی استفاده می‌شود.
درمان دارویی
در روش درمان دارویی دوقطبی، با توجه به نوع اختلال و میزان پیشرفت آن از داروهای تثبیت‌کننده خلق، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان‌گردان و لیتیوم استفاده می‌شود. کاربامازپین و والپروات از داروهای موثر و پر استفاده برای درمان این اختلال هستند.
داروی بیماری دو قطبی یا استفاده از لیتیوم در روانپزشکی بایستی توسط متخصص روان تجویز شوند. در غیر این صورت، مصرف آن‌ها نه تنها برای درمان اختلال دو قطبی سودی ندارد، بلکه بسیار خطرناک و زیان‌آور خواهد بود.
روان‌درمانی (CBT، خانواده‌درمانی، IPSRT)
در روش روان درمانی دو قطبی از ۳ راهکار متفاوت و گاها ترکیبی برای درمان فرد مبتلا به این عارضه استفاده می‌شود. هریک از این روش‌ها کاربردی متفاوت دارند و به نحوی متفاوت به درمان اختلال دو قطبی کمک می‌کنند.
روشهای روان‌درمانی برای بهبود اختلال دو قطبی عبارت‌اند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT) برای کمک به فرد جهت شناسایی الگوهای فکری و رفتاری ناسالم و تغییر آن‌ها
- ریتم‌درمانی بین‌فردی و اجتماعی (IPSRT) برای تثبیت اختلالات ریتم شبانه روزی و کاهش علائم دوره‌های مانیا و افسردگی دو قطبی
- خانواده‌درمانی برای آگاهی خانواده از علائم این اختلال و بهبود مهارت‌های ارتباطی خانواده با افراد دو قطبی
درمان‌های مکمل (ورزش، رژیم، خواب)
اصلاح سبک زندگی و گنجاندن عادت و رفتارهای مفید در برنامه روزانه نوعی درمان غیر دارویی اختلال خلقی است که نقش موثری در بهبود بیماری روانی دو قطبی دارد. برخی از روش‌هایی که به عنوان درمان مکمل در بهبود اختلال دو قطبی نقش دارند، عبارت‌اند از:
- داشتن رژیم غذایی متعادل، سالم و مغذی با بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی به درمان طبیعی دو قطبی کمک می‌کند.
- ورزش منظم برای کاهش استرس، تقویت روحیه و بهبود کیفیت خواب مفید است.
- استفاده از انواع مواد مخدر و الکل باعث تشدید نوسانات خلقی می‌شود. بنابراین بایستی مصرف آن‌ها ترک شود و به حداقل برسد.
- خواب کافی و منظم در تنظیم سطح انرژی و بهبود خلق‌و‌خوی موثر است.
زندگی با اختلال دوقطبی
زندگی با فرد مبتلا به اختلال دو قطبی مانند سایر اختلالات خلقی و روانی با مشکلات متعددی همراه است. از طرفی، ابتلا به این اختلال بر روابط، تحصیل و شغل فرد مبتلا تاثیر می‌گذارد و باعث ایجاد چالش بیماران دوقطبی در جامعه می‌شود؛ اما اطرافیان و خانواده می‌توانند با مدیریت روزانه و حمایت فرد به بهبود سبک زندگی افراد دو قطبی کمک کنند.
نحوه مدیریت روزانه
ایجاد روال منظم برای تغذیه، خواب، فعالیت، داشتن حمایت اجتماعی و یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس بخشی از فعالیت‌هایی است که در کنترل اختلال خلقی فرد دو قطبی و مدیریت زندگی روزانه با او به شما کمک می‌کند.
نقش خانواده و شبکه حمایتی
نقش خانواده در بهبود بیماری دو قطبی چیه؟ اعضای خانواده نقش مهمی در زندگی افراد مبتلا به اختلال دو قطبی دارند. به طوری که می‌توانند با حمایت عاطفی و حمایت روانی از بیماران، درک و آگاهی از وجود این اختلال، آشنایی با علائم و نحوه درمان آن به مدیریت بیماری دو قطبی بودن و بهبود کیفیت زندگی فرد دو قطبی کمک کنند.
یکی دیگر از مواردی که نقش خانواده در درمان دو قطبی را پررنگ‌تر می‌کند، مشارکت و کمک‌گرفتن از شبکه‌های حمایتی است. شبکه‌های حمایت از بیماران روانی به افراد مبتلا به دو قطبی و خانواده‌های آن‌ها کمک می‌کنند تا تجربه دو قطبی بودن نزدیکان و خانواده خود را با آن‌ها به اشتراک بگذارند و در صورت نیاز از اعضای گروه‌های حمایتی برای بهبود علائم و شرایط راهنمایی بگیرند.
تأثیر بر روابط، تحصیل، کار
نوسانات خلقی و رفتاری، اختلال در تمرکز، آشفتگی ذهنی، غیرمتعارف‌بودن سطح انرژی و سایر مشکلات روانی مزمن ناشی از ابتلا به اختلال دو قطبی باعث می‌شوند که فرد در روابط با دیگران در خانواده، اجتماع و حتی محل کار با مشکل مواجه شود؛ زیرا، این ویژگی‌ها رفتارهای غیرطبیعی به دنبال دارند و فرد مقابل نیز قادر به سکوت و تحمل این رفتارها نخواهد بود.
عدم توانایی عرد دوقطبی در برقراری ارتباط با هم‌کلاسی‌ها، نزاع و عدم فهم مطالب به دلیل کاهش سطح تمرکز و یادگیری باعث اختلال در یادگیری و مشکلات انضباطی می‌شود. این موارد، با توجه به شدت آن‌ها منجربه تذکر، افت تحصیلی و حتی اخراج از محل تحصیل خواهند شد.
نتیجه‌گیری
اختلال دو قطبی به دلیل نوسانات خلقی بین افسردگی و شیدایی با چالش‌های متعددی همراه است. با این وجود، بیماری روانی دو قطبی به عنوان یکی از اختلالات ذهنی قابل درمان در حوزه سلامت روان شناخته می‌شود.
راهکارهای درمان دوره‌های شیدایی و افسردگی دو قطبی چیست؟ پیگیری سلامت روان و کمک‌گرفتن از روشهای دارودرمانی، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی نقش مهمی در کاهش و کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد دو قطبی خواهد داشت. تشخیص به‌موقع و تمایز آن از سایر بیماری‌های خلقی مانند شخصیت مرزی نقش موثری در اجرای برنامه درمان شیدایی و درمان افسردگی دوقطبی دارد.
اگر در خود یا اطرافیانتان نشانه‌های هشدار اولیه دو قطبی را مشاهده می‌کنید، بایستی هرچه سریع‌تر برای درمان و دریافت مشاوره دو قطبی اقدام کنید؛ چرا که تشخیص تشخیص سریع اختلال دو قطبی و مداخله تخصصی در مدت‌زمان درمان مطمئن اختلال خلقی و فرایند بهبود آن بسیار موثر است.
شما می‌توانید همین حالا به صورت اینترنتی برای رزرو وقت، ثبت‌نام مشاوره رایگان و پرسش از دکترهای طبیبی نو به صورت آنلاین یا حضوری اقدام کنید تا به بهبود سریع‌تر سلامت روان خود و اطرافیانتان و رسیدن به پایان بیماری روانی دو قطبی کمک کنید.