ترایپوفوبیا چیست؟

ترایپوفوبیا (Trypophobia) یا فوبیا سوراخ، نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد نسبت به الگوهای تکرارشونده، حفره‌های کوچک و متراکم (مانند کندوی عسل یا اسفنج) احساس ترس، انزجار یا تهوع شدید پیدا می‌کند.

اگر با دیدن تصویر حفره‌های ریز روی پوست یا اشیاء دچار خارش، مورمور شدن بدن یا تپش قلب می‌شوید، احتمالا به این فوبیا مبتلا هستید. در ادامه این مقاله، ضمن بررسی دقیق علائم، یک تست تشخیص ترایپوفوبیا و جدیدترین روش‌های درمان آن را مرور می‌کنیم.

ترایپوفوبیا چیست؟

این نوع فوبیا را نوعی اختلال اضطرابی می‌نامند که در فرد نسبت به سوراخ‌ها و حفره‌های کوچک ترس و بیزاری ایجاد می‌کند. ترایپوفوبیا (Trypophobia) بیزاری و ترس شدیدی است که فرد نسبت به الگوهای متراکم با سوراخ‌های کوچک دارد. البته از نظر رسمی ترس از سوراخ‌ها به عنوان نوع خاصی از فوبیا دسته‌بندی نمی‌شود. با این حال، طبق تحقیقات ،cambridge حدود ۱۰% تا ۱۸% از جمعیت جهان به این اختلال مبتلا هستند. در این اختلال، بیمار در مواجهه با الگوهایی که سوراخ‌های کوچک دارند نظیر:

• اسفنج
• کندوی عسل
• نیلوفر آبی
• پوست برخی از حیوانات

دچار ترس‌های شدید و حملات وحشت ( پانیک اتک) می‌گردد.

بیماری ترایپوفوبیا در زنان بیشتر از مردان  گزارش شده است. همچنین شیوع این اختلال اضطرابی سوراخ هراسی در بین جوانان و نوجوانان بیشتر از دیگر رده‌های سنی است. در مورد علت این فوبیا اطلاعات دقیقی وجود ندارد. با این همه گفته می‌شود واکنش‌های ذاتی مغز الگوهای سوراخ‌دار تراکم را به صورت الگوهایی تهدیدآمیز تفسیر می‌کند. درمان ترایپوفوبیا نیاز به رویکردهایی چند جانبه و پیگیری روند درمان دارد.

علائم ترایپوفوبیا چیست؟

برای درک بهتر اینکه ترایپوفوبیا چیست باید با علائم مختلفی که در افراد مبتلا ایجاد می‌کند آشنا باشیم. شدت علائم این فوبیا سوراخ هراسی روی انتخاب روش درمان اثر زیادی دارد. برخی از علائم این ترایپوفوبیا جسمی و بعضی دیگر از نشانه‌های روانی هستند.

۱- علائم جسمی ترایپوفوبیا چیست؟

افرادی که به این فوبیا مبتلا هستند در زمان مشاهده اشیا و تصاویری با سوراخ‌های ریز واکنش‌های جسمی شدیدی نشان می‌دهند. شایع‌ترین علائم جسمی این فوبیا عبارتند از:

• حالت تهوع شدید
• تنگی نفس
• احساس خستگی مفرط
• بالا رفتن ضربان قلب
• تعریق سرد
• احساس خفگی
• احساس خارش پوست
• سرگیجه
• احساس بی‌ثباتی و سبکی سر

گاهی شدت این علائم به حدی بالاست که با حملات پانیک اشتباه گرفته می‌شوند. همراهی علائم جسمی با علائم روانی موجب می‌گردد فرد مبتلا به ترایپوفوبیا ناچار به ترک محل و موقعیت شود.

علائم روانی و هیجانی ترایپوفوبیا چیست؟

بسیاری از مبتلایان به این فوبیا علائم روانی شدیدتری نسبت به علائم جسمی تجربه می‌کنند. بنابراین نباید تصور کرد که درگیری بیماران مبتلا به این اختلال اضطرابی تنها به نشانه‌های جسمی محدود می‌شود. به همین دلیل برای درک بهتر اینکه ترایپوفوبیا چیست باید به هر دو جنبه روانی و جسمی آن توجه کرد. مهم‌ترین نشانه‌های روانی و هیجانی که این گروه از بیماران تجربه می‌کنند عبارتند از:

• اضطراب شدید و غیرقابل کنترل
• حس تنفر شدید و انزجار از الگوهای سوراخ‌دار
• وسواس فکری نسبت به تصاویر آزاردهنده
• احساس از دست دادن کنترل و غش کردن

در سایر انواع فوبیا بیمار تنها با ترس شدیدی نسبت به عامل تحریک مواجه است. اما در ترایپوفوبیا این حس ترس شدید با احساس تنفر و انزجار ترکیب می‌شود. همین ویژگی موجب منحصر به فرد بودن این ترس اضطرابی شدید شده است.

تفاوت علائم در کودکان و بزرگسالان

علائم ترایپوفوبیا در کودکان و بزرگسالان به شکل‌های متفاوتی بروز پیدا می‌کند. علائم کودکان مبتلا به این فوبیا عبارتند از:

• گریه شدید
• خودداری از نگاه کردن به تصاویر و الگوهای سوراخ‌دار
• بی‌قراری

اما در افراد بزرگسال مبتلا به ترایپوفوبیا تهوع، تپش قلب و اضطراب شدید گزارش شده است. توجه داشته باشید که شدت علائم به عوامل مختلفی مانند:

• حساسیت بصری بیمار
• شرایط محیطی
• سابقه اضطراب

وابسته است.

ترایپوفوبیا چقدر شایع است؟

برخی مطالعات نشان می‌دهند که تا ۱۷٪ از کودکان و بزرگسالان (تقریباً از هر ۶ نفر، یک نفر) تا حدی به ترایپوفوبیا مبتلا هستند. این فوبیا نسبتاً جدید است و نخستین بار در سال ۲۰۰۵ نام‌گذاری شد.

افراد بیشتری پس از انتشار اخبار مربوط به واکنش‌های منفی نسبت به دوربین‌های چند لنزه‌ی کوچک روی برخی گوشی‌های هوشمند، با ترایپوفوبیا آشنا شدند. همچنین در سریال تلویزیونی “American Horror Story: Cult” یکی از شخصیت‌ها به ترایپوفوبیا مبتلا بود. این سریال تصاویر تحریک‌کننده‌ای را نمایش داد که برخی بینندگان را منزجر کرد و موجب افزایش آگاهی عمومی نسبت به این فوبیا شد.

منبع:clevelandclinic

علت بیماری ترایپوفوبیا چیست؟

اینکه علت ترایپوفوبیا چیست هنوز به طور دقیق و قطعی مشخص نشده  است. از این فوبیا به نام ترسی با ریشه‌های پیچیده در روانشناسی یاد می‌شود. البته نظریه‌های مختلفی از جنبه زیست شناسی، روانشناسی و علوم اعصاب درباره این بیماری وجود دارد.

نظریه‌های تکاملی: محافظت در برابر تهدیدات طبیعی

منشاء تکاملی ترایپوفوبیا واکنش ناخودآگاه مغز در برابر خطرات بیولوژیک مانند حیوانات سمی ذکر شده است. بر اساس این نظریه برجستگی‌ها و سوراخ‌های نزدیک به هم نشانه‌ای از خطر محسوب می‌شوند. زیرا این الگوها مشابه زخم‌های عفونی و پوست حیوانات سمی هستند. در نتیجه ترایپوفوبیا به عنوان واکنش دفاعی مغز در برابر این عوامل خطر شناخته می‌شود. این واکنش دفاعی مغز همچنان در مغز برخی از انسان‌های مدرن حفظ شده است.

نظریه‌های علمی و اعصاب‌شناسی

از جنبه علمی این فوبیا در واقع پاسخ مغز به محرک‌های تکرار شونده هستند. در تصویربرداری از مغز بیماران مبتلا به ترایپوفوبیا نواحی پردازش ترس فعالیت شدیدتری دارند. بر اساس تحقیقات علمی الگوهای تصویری خاص به علت تضاد در فرکانس فضایی موجب تحریک بیشتر مغز این افراد می‌شوند. در نتیجه فرد با حالت‌هایی نظیر تهوع و اضطراب و تعریق مواجه می‌گردد.

نظریه‌های روانشناختی و محیطی

در برخی از نظریه‌های روانشناختی در پاسخ به این سوال که علت ترایپوفوبیا چیست به تجربه‌های شخصی ناخوشایند اشاره دارد. وجود الگوهای مشابه و عوامل محیطی ناخوشایند به ویژه در کودکی می‌توان این فوبیا را ایجاد یا فعال کند. از جمله این عوامل روانشناختی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تربیت سختگیرانه
• الگوبرداری از والدینی

با وجود همه این نظریه‌ها هنوز به طور قطعی پاسخی برای علت یا دلایل این فوبیا اضطرابی وجود ندارد.

تشخیص ترایپوفوبیا

تست ترایپوفوبیا: آیا من مبتلا هستم؟

اگرچه تشخیص قطعی با روانشناس یا روانپزشک است، اما در اینجا، برخی از سوالات و روش تفسیر مربوط به پرسشنامه ترایپوفوبیا (TQ) که در مقاله Assessment of Trypophobia آمده است را برایتان آورده‌ام:

وقتی به تصاویر خوشه‌ای سوراخ‌ها یا برجستگی‌ها (مثل دانه‌های لوتوس، لانه زنبور، صخره مرجانی، حباب صابون و …) نگاه می‌کنید، چقدر موارد زیر را تجربه می‌کنید؟

• ۱ = اصلاً
• ۲ = کمی
• ۳ = متوسط
• ۴ = زیاد
• ۵ = بسیار زیاد

سوالات از پرسشنامه ترایپوفوبیا (TQ):

۱. احساس می‌کنم پوستم می‌خزد. (برای مثال اگر این حس را تجربه نمیکنید عدد ۱ را برای این سوال در نظر بگیرید)

۲. احساس انزجار، نفرت یا بیزاری شدید می‌کنم

۳. احساس ناراحتی یا ناآرامی می‌کنم

۴. بدنم می‌لرزد

۵. احساس حال به‌هم‌خوردگی شدید می‌کنم

۶. احساس خارش پوست می‌کنم

۷. لرز می‌کنم

۸. پوست مرغی می‌شوم

۹. عصبی می‌شوم (تپش قلب، تعریق، پروانه در معده و …)

۱۰. احساس اضطراب شدید یا وحشت دارم

۱۱. احساس تهوع یا مریضی می‌کنم

۱۲. احساس می‌کنم دارم دیوانه می‌شوم

۱۳. احساس وحشت‌زدگی یا تمایل به فریاد زدن می‌کنم

۱۴. میل شدید به نابود کردن یا پر کردن سوراخ‌ها دارم

۱۵. مشکل تنفس پیدا می‌کنم

۱۶. احساس می‌کنم می‌خوام گریه کنم

۱۷. استفراغ می‌کنم

بعد از امتیاز دادن به سوالات بالا اعداد را باهم جمع بزنید و برای تفسیر جواب به جدول پایین مراجعه کنید:

مجموع امتیاز	تفسیر (بر اساس مقاله اصلی + داده‌های واقعی)
۱۷–۳۴	بدون تریپوفوبیا یا بسیار خفیف (گروه عادی دانشگاه: میانگین ۳۴.۲)
۳۵–۴۲	خفیف
۴۳–۵۵	متوسط (نقطه برش پیشنهادی مقاله ≈ ۴۳)
۵۶–۶۸	شدید (گروه افراد تریپوفوبیک فیسبوک: میانگین ۵۷.۴)
۶۹–۸۵	بسیار شدید (تقریباً نادر، فقط در افراد خیلی حساس دیده می‌شود)

⚠️تذکر مهم: این چک‌لیست صرفاً برای کمک اولیه است و جایگزینی برای ارزیابی تخصصی نیست. همان‌طور که در سایت clevelandclinic آمده، ترایپوفویبا در راهنمای تشخیصی رسمی (مانند DSM‑۵) به عنوان یک اختلال مستقل ثبت نشده است و تشخیص دقیق، نیازمند مصاحبه بالینی و بررسی توسط روانشناس است.

بهترین روش درمان درمان ترایپوفوبیا

درمان قطعی وجود دارد. مؤثرترین روش‌ها به ترتیب اولویت:

1. درمان شناختی–رفتاری (CBT) مؤثرترین روش علمی (بیش از ۷۰٪ موفقیت) – افکار منفی شناسایی و اصلاح می‌شود.
2. مواجهه‌درمانی تدریجی (Exposure Therapy) بیمار به‌تدریج و کنترل‌شده با تصاویر مواجه می‌شود تا حساسیت کم شود.
3. داروهای SSRI (در موارد شدید) مثل فلوکستین یا سرترالین – فقط با تجویز روانپزشک.
4. روش‌های خانگی و مکمل (برای موارد خفیف تا متوسط):
   • مدیتیشن و ذهن‌آگاهی روزانه
   • تکنیک تنفس ۴-۷-۸
   • یوگا و ورزش منظم
   • اپلیکیشن‌های مواجهه‌درمانی (مثل Trypophobia Exposure apps)

هم به کاهش علائم ترایپوفوبیا کمک می‌کنند. تشخیص اینکه بهترین درمان برای ترایپوفوبیا چیست به شدت علائم و نظر پزشک متخصص بستگی دارد.

چالش‌ها و مشکلات افراد مبتلا به ترایپوفوبیا

از آنجایی که مبتلایان به ترایپوفوبیا با ترس شدیدی از الگوهای سوراخ‌دار مواجه هستند در زندگی روزمره چالش‌های زیادی دارند. احساس انزجار و ترس شدید در مواجه با اشکال و اشیای سوراخ‌دار موجب ناتوانی در عملکرد روزمره آن‌ها می‌شود. الگوهای اضطراب آور برای این گروه از بیماران از دید سایر مردم کاملا بی‌خطر هستند. از این رو اغلب با قضاوت و سرزنش اطرافیان خود مواجه می‌شوند. این قضاوت‌ها به تدریج موجب انزوا و کاهش سطح اعتماد به نفس بیماران ترایپوفوبیا می‌گردد. در نتیجه با دشواری‌ها و چالش‌های متعددی در محل تحصیل و کار خود مواجه می‌شوند. برخی از این بیماران به دلیل نداشتن اطلاعات کافی برای درمان ترایپوفوبیا مراجعه نمی‌کنند. در نتیجه سال‌ها بدون اینکه بهبودی در وضعیت آن‌ها و فوبیای که دارند ایجاد شود زندگی می‌کنند.

نکات عملی برای مدیریت ترایپوفوبیا

مدیریت ترایپوفوبیا نیاز به مقابله با اضطراب حاصل از این اختلال دارد. از این رو باید با توجه به نکات عملی و تمرینات روانشناسی برای آرامش ذهنی بیمار تلاش کرد. تکنیک‌ تنفس عمیق و تمرینات یوگا کمک می‌کنند بیمار مبتلا به ترایپوفوبیا واکنش‌های خود را به عامل محرک بهتر مدیریت کند. به کمک درمان‌های روانشناسی بیمار می‌تواند واکنش‌های خود به عامل محرک ( الگوهای متراکم سوراخ‌دار) را اصلاح کند. مواجهه با ترس یکی از کلیدی‌ترین روش‌های روانشناختی برای درمان این فوبیا است. کاهش اضطراب و استرس در زندگی روزمره هم به بهبود وضعیت بیماران مبتلا به ترایپوفوبیا کمک شایانی می‌کند.

نتیجه‌گیری

ترایپوفوبیا یک فوبیای واقعی و قابل درمان است که تا ۱۸٪ مردم را درگیر می‌کند. اگر امتیاز تست شما بالای ۴۳ شد، همین امروز اقدام کنید و با روانشناس صحبت کنید.

سوالات متداول در مورد ترس از حفره (تراپیوفوبیا)