برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم؟ رژیم درمانی موثر
وقتی پای تشخیص دیابت بارداری به میان می‌آید، این دوران می‌تواند با نگرانی‌ها و سردرگمی‌های بیشتری همراه شود. دیابت بارداری نوعی اختلال در تنظیم قند خون است که برای نخستین بار در دوران بارداری بروز می‌کند و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. بر اساس داده‌های فدراسیون بین‌المللی دیابت، بیش از ۱۵ درصد از زایمان‌ها با افزایش غیرطبیعی قند خون در دوران بارداری همراه هستند. در همین راستا، پزشکان و پژوهشگران بسیاری به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم و رژیم مناسب آن چگونه باید باشد. مصرف منابع کربوهیدرات پیچیده مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر، همراه با پروتئین‌های کم‌چرب مانند مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و حبوبات، همچنین میوه‌ها با شاخص گلایسمی پایین مثل سیب، گلابی و آلبالو از جمله غذاهای مناسب برای دیابت بارداری به شمار می‌روند.
خبر خوب این است که کنترل قند خون در بارداری با اقداماتی چون تغذیه کنترل‌شده امکان‌پذیر است. انتخاب درست مواد غذایی نه‌تنها به ثبات قند خون کمک می‌کند، بلکه نقش حیاتی در رشد طبیعی جنین و پیشگیری از عوارضی همچون زایمان زودرس، فشار خون بالا و نیاز به سزارین خواهد داشت. افزایش آگاهی درباره دیابت بارداری و تغذیه صحیح با تنظیم لیست غذاهای مناسب دیابت بارداری قدمی مهم در این زمینه به شمار می‌رود.
لیست مواد غذایی مناسب برای دیابت بارداری (چه بخوریم؟)
انتخاب لیست غذاهای مناسب دیابت بارداری بخش مهمی از درمان به شمار می‌رود. در جدول زیر، فهرستی از خوراکی‌های سالم برای مادران باردار را ارائه می‌کنیم که هم به کنترل قند خون کمک می‌کنند و هم برای رشد سالم جنین مفید هستند.
| گروه غذایی | مثال | فواید کلیدی |
| کربوهیدرات مفید | نان سبوس‌دار، جو دوسر، برنج قهوه‌ای، عدس، لوبیا، لپه | جذب آهسته قند، حفظ قند خون پایدار، کنترل گرسنگی |
| پروتئین‌های سالم | مرغ (بدون پوست)، ماهی قزل آلا، تخم مرغ، لبنیات کم‌چرب | تسریع بهبود بافت‌ها، افزایش حس سیری، کمک به کنترل اشتها |
| چربی مفید در بارداری | روغن زیتون، آووکادو، مغزها | موثر در جذب ویتامین‌ها، ضدالتهاب، بهبود حساسیت انسولینی |
| سبزیجات و میوه‌های کم قند | خیار، گوجه، کاهو، توت فرنگی، سیب ترش، آلبالو | سرشار از فیبر، ایجاد حفظ سیری و حفظ سلامتی روده |
| حبوبات کامل | عدس، نخود، لوبیا، ماش | شاخص گلیسمی پایین، منبع خوب پروتئین گیاهی، کنترل اشتها و قند |
برخی مواد غذایی به ظاهر سالم به نظر می‌رسند ولی اگر در حجم زیاد یا بدون ترکیب مناسب مصرف شوند (مثلاً فقط میوه بدون پروتئین یا چربی)، قند خون را بالا خواهند برد. کنترل قند خون با رژیم کم قند بارداری، با تنظیم وعده‌های غذایی، ترکیب اصولی هر وعده و… موثر خواهد بود. پس مشورت با متخصص تغذیه تهران یا سایر شهرها برای تنظیم برنامه غذایی دوران حاملگی ضروری است.
مواد غذایی ممنوع یا پرخطر (چه نخوریم؟)
در دوران بارداری باید از غذاهایی که می‌توانند سطح قند خون را به سرعت بالا ببرند یا عوارضی برای سلامت مادر و جنین دارند پرهیز شود. شناخت مواد غذایی مضر و حذف یا محدودسازی آن‌ها یک اقدام موثر در درمان دیابت بارداری است که در ادامه به آن می‌پردازیم:
شیرینی و قندهای ساده
این مواد با جذب سریع، باعث افزایش ناگهانی قند خون می‌شوند. بهتر است به جای شیرینی، کیک، بیسکویت‌های صنعتی، شکلات‌ها، نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها از میوه‌های تازه با شاخص گلیسمی پایین یا آجیل استفاده کنید.
آرد سفید و نان صنعتی
نان لواش، ماکارونی سفید، پاستاهای صنعتی، کورن فلکس، کراکر و کیک‌های آماده فاقد فیبر بوده و باید از لیست رژیم غذایی بارداری حذف شوند. علاوه‌بر افزایش قند خون این خوراکی‌ها دارای مواد نگهدارنده، نمک و چربی بوده و خطرات جانبی نیز دارند.
میوه‌هایی با قند بالا
همان‌طور که میوه‌های مضر برای دیابت نوع ۲ باید از رژیم بیماران حذف شود، رژیم دیابت بارداری نیز باید بدون میوه‌های ممنوع در دیابت بارداری تنظیم گردد. این لیست شامل موز، انگور، خرما، انجیر، کشمش و انواع آبمیوه می‌شود. این میوه‌ها حاوی مقادیر زیادی فروکتوز و گلوکز طبیعی هستند و قند را به صورت فشرده وارد بدن می‌کنند.
غذاهای فرآوری شده و چرب
سوسیس، کالباس، فست‌فودها، لبنیات پرچرب، انواع تنقلات سرخ شده و… جایی در رژیم غذایی مادر باردار ندارند. این موارد که حاوی چربی و قندهای خطرناک هستند، به دلیل کاهش حساسیت به انسولین، ایجاد التهاب، افزایش وزن و فشار خون و… از مواد غذایی ممنوع در بارداری به شمار می‌روند.
نوشیدنی‌های قندی و انرژی زا
نوشابه، نوشیدنی‌های ورزشی، نوشیدنی‌های قهوه‌دار با شکر … علاوه‌بر افزایش سریع قند خون بر کلیه و کبد نیز فشار وارد می‌کند.
اصول پایه‌ای رژیم غذایی در دیابت بارداری
برنامه غذایی بارداری، علاوه‌بر توجه به محدودیت‌ها باید از زمانبندی و تعادل دقیقی نیز پیروی کند. رژیم‌های پیشنهادی پزشکان زنان و زایمان تهران و دیگر شهرها معمولا همراه با نکات تکمیلی ارائه می‌شود. در ادامه به چند اصول مهم می‌پردازیم تا علاوه‌بر اینکه بدانیم برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم، بفهمیم چطور باید یک رژیم غذایی مناسب را اجرا کنیم:
- وعده‌های غذایی منظم و کنترل شده: مصرف ۳ وعده اصلی و ۲ الی ۳ میان‌وعده در روز
- تعادل غذایی بین کربوهیدرات، پروتئین و چربی: وعده‌های ترکیبی جهت کاهش سرعت جذب قند
- توجه به شاخص گلیسمی (GI): انتخاب غذاهایی با GI پایین (کمتر از ۵۵)
- نوشیدن آب کافی: ۸ تا ۱۰ لیوان در روز برای عملکرد صحیح کلیه‌ها و پیشگیری از دیابت حاملگی و یبوست
- مشورت با یک پزشک تغذیه یا دکتر غدد: انتخاب هوشمندانه غذا در بارداری و اینکه برای دیابت بارداری چه بخوریم
- انجام ورزش‌های سبک: پیاده‌روی، یوگای بارداری و تنظیم فعالیت بدنی بارداری تحت نظر پزشک در کنار رعایت رژیم متعادل بارداری
شاخص گلیسمی یا GI عددی بین ۰ تا ۱۰۰ است که نشان می‌دهد یک ماده غذایی چقدر سریع قند خون را بالا می‌برد. سایت معتبر Diabetes UK می‌نویسد:
“برای کمک به مدیریت سطح قند خون، کربوهیدرات‌هایی با شاخص گلیسمی پایین‌تر مصرف کنید. همچنان باید به اندازه وعده‌های غذایی خود توجه کنید. این مقدار کربوهیدرات موجود در وعده غذایی است که بیشترین تأثیر را بر سطح قند خون شما خواهد داشت. همه غذاهای با شاخص گلیسمی پایین سالم نیستند، بنابراین حتماً برچسب‌های مواد غذایی را بخوانید و انتخاب سالمی داشته باشید.”
نمونه برنامه غذایی ۳ روزه برای دیابت بارداری
شاید در ابتدا تنظیم وعده‌های غذایی مناسب بارداری و جلوگیری از افزایش قند به نظر شما سخت بیاید. اما با وجود تنوع مواد غذایی مناسب برای کنترل گلوکز، می‌توان یک برنامه تغذیه سالم در بارداری را آماده و اجرا کرد. در ادامه یک نمونه لیست غذاهای مناسب دیابت بارداری را برای سه روز همراه با میزان حدودی کربوهیدرات در هر وعده آورده‌ایم:
روز اول رژیم دیابت حاملگی
- صبحانه: ۱ کف دست نان سنگک سبوس‌دار + ۱ عدد تخم مرغ آب‌پز + خیار و گوجه (35g)
- میان‌وعده: یک عدد سیب کوچک + ۴ عدد بادام (25g)
- ناهار: ۳ قاشق برنج قهوه‌ای + خوراک مرغ و عدس + سالاد با روغن زیتون (50g)
- عصرانه: ۱ لیوان ماست کم‌چرب + ۴ عدد توت‌فرنگی تازه (20g)
- شام: خوراک ماهی سالمون گریل شده + سبزیجات بخارپز + نصف نان سبوس دار (40g)
رژیم روز دوم بارداری بدون قند
- ۲ عدد نان جو خشک + پنیر کم‌چررب + گردو و خیار (35g)
- میان وعده: یک میوه مناسب دیابت + ۵ عدد بادام (15g)
- ناهار: املت سبک با یک تخم مرغ کامل و سبزیجات + ۲ برش نان سبوس دار + سالاد کاهو (60g)
- عصرانه: ۱ لیوان شیر کم‌چرب + ۱ بیسکویت سبوس‌دار بدون قند (25g)
- شام: خوراک کدو با گوشت چرخ کرده + نصف کف دست نان سنتی (30g)
روز سوم رژیم کنترل قند دیابت بارداری
- صبحانه: فرنی بلغور جو دوسر با شیر کم‌چرب + دارچین + ۲ عدد گردو (30g)
- میان وعده: ۱ عدد کیوی + ۴ عدد بادام (20g)
- ناهار: خوراک مرغ با سس گوجه و زیتون + نخود پخته شده + یک برش نان سبوس دار (45g)
- عصرانه: ۱ لیوان دوغ کم‌نمک + نان سوخاری سبوس دار کوچک (20g)
- شام: خوراک تخم مرغ آب‌پز + سبزیجات پخته + نصف نان (40g)
نکات تکمیلی برای تنظیم تغذیه دیابت بارداری
اولین توصیه این است که لیست غذاهای مناسب دیابت بارداری با توجه به شرایط مادر و جنین و تحت نظر متخصص تنظیم شود. با این حال نکات زیر نیز برای اینکه بفهمید برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم کاربردی است:
- بر اساس مطالعات جهت کالری شماری در بارداری مصرف حدودا ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلوکالری و کربوهیدرات ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در روز به مادران دیابتی باردار توصیه می‌شود.
- برای کمتر شدن قند مصرفی در روز می‌توانید سهم نان و برنج را کاهش دهید یا میوه را با آجیل جایگزین کنید.
- اگر مجاز به مصرف قند بیشتر هستید می‌توانید سهم غذای خود را بیشتر یا تعداد میوه مصرفی در روز را افزایش دهید.
- اگر دائما گرسنه هستید، با افزایش خودآگاهی از پرخوری یا مصرف بی‌مورد مواد غذایی جلوگیری کنید.
- در طبخ غذاها از ادویه‌های سالم مانند زردچوبه، دارچین و سبزیجات معطر استفاده کنید.
- با توجه به فعالیت بدنی خود وعده‌های غذایی قابل توصیه را می‌توانید تغییر دهید.
مکمل‌ها، ویتامین‌ها و مایعات مجاز
همان‌طور که مشاهده کردید، درمان یا پیشگیری از افزایش قند خون در بارداری تغذیه مادر را پیچیده می‌کند. در این شرایط مصرف صحیح مکمل‌ها و مایعات نقش موثری در کنترل قند در بارداری، جلوگیری از عوارض و تامین سایر مواد مورد نیاز خواهد داشت. در ادامه چند مکمل مهم را معرفی می‌کنیم:
- فولیک اسید: کاهش خطر ناهنجاری‌های جنینی، کمک به متابولیسم هموسیستئین که ممکن است در دیابت افزایش یابد.
- آهن: جبران کم‌خونی ناشی از بارداری که در بیماران دیابتی شایع‌تر است.
- کلسیم: کمک به سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از فشار خون
- ویتامین D: بهبود حساسیت به انسولین، کاهش خطر دیابت نوع ۲ بعد از زایمان
- منیزیم: بهبود کنترل قند خون و کاهش اسپاسم عضلانی
- امگا۳: کاهش التهاب و مقاومت به انسولین، حمایت از رشد مغز جنین
پیشنهاد می‌شود در این دوران از مصرف مکمل‌های گیاهی، مکمل‌های حاوی قند و ویتامین A و… مگر تحت نظر پزشک خودداری نمایید. اگر امکان مراجعه حضوری به پزشک را ندارید، می‌توانید از طریق سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو، به صورت آنلاین با یک متخصص در زمینه لیست رژیم غذایی افراد دیابتی و مکمل‌های مورد نیاز بارداری مشورت کنید.
نوشیدنی مناسب در برنامه غذایی سالم
مایعات مجاز شامل آب ساده، آب طعم‌دار با لیمو یا خیار و شیر کم‌چرب یا بدون چربی می‌شود. علاوه‌بر این مصرف برخی انواع دمنوش برای دیابت مانند زنجبیل یا دارچین در حد مجاز و با مشورت پزشک نیز مقدور است. نوشیدنی‌های شیرین، آبمیوه‌های صنعتی یا طبیعی پرقند، نوشیدنی‌های رژیمی با شیرین‌کننده مصنوعی در این دوران نباید مصرف شوند.
چالش‌های روانی و دغدغه‌های مادران در رژیم دیابت بارداری
مطالعه‌ای با عنوان شیوع افسردگی و اضطراب در زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری در جنوب آسیا در سال ۲۰۲۰ نشان داد که شیوع اضطراب در زنان مبتلا به دیابت بارداری (GDM) حدود ۲۹.۵٪ است. در ادامه به برخی از چالش‌های سلامت روان در بارداری می‌پردازیم:
- ترس از آسیب به جنین در صورت اشتباه غذایی (درگیری با وسواس غذایی)
- محدودیت‌های اجتماعی به دلیل شرایط ویژه مادران
- احساس فشار در مهمانی‌ها و نظر دادن اطرافیان
- ترس از استفاده از آمپول یا داروی انسولین بارداری
- نبود حمایت و پشتیبانی روانی مادران
مادران می‌توانند با آموزش و آگاهی دقیق تحت نظر متخصصان زنان و زایمان، تغذیه، غدد و… آرامش خود در رابطه با سلامت جنین را به دست بیاورند. ارتباط با یک روان‌شناس در این دوران نیز می‌تواند جهت حفظ آرامش و ثبات روانی موثر واقع شود.
طبق توصیه‌های پزشکی، تنفس عمیق، مدیتیشن، عضویت در گروه‌های آنلاین و… به غلبه بر استرس موجود کمک می‌کند. سایت‌هایی مثل نی نی سایت، اپلیکیشن‌هایی مانند گهواره و پلتفرم‌های مشابه فضایی مناسب برای ایجاد ارتباط با سایر مادرهای باردار و انتقال تجربه‌های واقعی است.
نتیجه‌گیری
در این مطلب با معرفی لیست غذاهای مناسب دیابت بارداری، فهمیدیم که برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم و چه نخوریم! محاسبه کربوهیدرات مصرفی، استفاده از غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین، پرهیز از مواد مضر معرفی شده و… به مادر کمک می‌کند تا بارداری سالم‌تر و زایمان آسان‌تر و بدون عوارض را تجربه نماید.
با این حال تنظیم یک رژیم دیابت بارداری علمی، کار چندان آسانی نیست. پیشنهاد می‌شود با مشورت پزشکان متخصص و با توجه به نقش تغذیه در سلامت جنین، بهترین برنامه غذایی را دریافت نمایید. هر مادر نیازهای فیزیولوژیکی منحصربه‌فردی دارد و باید رژیم او بر اساس سطح قند خون ناشتا، تست تحمل گلوکز و شاخص‌های دیگر تنظیم شود. شما می‌توانید از طریق سایت طبیبی نو، به صورت حضوری، تلفنی یا آنلاین با پزشکان مختلف سراسر کشور در ارتباط باشید. کافیست شهر، تخصص و خدمات مدنظر خود را در سامانه مشخص کنید.
راستی! اگر سوالی درباره درمان خانگی دیابت بارداری و غذاهای ضد دیابت دارید، می‌توانید آن را به صورت رایگان در سامانه طبیبی نو از یک دکتر بپرسید. پاسخ‌دهی آنلاین پزشکان در سریع‌ترین زمان ممکن انجام خواهد
سوالات متداول در مورد تغذیه دیابت بارداری
آیا همه خانم‌های باردار باید تست دیابت بارداری بدهند؟
بله، به توصیه پزشکان، همه زنان باردار بین هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری باید تست غربالگری دیابت بارداری بدهند تا در صورت لزوم اقدامات پیشگیرانه یا درمانی آغاز شود.
درمان دارویی دیابت بارداری چگونه انجام می‌شود؟
درمان اصلی دیابت بارداری تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی است. اگر این اقدامات کافی نباشد، ممکن است پزشک داروی خوراکی یا تزریق انسولین را تجویز کند تا قند خون کنترل شود.
آیا ورزش کردن برای مادران مبتلا به دیابت بارداری مجاز است؟
بله، فعالیت بدنی ملایم مانند پیاده‌روی یا یوگای بارداری، تحت نظر پزشک، می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند و برای سلامت مادر و جنین مفید است.
آیا دیابت بارداری قابل پیشگیری است؟
در برخی موارد، با رعایت رژیم غذایی سالم، وزن مناسب قبل از بارداری و فعالیت بدنی منظم می‌توان خطر ابتلا به دیابت بارداری را کاهش داد. اما برخی عوامل ژنتیکی نیز نقش دارند.
آیا دیابت بارداری می‌تواند بر شیردهی تأثیر بگذارد؟
در اغلب موارد، مادران مبتلا به دیابت بارداری می‌توانند با خیال راحت به نوزاد خود شیر دهند. در واقع، شیردهی می‌تواند به کاهش سریع‌تر قند خون پس از زایمان کمک کند.
آیا دیابت بارداری خطر دیابت نوع ۲ را در آینده افزایش می‌دهد؟
بله، زنانی که سابقه دیابت بارداری دارند، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده هستند. رعایت رژیم سالم و سبک زندگی فعال بعد از زایمان اهمیت زیادی دارد.
چه غذاهایی برای رفع ویار در دیابت بارداری مناسب است؟
برای رفع ویار، می‌توان از میان‌وعده‌هایی مانند میوه‌های با شاخص گلیسمی پایین، ماست کم‌چرب، مغزها و سبزیجات خام استفاده کرد تا هم قند خون کنترل شود و هم ویار بارداری کاهش یابد.
آیا مصرف شیرینی‌های سنتی خانگی برای دیابت بارداری مجاز است؟
حتی شیرینی‌های خانگی نیز به دلیل داشتن قند و آرد سفید، می‌توانند قند خون را بالا ببرند و باید به شدت محدود شوند یا جایگزین سالم برای آن‌ها انتخاب شود.
اگر مادر دیابتی دچار افت قند شد، چه باید بکند؟
در صورت افت قند، مصرف فوری یک خوراکی شیرین مانند آبمیوه طبیعی در حجم کم یا یک قاشق عسل (در صورت تایید پزشک) توصیه می‌شود و سپس باید وعده غذایی اصلی یا میان‌وعده مناسب مصرف شود.
