عوارض وسواس فکری بر مغز را بشناسید (+راه های پیشگیری)
وسواس فکری-عملی (OCD) نوعی اختلال روانی مزمن است که با افکار مزاحم و تکراری شناخته می‌شود. در وسواس فکری تصورات مزاحمی که در ذهن به صورت تکراری بروز می‌کنند باعث اضطراب و ناراحتی می‌شود. اما در وسواس عملی رفتارهای تکراری که برای کاهش اضطراب انجام می‌شوند آزاردهنده هستند.
شستن مکرر دست‌ها یا کنترل کردن قفل‌ها به دفعات از جمله علائم وسواس و رفتارهای اجباری هستند. امروزه در حدود ۲.۳ درصد از مردم جهان به این اختلال مبتلا هستند و از عوارض وسواس فکری بر مغز رنج می‌برند. توجه داشته باشید که این اختلال در هر سنتی می‌تواند برای فرد ایجاد گردد. با این همه در نوجوانی و بزرگسالی بیشتر از سایر سنین برز پیدا می‌کند.
بررسی تاثیر وسواس فکری بر مغز به دلیل درک بهتر مکانیزم‌های عصبی اهمیت دارد که توسط متخصص مغز و اعصاب مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنین کمک می‌کند تا درمان‌های هدفمند و موثرتری برای رهایی از این اختلال در پیش بگیریم.
بی‌توجهی نسبت به اختلال OCD می‌تواند باعث تشدید علائم و افزایش احتمال ابتلا به دیگر اختلالات روانی شود. کاهش تمرکز- اختلال در حافظه و افسردگی از عارضه‌های اصلی این اختلال هستند. حتی برخی از بیماران مبتلا به اختلال فکری و عملی اقدام به خودکشی نیز می‌کنند.
اگر OCD درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
رها کردن اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) بدون درمان می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی داشته باشد. از نظر روانی، افکار مزاحم و تکرارشونده می‌توانند منجر به استرس شدید، اضطراب و حتی افسردگی شوند. این فشار ذهنی مداوم ممکن است تمرکز بر کار، تحصیل یا اهداف شخصی را دشوار کند.
منبع:columbiapsychiatry
عملکرد طبیعی مغز و تغییرات ناشی از وسواس فکری
مغز انسان از دو نیم کره چپ و راست تشکیل شده است و هر یک از آن‌ها ۴ لوپ دارند. از طریق اطلاعاتی که به کمک حواس پنجگانه دریافت می‌شود تصمیم‌گیری‌هنایی توسط مغز انسان صورت می‌گیرد.
متاسفانه بیماری‌هایی نظیر اختلال فکری می‌تواند روی عملکرد و ساختار مغز اثر منفی به جا گذارد. برای درک بهتر باید درباره عملکرد مغز و تغییرات ساختاری آن بعد از ابتلا به OCD اطلاعات کافی داشته باشیم.
عملکرد طبیعی مغز
مغز در هماهنگی با بخش‌های مختلفل خود همه تصمیم‌گری‌ها و رفتارهای فرد را کنترل می‌کند. بخش‌های مختلف مغز در این ساختار عبارتند از:
- قشر پیش پیشانی: کاربرد این بخش برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و کنترل نمودن تکانه‌ها می‌باشد.
- سیستم لیمبیک: ساختارهایی نظیر هیپوکامپ و آمیگدال که نقش پردازش احساسات را دارند در این بخش قرار می‌گیرند. حافظه نیز در همین بخش از مغز فعال است.
- هسته‌های قاعده‌ای: این بخش وظیفه مشارکت در حرکات و رفتارهای تکراری را بر عهده دارد.
مهار رفتارهای وسواسی و نامناسب با مشارکت همه این بخش‌ها امکان‌پذیر است.
تغییرات ساختاری مغز در بیماران مبتلا به OCD
بخش زیادی از عوارض وسواس فکری بر مغز مربوط به تغییراتی که در ساختاری آن رخ می‌دهد است. تغییرات مغز افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی شامل موارد زیر می‌باشد:
- کاهش حجم ماده خاکستری در لوب فرونتال مغز: این ماده که در قشر پیش پیشانی و سینگولیت مغز وجود دارد در افراد مبتلا به OCD کمتر است.
- افزایش فعالیت در قشر سینگولیت قدامی: چون این بخش در کنترل توجه و پردازش احساسات نقش دارد فعالیت زیاد آن می‌تواند موجب شکل‌گیری رفتارهای تکراری گردد.
- تغییرات در هسته‌های قاعده‌ای: رفتارهای تکراری اغلب با افزایش حجم نواحی پوتامن و تالاموس بروز می‌کند.
ارتباط بین وسواس فکری و عدم تعادل نوروترانسمیترها
نوروترانسمیترها در واقع انتقال دهنده‌های عصبی در مغز هستند. آن‌ها در تنظیم رفتار وو خلق و خوی فرد نقش کلیدی ایفا می‌کنند. در بیماران مبتلا به وسواس فکری عملی (ocd) عدم تعادل در این بخش مشاهده می‌شود. از عدم تعادل به دلیل:
- کاهش سطح سروتونین
- برهم خوردن تعادل دوپامین
- افزایش سطح گلوتامات در مغز
رخ می‌دهد.
عوارض وسواس فکری بر مغز و عملکرد شناختی
یکی از اصلی‌ترین محورهای بررسی این اختلال فکری بررسی عوارض آن بر مغز می‌باشد. عارضه‌های OCD به قدری روی مغز شدید است که می‌تواند به کلی زندگی فرد را مختل کند. این اثرات در چند بخش از جمله حافظه، اضطراب و اثرات بلند مدت دسته‌بندی می‌شوند.
تاثیر وسواس فکری روی حافظه و تمرکز
افرادی که به اختلال OCD مبتلا هستند با کاهش جدی تمرکز مواجه می‌شوند. چرا که مغز دائما روی افکار وسواسی متمرکز است و از تمرکز روی سایر فعالیت‌ها باز می‌ماند. ابتلا به فراموش‌های کوتاه مدت از اصلی‌ترین مشکلات این افراد محسوب می‌گردد.
عادت‌های رفتاری تکراری به نحوی در فرد مبتلا به ocd شکل می‌گیرند که روی منابع شناختی مغز هم اثر می‌گذارند. در نتیجه بهره‌وری شناختی در افرادی که به وسواس فکری-عملی مبتلا هستند کاهش پیدا خواهد کرد.
ارتباط وسواس فکری با اضطراب و افسردگی
اختلال OCD به صورت مستقیم با اضطراب مزمن مرتبط می‌باشد. این اضطراب به دلیل عدم توانایی فرد در کنترل افکار وسواسی رخ می‌دهد.
در طولانی مدت اضطراب مزمن به شکل افسردگی در فرد بروز پیدا می‌کند و حتی افکار مربوط به خودکشی به سراغ بیمار می‌آید. در واقع در این عارضه فرد به مرور کنترل خود را بر زندگی‌اش از دست می‌دهد.
تاثیر بلند مدت وسواس فکری بر عملکرد مغز
تحقیقات علمی با تصویربرداری از مغز نشان داده‌اند فعالیت مغز افراد مبتلا به وسواس فکری در برخی از نواحی بیشتر است. این بخش‌های فعال که شامل:
- هسته‌های قاعده‌ای
- قشر سینگولیت
- قشر اوربیتوفرونتال
می‌باشند در طولانی مدت موجب حس خستگی عصبی و اختلال در حافظه دراز مدت می‌شوند. یکی از مهمترین عوارض وسواس فکری بر مغز افزایش احتمال ابتلا به آلزایمر است.
| نوع تاثیر OCD بر مغز | تاثیرات کوتاه مدت | تاثیرات بلند مدت |
| تمرکز | کاهش لحظه‌ای تمرکز | افت کارکردهای شناختی |
| حافظه | فراموشی کوتاه مدت | اختلال حافظه بلند مدت |
| اضطراب | اضطراب‌های مزمن روزانه | فرسایش سیستم عصبی |
| افسردگی | بیانگیزگی | خطر خودکشی و زوال عقل |
| ساختار مغز | بیش فعالی در بخش‌هایی از مغز | تغییر در ساختار مغز و کاهش ماده خاکستری در آن |
روش‌های درمان و مدیریت عوارض وسواس فکری بر مغز
برای درمان وسواس فکری و مدیریت عوارض آن بر مغز لازم است رویکردی چند وجهی داشته باشیم. دارو درمانی، اصلاح سبک زندگی و روان درمانی از جمله این رویکردهای چند وجهی هستند. این درمان‌ها در کنار هم می‌توانند روی عملکرد مغز تاثیر گذاشته و علائم OCD را کاهش دهند.
اما هر یک از این روش‌ها به تنها قادر به بهبود کامل عملکرد شناختی مغز فرد مبتلا به وسواس فکری نیستند. درباره رویکردهای درمانی مناسب برای این اختلال روانی حتما با پزشک متخصص داخلی مشورت کنید.
درمان‌های دارویی و تاثیر آن‌ها بر مغز
برخی از داروها به عنوان مهار کننده‌های بازجذب سروتونین در مغز عمل می‌کنند. این داروها با افزایش سطح سروتونین در سیناپس‌های عصبی به بهبود عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی کمک می‌کنند.
از جمله داروهایی که برای بهبود عملکرد مغز در OCD تجویز می‌شود عبارتند از:
- فلوتکسین
- سرتالین
- فلووکسامین
اولین نشانه‌های بهبود وسواس فکری در بیماران بعد از ۶ الی ۱۲ هفته مصرف دارو قابل مشاهده است. این داروها با کاهش بیش فعالی مغز در نواحی خاصی، از بروز عوارض وسواس فکری بر مغز جلوگیری می‌کنند. برخی از داروهای ضد افسردگی و اضطراب مانند بنزودیازپین‌ها اثرات موقتی در کاهش اضطراب ناشی از OCD دارند.
همچنین مصرف طولانی مدت آن‌ها می‌تواند مشکلات جدی دیگری همچون اختلال شناختی و خواب آلودگی ایجاد نماید. بنابراین لازم است از مصرف خودسرانه و بدون تجویز هرگونه داروی ضد اضطراب و ضد افسردگی برای بهبود وسواس فکری خودداری کنید.
درمان‌های غیردارویی برای کاهش تاثیرات OCD بر مغز
از جمله روش‌های درمان غیردارویی موثر بر وسواس فکری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- رفتار درمانی شناختی (CBT): این روش درمان به بیمار کمک می‌کند تا بدون تکرار رفتار به وسواس فکری خود پاسخ دهد. در نتیجه به مرور زمان از میزان حساسیت مغز نسبت به افکار وسواسی کاسته خواهد شد.
- تحریک مغناطیسی مغز (rTMS): در این شیوه به کمک تحریک نواحی مشخصی از مغز از طریق امواج مغناطیسی OCD را درمان می‌کند. این روش به ویژه در شرایطی که بدن بیمار به دارو پاسخ مناسبی نمی‌دهد کاربرد دارد.
تغییر سبک زندگی و تکنیک‌های کاهش اثرات وسواس
از دیگر درمان‌های غیر دارویی موثر برای وسواس فکری اصلاح سبک زندگی و توجه به رژیم غذایی است. کاهش سطح منیزیوم و ویتامین‌های گروه B و امگا ۳ به تشدید اضطراب کمک می‌کنند.
بنابراین با رعایت رژیم‌های غذایی متعادل و غنی می‌توان سطح اضطراب و وسواس فکری را تا حدی کاهش داد. ورزش و مدیتیشن و ذهن آگاهی هم به افراد برای رهایی از افکار مزاحم کمک می‌کنند. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد مدیتیشن منظم موجب افزایش حجم ماده خاکستری و کاهش فعالیت مرکز اضطراب مغز می‌گردد.
| روش درمان وسواس فکری | اثر بر مغز بیمار | مزایا | معایب |
| دارو درمانی | افزایش سطح سروتونین | کاهش افکار وسواسی | عوارض جانبی داروها |
| رفتار درمانی شناختی | بازآموزی شناختی | اثر پایدار بدون نیاز به دارو | زمان‌بر است |
| تحریک مغناطیسی مغز | تنظیم فعالیت مغز | غیرتهاجمی و مناسب برای وسواس فکری مقاوم به درمان | عدم دسترسی همه به درمان و هزینه بالا |
| تغییر سبک زندگی و تکنیک‌های کاهش اضطراب | کاهش اضطراب مغزی | بدون هزینه- قابل اجرا در منزل | نیاز به تمرین منظم برای اثربخشی |
نتیجه‌گیری و نکات کلیدی
وسواس فکری نوعی اختلال روانی به نام OCD محسوب می‌شود که عوارض جدی روی مغز به جا می‌گذدارد. از مهمترین عوارض وسواس فکری بر مغز عدم تمرکز و ضعف شدید حافظه است. در موارد شدید احتمال افسردگی و حتی خودکشی فرد درگیر با اختلال OCD وجود دارد.
درمان‌های مختلفی از جمله دارو درمانی و تحریک مغناطیسی مغز برای بهبود این اختلال روانی وجود دارند. روان درمانی شناختی نیز می‌تواند به مدیریت علائم و عوارض این اختلال روانی کمک کند. در اغلب موارد لازم است این درمان‌ها به صورت ترکیبی و چند وجهی برای بیمار به کار روند. جهت دریافت مشاوره‌های تخصصی از بهترین درمانگرهای OCD کشور از طریق سایت طبیبی نو اقدام کنید.