اقدامات مهم دندانپزشکی در زنان باردار
اقدامات مهم دندانپزشکی برای بانوان باردار
همانند تمام افراد، روتین های مهم و ضروری مراقبت از دندان به بانوان باردار نیز پیشنهاد میشود. چرا که این مراقبت ها به خودی خود باعث پیشگیری از خرابی دندان ها میشوند.
اگر چه طبق برخی باورهای عمومی، اعتقاد بر این است که بسیاری از خانم‌های باردار، صرفا به دلیل بارداری دچاری خرابی دندان و عود مشکلات ناشی از پوسیدگی میشوند؛ اما واقعیت این است که بارداری به خودی خود باعث ایجاد مشکل پوسیدگی دندان برای خانم‌های باردار نمی‌شود.
البته لازم به ذکر است تغییرات هورمونی ای که طی دوران بارداری اتفاق می‌افتد، میتواند بر سلامت پریودنتال یا لثه‌ای فرد تاثیر گذاشته و باعث ایجاد تورم، التهاب و یا خونریزی‌های کم و زیاد، به ویژه هنگام تحریک یا مسواک زدن لثه ها شود.
اما میتوان گفت بارداری به تنهایی عامل پوسیدگی نیست. در واقع سه عامل، مسئول اصلی مشکلات دندان در دوران بارداری هستند.
مورد اول این واقعیت که مصرف مواد قندی و کربوهیدرات‌ها معمولا در دوران بارداری در رژیم غذایی مادر افزایش می یابد.
- دوم مشکلات ناشی از تهوع و رفلاکس در مادر است که سبب بازگشت محتویات معده به محیط دهان و در نتیجه آسیب دیدن، ساییده و پوسیده شدن دندان‌ها در مواجهه با مواد اسیدی میشود.
- و سومین مورد، تغییرات روحی و خلق و خوی مادر باردار است که میتواند سبب بی حوصلگی و یا افسردگی و کم تحرکی مادر و در نتیجه کاهش رسیدگی منظم و رعایت دقیق بهداشت دندان ها شود.
برای جلوگیری از ایجاد مشکلات ناشی از این سه عامل چه میتوان کرد؟!
طبق نظر متخصصان توصیه میشود که مادر باردار، رژیم غذایی کنترل شده ای از نظر مصرف مواد قندی و کربوهیدرات داشته باشد. و رعایت بهداشت دهان ودندان را از طریق مسواک زدن منظم به صورت دوبار در روز و استفاده از نخ دندان در برنامه روتین روزانه داشته باشد. و در صورت بروز رفلاکس یا استفراغ، سریعا دهان را با آب کافی شستشو داده و از مسواک زدن بلافاصله بعد از استفراغ خودداری کند تا مواد اسیدی بر روی سطح دندان پخش نشود.
موارد ذکر شده مربوط به مراقبت ها و پیشگیری از پوسیدگی هنگام بارداری بود. اما قبل از بارداری چه راهکارهایی داریم؟
در مورد مراقبت‌های لثه‌ای، نیاز است که مادران قبل از دوران بارداری و یا در حین آن، اقدام به جرم گیری و برداشت التهابات لثه‌ای کنند. تا تغییرات هورمونال و تغییر سطح استروژن و پروژسترون در بدن مادر، حتی الامکان سبب التهاب و تورم لثه و بیماری پریودنتال نشود.
مراجعه به دندانپزشکی در زمان بارداری، آری یا خیر؟
اما آیا مادران باردار در طی دوران بارداری و در صورت بروز مشکلات دندانپزشکی باید درمان مناسب را پشت گوش بیاندازند؟ به ویژه به دلیل توصیه‌هایی که ممکن است از اطرافیان بشنوند که مراجعه ی آنها به دندانپزشکی به تعویق بیاندازد.
پاسخ منفی است. دوران بارداری، متشکل از سه دوره سه ماهه است. که سه ماهه اول، به دلیل شکل گیری ارگان های حیاتی جنین، مهم ترین و اساسی‌ترین دوره محسوب میشود. مصرف داروهای مختلف در سه ماهه نخست بارداری میتواند بر رشد و تکامل جنین تاثیر داشته باشد. علاوه بر این، ایکس ری یا اشعه ایکس استفاده شده در رادیوگرافی نیز می تواند تاثیرات بسیار زیادی بر جنین در سه ماهه اول بارداری بگذارد؛ به همین دلیل در زمان حیاتی، برای درمانهای الکتیو یا انتخابی منع گذاشته شده و اقدامات دندانپزشکی به صورت سلکتیو انجام میشود.
اقدامات سلکتیو به این معنی هستند که درمانهای اجباری و لازم برای مادر با کمترین مداخله خارجی، از جمله استفاده از ایکس ری و داروهای بی حسی و به صورت بسیار امن انجام پذیرد.
سه ماهه دوم بارداری، امن ترین زمان برای انجام اقدامات دندانپزشکی در مادران باردار میباشد. و در بسیاری از موارد، دندانپزشکان تلاش می کنند تا مشکلات دهان و دندان در مادران باردار را در صورت امکان با داروهای مجاز کنترل کرده و در صورتی که مشکل حاد نباشد، اقدامات دندانپزشکی را به سه ماهه دوم موکول کنند.
نهایتا در سه ماهه سوم بارداری هم، ملاحظات مشابه سه ماهه اول است. و جز در موارد اورژانس، درمان دندانپزشکی انجام نمی‌شود. چرا که در این دوره، جنین به سمت تکامل رشد رفته و مادر و جنین هر دو سنگین میشوند. لذا انجام کار دندانپزشکی بر روی بیمار دشوار است. علاوه بر این، در سه ماهه سوم از انجام هر اقدامی که ممکن است ریسک زایمان زودرس را برای مادر بالا ببرد، خودداری میشود. مگر در موارد اورژانسی که در این صورت می بایست از داروهای بی‌حسی خاصی برای درمان استفاده شود که عوارض داروهای بی‌حسی معمول را نداشته باشد.
در این حالت به مادر توصیه میشود که از نشستن طولانی مدت بر روی یونیت دندانپزشکی خودداری کرده و زمانی را به استراحت و نشستن اختصاص دهد. همچنین از مادر خواسته می شود که در حین درمان، به پهلوی راست متمایل باشد تا وزن جنین سبب ایجاد فشار به شکم و عروق اصلی و در نتیجه افت فشار و فینت و یا اختلال در تنفس نشود.
نکته مهم در مورد بی حسی های دندانپزشکی، استفاده از لیدوکائین به عنوان داروی دسته بی یا داروی مجاز برای مادران باردار است؛ البته با رعایت دوز مشخص.
استفاده از داروهایی که در آنها ماده اپی نفرین یا آدرنالین یا داروهای رگ فشار وجود دارد، در دوران بارداری ممنوع است. چرا که این داروها پس از ورود به خون مادر، از طریق جفت به جنین رسیده و احتمال ایجاد انقباض جفت و آسیب به جنین را به شدت افزایش می دهند. استفاده از برخی دیگر از داروهای موجود در بازار ایران، مانند آرتیکائین و پیری لوکائین هم به دلیل افزایش احتمال ایجاد اسپاسم در عضلات صاف و در نتیجه آسیب به جفت و بروز زایمان زودرس، در دوران بارداری ممنوع است.
در مجموع باید گفت که استفاده از داروی لیدوکائین برای بی‌حسی‌های موضعی در محیط دهان و در دوز حداقل برای مادر و در هر سه ماه، بهترین انتخاب دندانپزشکان است. در مورد داروهای مسکن برای مادر، باید از تجویز داروهای کدئین دار، داروهای حاوی آسپرین، داروهای انسید ان اس ای آیدی و به اصطلاح داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی خودداری شود. چرا که این داروها پتانسیل ایجاد، تحریک و تسهیل خونریزی را دارند. در مورد آنتی بیوتیک ها هم پنسیلین و آموکسی سیلین از جمله داروهای امن هستند.
بعضی دیگر از آنتی بیوتیک‌ها، از جمله آنهایی که در دسته داروهای تتراسایکلین یا جنتامایسین قرار داشته و یا داروهای آنتی بیوتیکی مختلفی که می‌توانند در روند تکامل جنین اخلال ایجاد کنند، ممنوع هستند. در کل در مورد مادران باردار توصیه اکید این است که حتماً قبل از اقدام به بارداری، چکاپ دندانپزشکی، درمان پوسیدگی و جرم گیری انجام دهند و از سلامت بافت لثه ای اطمینان حاصل شود. همچنین در صورت نیاز به ایمپلنت، جراحی پیش از اقدام به بارداری صورت گیرد.
نکات نهایی و موارد اورژانسی
در نهایت در صورت بروز موارد اورژانسی، با در نظر گرفتن توضیحات داده شده، میتوان درمان اورژانسی را انجام داد. در مورد ایمپلنت به طور خاص، منعی در سه ماهه دوم وجود ندارد، اما در سه ماهه اول و سوم ترجیح این است که انجام ایمپلنت به تعویق بیفتد. در صورت بروز عفونت دندانی و عدم امکان نگهداری دندان، می توان ضمن کشیدن دندان و خارج کردن عفونت، درمان با آنتی بیوتیک را تجویز نموده و ایمپلنت را به زمانی موکول کرد که کمترین خطر را متوجه مادر و جنین کند. که با توجه به توصیه ی متخصصان و موارد اشاره شده در متن؛ این زمان سه ماهه دوم و یا پس از وضع حمل میباشد.