درمان یبوست
یبوست یعنی چه؟
یبوست وضعیتی است که در آن دچار حرکات روده‌ای افراد کاهش پیدا میکنند و این موضوع بروز مشکلات و سختی‌هایی در دفع مدفوع می‌شود. به‌طورکلی، فرد زمانی دچار یبوست می‌شود که کاهش حرکات روده، منجر به عبور مقادیر کمی از مدفوع سفت و خشک شود. تقریباً ۴ میلیون نفر در ایالات متحده دچار یبوست مکرر هستند و سالانه ۲.۵ میلیون نفر به دلیل یبوست به پزشک مراجعه میکنند. یبوست شایع‌ترین شکایت گوارشی است.
نشانه‌های یبوست چیست؟
بعد از اینکه دانستیم یبوست چیست وقت آن رسیده تا علائم آن را بشناسیم. علائم یبوست در همه افراد یکسان نیست و می‌تواند از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد. با وجود این علائم اصلی و رایج یبوست عبارت‌اند از:
- کاهش حرکات روده‌ای به کمتر از سه بار در هفته
- دشواری در دفع
- زور زدن شدید هنگام دفع
- دفع کمتر از حد معمول
- مدفوع توده‌ای، خشک یا سفت
سایر علائم یبوست عبارت‌اند از:
- درد و گرفتگی شکم
- احساس نفخ
- حالت تهوع
- کاهش اشتها
- تب
- احتباس گاز معده
- کاهش وزن بی‌دلیل
چرا به یبوست دچار می‌شویم؟
عوامل متعددی مانند سبک زندگی، مصرف برخی داروها و برخی شرایط پزشکی می‌توانند باعث یبوست شوند. در ادامه هر یک از این موارد را برمی‌شمریم. شناخت دقیق عوامل ایجادکننده، به درمان یبوست کمک بسیاری میکند.
عوامل سبک زندگی
- مصرف‌نکردن فیبر کافی
- ننوشیدن آب کافی (کم‌آبی و دهیدراتاسیون بدن)
- نداشتن تحرک کافی
- بروز تغییر در برنامه و روتین زندگی، مانند سفر، تغییر در زمان غذاخوردن یا خوابیدن
- مصرف مقادیر زیاد شیر، پنیر یا انواع دیگر لبنیات
- استرس
مصرف برخی داروها
- داروهای قوی ضد درد مانند مواد مخدر حاوی کدئین، اکسیکدون و هیدرومورفون.
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن.
- داروهای ضدافسردگی از جمله مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (مانند فلوکستین یا ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین).
- ضد اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم
- قرص‌های آهن
- داروهای آلرژی مانند آنتی‌هیستامین‌ها (مانند دیفن‌هیدرامین)
- برخی از داروهای فشارخون شامل مسدودکننده‌های کانال کلسیم (مانند وراپامیل، دیلتیازم و نیفدیپین) و بتا بلوکرها (مانند آتنولول)
- داروهای روانپزشکی مانند کلوزاپین و اولانزاپین
- داروهای ضد تشنج مانند فنی‌توئین و گاباپنتین.
- داروهای ضد تهوع مانند اندانسترون
شرایط پزشکی ایجاد کننده یبوست
- اختلالات غدد درون‌ریز مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، اورمی و هیپرکلسمی
- سرطان روده بزرگ
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- دیورتیکولیت
- اختلالات عملکرد کف لگن
- شرایطی مانند ایلئوس فلجی یا سندرم اگیلوی.
- اختلالات عصبی، از جمله آسیب نخاعی، مالتیپل اسکلروزیس، بیماری پارکینسون و سکته
- تنبلی روده
- انسداد روده
- نقص‌های ساختاری در دستگاه گوارش مانند فیستول، آترزی کولون، ولولوس، انواژیناسیون
- بیماری‌های سیستمیک، مانند آمیلوئیدوز، لوپوس و اسکلرودرمی.
- بارداری
با انواع یبوست آشنا شوید
دو نوع اصلی یبوست، یبوست اولیه و ثانویه است:
- یبوست اولیه یا عملکردی: یبوست اولیه یا عملکردی مستقیماً از وجود یک مشکل در کولون ناشی می‌شود یا ایدیوپاتیک است (علت واضح و شناخته شده‌ای ندارد).
- یبوست ثانویه: یبوست ثانویه به علت سبک زندگی یا وجود یک بیماری زمینه‌ای رخ میدهد.
یبوست می‌تواند حاد یا مزمن نیز باشد. یبوست حاد کوتاه‌مدت است و ممکن است به دلیل تغییرات در رژیم غذایی یا سبک زندگی یا استفاده موقت از برخی داروها ایجاد شود. یبوست مزمن یک مشکل مداوم و طولانی‌مدت است. در این بخش از مقاله با انواع یبوست و سپس با انواع روش‌های درمان یبوست آشنا می‌شویم.
یبوست اولیه یا عملکردی (Primary (functional) constipation)
پزشکان یبوست اولیه را بسته به علت خاص این وضعیت، به چند زیرگروه تقسیم میکنند. در ادامه انواع یبوست اولیه را بیشتر بررسی می‌کنیم.
یبوست با ترانزیت نرمال (Normal transit constipation)
یبوست با ترانزیت نرمال شایع‌ترین نوع یبوست است. اگر این نوع یبوست را داشته باشید، کولون شما به‌درستی کار میکند و در فواصل منظمی مدفوع تولید میکند، اما ممکن است همچنان احساس یبوست داشته باشید و حرکات روده‌ای شما کمتر از حد معمول باشد. افرادی که یبوست با ترانزیت نرمال دارند ممکن است دچار موارد زیر شوند:
- حرکات روده‌ای دشوار
- مدفوع سفت
- نفخ و درد شکم
یبوست با ترانزیت آهسته (Slow transit constipation)
یبوست با ترانزیت آهسته نادر است. این نوع یبوست زمانی رخ میدهد که حرکت مدفوع در کولون کند است. چنین شرایطی منجر به دشواری در دفع مدفوع و حرکات روده‌ای کم می‌شود. وجود اختلال در اعصاب ناحیه کولون می‌تواند در ایجاد این نوع از یبوست مؤثر باشد.
یبوست ناشی از اختلال عملکرد کف لگن (Outlet constipation)
این نوع یبوست ناشی از وجود اختلالاتی در عملکرد کف لگن است. کف لگن شامل عضلاتی است که از روده، مثانه و رحم حمایت میکنند. مشکلات این عضلات می‌تواند باعث دشواری در دفع مدفوع و دیگر علائم شود.
یبوست با علت ناشناخته یا ایدیوپاتیک (Idiopathic constipation)
زمانی یبوست از نوع ایدیوپاتیک یا ناشناخته است که دلیل مشخصی برای آن وجود نداشته باشد. یبوست ایدیوپاتیک معمولاً از نوع بلندمدت یا مزمن است. افرادی که یبوست ایدیوپاتیک دارند ممکن است حرکات روده‌ای دشوار، غیرطبیعی یا ناقصی داشته باشند.
یبوست ثانویه (Secondary constipation)
یبوست ثانویه عموماً به دلیل وجود یک بیماری زمینه‌ای، مصرف داروهای خاص یا سبک زندگی است. برخی از علل یبوست ثانویه عبارت‌اند از:
- کم‌آبی یا دهیدراتاسیون بدن
- مشکلات متابولیکی، مانند دیابت یا کم‌کاری تیروئید
- عوارض جانبی برخی داروها مانند: مسکن‌ها، اپیوئیدها یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، مکمل‌های آهن، برخی از داروهای ضدافسردگی
- برخی اختلالات اعصاب، مانند بیماری پارکینسون، مالتیپل اسکلروزیس یا زوال عقل
- اختلالات عضلانی، مانند اسکلرودرمی، دیستروفی میوتونیک یا آمیلوئیدوز
- شرایطی مانند سرطان روده بزرگ یا پرولاپس لگنی
برخی دیگر از انواع یبوست مانند یبوست در کودکان و زنان باردار نیز وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا می‌شوید.
یبوست در نوزادان و شیرخواران
یبوست گاهی می‌تواند نوزادان و شیرخواران را تحت‌تأثیر قرار دهد. اگر نوزادی در طی ۴۸ ساعت پس از تولد نتواند اولین مدفوع جامد خود، را دفع کند، ممکن است به بیماری هیرشپرونگ مبتلا باشد. این بیماری حالتی است که در آن برخی از سلول‌های عصبی از قسمتی از روده بزرگ ناپدید شده‌اند. در این وضعیت، مدفوع نمی‌تواند در ناحیه تحت‌تأثیر کولون پیش برود و این باعث ایجاد احتباس می‌شود. در اکثر موارد متخصصان قادر به شناسایی این علائم خواهند بود. در بیشتر موارد، پروگنوز یا پیش‌آگهی نوزادان متولد شده با این وضعیت خوب است.
یبوست در بارداری
بر اساس گزارش سازمان National Childbirth Trust در بریتانیا، حدود ۴۰٪ از افراد در طول بارداری دچار یبوست می‌شوند. این مشکل ممکن است به‌ویژه در پایان بارداری شایع‌تر باشد. یبوست بارداری می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- تغییرات هورمونی
- تغییرات فیزیکی، مانند فشار رحم بر روی روده‌ها
- تغییرات در رژیم غذایی
- کاهش فعالیت بدنی
نحوه تشخیص یبوست
به‌منظور تشخیص و رفع یبوست فوری، پزشک ممکن است تاریخچه پزشکی شما را درخواست کند و سؤالاتی را در مورد علائم بپرسد. انجام معاینه فیزیکی نیز به تشخیص دقیق کمک میکند. معاینه فیزیکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بررسی هرگونه علائم کم‌آبی و دهیدراتاسیون
- بررسی ورم شکم، درد یا حساسیت
- انجام معاینه راست‌روده
در مواردی پزشک تست‌های دیگری را نیز برای تأیید تشخیص، شناسایی علت زمینه‌ای یا ردکردن علل دیگر تجویز میکند. این تست‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- تست‌های تصویربرداری
- آندوسکوپی‌ها، مانند کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر
- تست‌های عملکرد روده
- تست‌های آزمایشگاهی، مانند آزمایش‌های خون و ادرار
درمان فوری یبوست در خانه
در ادامه برخی از روش‌های خانگی و کاربردی را برای درمان یبوست توضیح می‌دهیم.
مصرف آب فراوان
دهیدراته ماندن طولانی مدت یکی از اصلی ترین دلایل ابتلای افراد به یبوست است. برای جلوگیری از این مشکل، ضروری است که روزانه به مقدار لازم آب مصرف کنید و بدن خود را هیدراته نگه دارید. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف آب گازدار در مقایسه با آب معمولی در درمان یبوست مفیدتر است. مصرف آب های گازدار به‌ویژه در افراد دارای سوء‌هاضمه و افراد مبتلا به یبوست مزمن و ایدیوپاتیک بسیار توصیه شده است. البته مصرف نوشیدنی‌های گازدار شیرین شده با شکر مصنوعی توصیه نمی‌شود و نباید در رژیم غذایی افراد مبتلا به یبوست قرار بگیرد.
مصرف فیبر بیشتر
پزشکان برای جلوگیری از ابتلا به یبوست و درمان آن، پایبندی به یک رژیم غذایی غنی از فیبر را توصیه میکنند. افزایش مصرف فیبر، حجم و قوام حرکات روده را افزایش میدهد و فرایند دفع مدفوع را راحت تر میکند.
انجام فعالیت‌های ورزشی و داشتن تحرک بدنی مانند راه‌رفتن و نرمش
مصرف قهوه
بسیاری از افراد، با مصرف قهوه احساس نیازی فوری برای اجابت مزاج پیدا میکنند. علت این موضوع این است که کافئین، ماهیچه‌های درگیر در سیستم گوارشی را تحریک میکند و در نتیجه فرایند دفع مدفوع را آسان‌تر میکند. علاوه بر این مورد، کافئین حاوی مقداری فیبر محلول نیز هست که از طریق تقویت میکروبیوتای روده، از یبوست جلوگیری میکند.
مصرف مواد غذایی و مکمل‌های پروبیوتیک
پروبیوتیک ها به جلوگیری از یبوست مزمن بسیار مفید اند. این مواد حاوی باکتری های زنده و مفیدی هستند که به طور طبیعی در روده وجود دارند. بیفیدوباکتری ها و لاکتوباسیلوس ها دو گروه از رایج ترین باکتری های موجود در پروبیوتیک ها هستند. بر اساس تحقیقات، علت یبوست مزمن در برخی از افراد، عدم تعادل باکتری ها در روده آنهاست. مصرف بیشتر غذاهای پروبیوتیک می تواند به بهبود این تعادل و جلوگیری از یبوست کمک کند.
مصرف روان کننده شکم سریع و طبیعی
روان‌کننده‌ها و ملین‌های بسیاری توانایی درمان فوری یبوست را دارند. تعدادی از این ملین‌ها را میتوان از داروخانه‌ها تهیه کرد و تعدادی دیگر به شکل طبیعی برای مصرف موجوداند. روغن زیتون یکی از این روان‌کننده‌هاست که میتوانید آن را همراه مواد غذایی مثل سالاد یا ماست مصرف کنید تا از نتایج فوری‌اش شگفت‌زده شوید.
مصرف منیزیم سیترات
سیترات منیزیم یک درمان خانگی محبوب برای درمان یبوست است. افراد مبتلا به یبوست می‌توانند این ملین اسمزی را بدون نسخه یا به‌صورت آنلاین خریداری کنند. مصرف مقادیر متوسط مکمل‌های منیزیم نیز می‌تواند به رفع یبوست کمک کند. جالب است بدانید که پزشکان برای آماده‌سازی و پاک‌سازی روده قبل از جراحی، از دوزهای بالاتری از این ماده استفاده میکنند.
خودداری از مصرف لبنیات
در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز خوردن لبنیات به دلیل تأثیر آن بر حرکات روده می تواند باعث یبوست شود. بنابراین اگر شما هم سابقه عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به لبنیات دارید، بهتر است به منظور جلوگیری از ابتلا به یبوست از خوردن این گروه از مواد غذایی خودداری کنید.
نشستن در حالت اسکات برای القای حرکات روده‌ای
روش‌های پزشکی و دارویی برای درمان یبوست
اگر یبوست شما با روش‌های خانگی و مصرف داروهای بدون نسخه بهبود نیافت، پزشک به منظور درمان یبوست ممکن است داروها و ملین‌های قوی‌تری تجویز کند، داروهایی مانند:
- لوبپیروستون
- لیناکلوتید
- لاکتولوز
- پلکاناتید
- پروکالوپراید
اگر یبوست شما به دلیل مصرف داروهای مسکن اپیوئیدی باشد، احتمالاً پزشک داروهای زیر را تجویز میکند:
- متیل نالتروکسان
- نالدمدین
- نالوکسگل
این داروها به مسدودکردن اثرات اپیوئیدها بر حرکت مدفوع در کولون کمک میکنند.
جراحی برای درمان یبوست
به‌احتمال زیاد برای درمان یبوست نیاز به جراحی نخواهید داشت. اما اگر بروز یبوست به دلیل یک مشکل پیچیده و شدید باشد، جراحی می‌تواند آن را برطرف کرده و یبوست را درمان کند. برخی از دلایل نیاز به جراحی عبارت‌اند از:
- پارگی مقعد
- انسداد کولون
- تنگی روده
- افتادگی مقعد به داخل واژن
درمان یبوست با ورزش
ورزش منظم می‌تواند به طور مؤثری به درمان سریع یبوست کمک کند. فعالیت بدنی منظم به تحریک حرکات روده کمک میکند و باعث افزایش تحرک روده‌ها می‌شود که به دفع مدفوع راحت‌تر و منظم‌تر منجر می‌شود. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دویدن، و تمرینات قدرتی می‌توانند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کرده و یبوست را کاهش دهند. علاوه بر این، ورزش می‌تواند به بهبود جریان خون به روده‌ها کمک کرده و به پیشگیری از مشکلات مربوط به یبوست در آینده منجر شود. برای کسب بهترین نتیجه، ترکیب ورزش با رژیم غذایی غنی از فیبر و مصرف کافی آب توصیه می‌شود.
تغذیه مناسب برای درمان یبوست
روده‌های افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی به مواد غذایی نشان میدهد. بااین‌حال، مواد غذایی زیر احتمالاً به درمان یبوست کمک میکند.
روغن‌زیتون و روغن کتان
روغن‌زیتون و روغن کتان در برخی موارد اثر ملین ملایمی دارند و به تسهیل جریان مواد درون روده‌ها کمک میکنند. این روغن‌ها حاوی ترکیباتی هستند که هضم را بهبود می‌بخشند و دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدباکتری و ضدالتهابی نیز هستند.
سبزی‌های فیبردار
سبزی‌ها حاوی فیبر نامحلول زیادی هستند که به افزایش حجم مدفوع کمک کرده و حرکات روده را منظم‌تر میکند. ترکیبات گیاهی دیگر نیز از روده‌ها محافظت کرده و به بهبود هضم کمک میکنند. به‌عنوان‌مثال، سولفورافان که در بروکلی به‌وفور یافت می‌شود، می‌تواند از رشد بیش از حد آن دسته از میکروارگانیسم‌های روده که با هضم سالم تداخل دارند، جلوگیری کند.
مصرف حبوبات
بیشتر حبوبات مانند لوبیا، عدس و نخود حاوی فیبر بسیار زیادی هستند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که ۱۰۰ گرم حبوبات پخته شده حدود ۲۶٪ از نیاز روزانه به میزانی از فیبر را که پزشکان ایالات متحده توصیه میکنند، تأمین میکند.
میوه‌های پر فیبر
میوه‌های پر فیبر که به درمان یبوست کمک میکنند عبارت‌اند از:
- کیوی: به طور میانگین، ۱۰۰ گرم کیوی حدود ۳ گرم فیبر دارد. کیوی همچنین حاوی آنزیم آکتینیدین است که می‌تواند علائم گوارشی فوقانی را کاهش دهد.
- سیب و گلابی: این میوه‌ها حاوی مقادیر بالایی از آب هستند که می‌تواند به بهبود هضم و پیشگیری از یبوست کمک کند.
- انگور: انگور غنی از فیبر است و مقدار زیادی آب دارد که به تأمین رطوبت مدفوع کمک میکند.
- توت سیاه و تمشک: انواع توت و تمشک نیز از نظر فیبر و آب غنی هستند و می‌توانند به درمان یبوست کمک کنند. فرد می‌تواند روزانه یک یا دو مشت توت سیاه یا تمشک شسته شده و خام بخورد.
- آلو: علاوه بر اینکه حاوی فیبر زیادی است، شامل سوربیتول و ترکیبات فنولی نیز هست که مزایای بی‌شماری برای دستگاه گوارشی دارند.
نان گندم کامل، غلات و پاستا
محصولات گندم کامل یک منبع عالی برای فیبر نامحلول‌اند. برای دریافت بیشترین مواد مغذی از محصولات گندم کامل، بهتر است آنها را خام یا به طور ملایم پخته شده مصرف کنید. به‌عنوان‌مثال، سبوس گندم، لایه سخت و خارجی دانه گندم، غنی از فیبر نامحلول است. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ به بررسی اثربخشی سبوس گندم به‌عنوان درمانی برای یبوست در شیرخواران و کودکان بزرگ‌تر پرداخت. محققان دریافتند که افزایش مصرف سبوس، بهبود قابل‌توجهی در حرکات روده‌ای را به همراه دارد.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
درمان یبوست شدید در بزرگسالان بسیار حیاتی است. توصیه می‌شود هنگامی که به یبوست مبتلا هستید، در صورت بروز هر یک از علائم زیر در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید:
- مشاهده خون در مدفوع یا خونریزی از رکتوم
- درد شکمی مداوم و پیوسته
- حالت تهوع و استفراغ
- عدم توانایی در خارج‌کردن گاز معده
- بی‌حالی و تب
- درد در قسمت پایین کمر
- کاهش وزن بی‌دلیل
عوارض عدم درمان یبوست
یبوست در صورت عدم درمان می‌تواند باعث عوارضی مانند بواسیر شود که علت آن فشارآوردن برای دفع مدفوع است. پارگی‌های مقعدی هنگامی رخ میدهد که مدفوع سفت شده، عضلات اسفنکتر را کشیده و باعث خراش و خونریزی مقعدی می‌شود.
گاهی اوقات نیز، فشارآوردن برای دفع می‌تواند باعث افتادگی مقعد یا پرولاپس رکتوم شود. در این شرایط مقدار کمی از پوشش روده از دهانه مقعد بیرون می‌زند. یکی دیگر از عوارض یبوست انسداد روده است و عدم درمان یبوست می‌تواند باعث انسداد روده شود. این وضعیت بیشتر در کودکان و افراد مسن رخ میدهد. در انسداد روده، مدفوع سفت، روده و رکتوم را آن‌قدر محکم پر میکند که دیگر عمل دفع معمولی روده برای خارج‌کردن مدفوع کافی نیست.
چطور از یبوست پیشگیری کنیم؟
مواردی که برای پیشگیری از یبوست به کار می‌روند مشابه موارد و اقداماتی‌اند که در درمان این مشکل مؤثر هستند. به‌منظور پیشگیری از یبوست میتوانید موارد زیر را امتحان کنید:
- مقدار زیادی میوه، سبزی و غلات کامل بخورید.
- غذاهای غنی از فیبر مصرف کنید و درمورد استفاده از مکمل‌های فیبر با پزشک خود مشورت کنید.
- آلو و غلات سبوس‌دار را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
- آب فراوان بنوشید.
- از مصرف الکل خودداری کنید، زیرا می‌توانند منجر به کم‌آبی بدن شوند.
- به طور منظم ورزش کنید و تحرک داشته باشید.
- به رژیم غذایی خود مواد پروبیوتیک اضافه کنید.
یبوست بسیار رایج ولی قابل‌درمان
در این مقاله با مشکل رایجی به نام یبوست، علائم و دلایل آن آشنا شدیم. دانستیم که روش‌های بسیاری برای درمان یبوست وجود دارد؛ اما بهترین روش، پیشگیری از ابتلا به آن است. از طریق پایبندی به یک رژیم غذایی سالم و غنی از فیبر و داشتن تحرک کافی میتوان تا حد بسیار زیادی از ابتلا به این مشکل شایع گوارشی جلوگیری کرد.
سؤالات متداول
چه غذاهایی یبس کننده هستند؟
مصرف غذاهای کم فیبر، لبنیات، گوشت قرمز و فراوری شده، غذاهای پرچرب و انواع شیرینی‌ها می‌توانند باعث ابتلا به یبوست شوند.
تعداد طبیعی دفع مدفوع در طی روز چند مرتبه است و چه تعدادی نشانه یبوست است؟
تعداد طبیعی دفع مدفوع در طی روز متغیر است و به فرد بستگی دارد. به‌طورکلی، دفع مدفوع سه بار در روز و تا سه بار در هفته به‌عنوان محدوده طبیعی در نظر گرفته می‌شود. اگر فردی به طور منظم کمتر از سه بار در هفته مدفوع کند و با مشکل دفع مدفوع سخت و خشک روبرو باشد، میتوان این شرایط را دلیلی برای ابتلا به یبوست دانست.
درد یبوست چگونه است؟
درد یبوست به شکل‌های مختلفی تجربه می‌شود؛ اما احساس نفخ و سنگینی، و درد در هنگام دفع می‌توانند دردهای ناشی از یبوست به شمار بروند.