درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری؛ از رژیم تا سبک زندگی
فشار خون بارداری معمولاً موقتی است اما نیازمند پیگیری دقیق پزشکی و بکارگیری درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری خواهد بود. رژیم غذایی مناسب (غنی از پتاسیم، منیزیم، فیبر)، فعالیت بدنی سبک، مدیریت استرس و خواب کافی از ایمن‌ترین اقدامات برای کنترل فشار خون به شمار می‌روند. برعکس بسیاری از درمان‌های خانگی در شرایط عادی، درمان با گیاهان دارویی مگر تحت نظر متخصص در این دوران پیشنهاد نمی‌شود. به جای آن بهتر است عادات ناسالم را کنار گذشته، به دستورات پزشکی پایند بوده و برای کاهش استرس در سه‌ماهه دوم اقدام نمایید.
علائم و نشانه‌های فشار خون بالا در بارداری
بیماری فشار خون بارداری یا پره‌اکلامپسی معمولاً بعد از هفته ۲۰ بارداری ظاهر می‌شود. برای کنترل فشار در بارداری، ابتدا باید با علائم آن آشنا شوید:
- سرگیجه، تاری دید یا حساسیت به نور
- تپش قلب با احساس ضربان سریع قلب
- ورم ناگهانی صورت، دست یا پاها
- درد شکمی در ناحیه بالای شکم همراه با تهوع یا استفراغ
- وجود پروتئین در ادرار
لازم به ذکر است که در برخی موارد فشار خون حاملگی بدون علامت پیشرفت می‌کند. به همین دلیل طبق نظر متخصصین زنان و زایمان، اندازه‌گیری منظم فشار خون و چک ادرار باید در مراقبت‌های بارداری و پیش از زایمان لحاظ شود.
درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری
شما باید بدانید که درمان خانگی فشار خون بارداری به معنی جایگزینی مراجعه به پزشک متخصص و درمان‌های اصلی نیست. مراقبت خانگی فشار به عنوان درمان مکمل برای کنترل فشار خون و کمک به سلامت مادر و جنین محسوب می‌شود. در ادامه به این می‌پردازیم که چگونه فشار را پایین بیاوریم در بارداری.
رعایت رژیم غذایی مناسب
یک رژیم ضد فشار خون بارداری می‌تواند فشار را به طور چشمگیری کاهش داده و از پیشرفت آن جلوگیری کند. رژیم غذایی به خصوص برای مادرانی که به تازگی دچار فشار خون بارداری شده‌اند موثر عمل می‌کند.
در تنظیم تغذیه فشار خون مصرف نمک، قندهای افزوده، غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین و چربی‌های ترانس به حداقل می‌رسد. از طرفی دیگر مواد حاوی پتاسیم، منیزیم و کلسیم در برنامه غذایی جای می‌گیرند.
سایت nhlbi، رژیم غذایی DASH را به عنوان برنامه‌ای مفید برای فشار خون معرفی می‌کند و می‌نویسد:
“رژیم غذایی DASH (رویکردهای غذایی برای توقف فشار خون بالا) یک برنامه غذایی انعطاف‌پذیر و متعادل است که به ایجاد یک سبک غذایی سالم برای قلب در طول زندگی کمک می‌کند. این رژیم در سال ۲۰۲۵ توسط US News & World Report به عنوان «بهترین رژیم غذایی سالم برای قلب» و «بهترین رژیم غذایی برای فشار خون بالا» نامگذاری شد.”
فعالیت بدنی سبک و منظم
بسیاری فکر می‌کنند زن باردار باید همیشه در حال استراحت باشد. اما به غیر شرایط ویژه پزشکی، مانند پره‌اکلامپسی شدید، جفت پایین یا زایمان زودرس، فعالیت بدنی می‌تواند مفید باشد. طبق تحقیقات، ورزش کردن می‌تواند فشار خون را بین ۴ تا ۱۰ میلی‌متر جیوه کاهش دهد.
ورزش مناسب برای بارداری، گردش خون را بهبود بخشیده و به تنظیم قند خون و پیشگیری از دیابت بارداری نیز کمک می‌کند. با ورزش کردن اضطراب کم شده، خواب آرام شده و عملکرد قلب بهبود می‌یابد. برای این کار می‌توانید از پیشنهادات زیر پیروی کنید:
- پیاده‌روی روزانه ۲۰ الی ۳۰ دقیقه روی سطح صاف
- شنا و حرکات کششی در آب
- یوگا در بارداری با تمرینات کششی ملایم بدون فشار به شکم
حتما قبل از ورزش کردن، درباره شدت و نوع آن با متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید یا این کار را تحت نظر مربی مجرب دنبال نمایید.
تکنیک‌های کاهش استرس
استرس مزمن سطح هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین می‌شود که می‌توانند فشار خون بالا بارداری را افزایش دهند. کاهش اضطراب و تنش‌های روانی هم برای مادر و هم سلامت جسم و روح جنین مفید خواهد بود. در ادامه چند روش موثر برای آرام‌سازی را مشاهده می‌کنید:
- تمرین تنفس دیافراگمی، روزانه ۵ تا ۱۰ دقیقه صبح و شب
- مدیتیشن یا مراقبه ذهن‌آگاهی و تمرکز بر لحظه حال
- شنیدن موسیقی آرام و استفاده از رایحه درمانی
- نوشتن در دفترچه یادداشت روزانه
- ایجاد ارتباط با یک روان‌شناس
خواب و استراحت کافی
خواب منظم و باکیفیت به واسطه افزایش آرامش و تعادل هورمونی به حفظ فشار خون سالم کمک خواهد کرد. چه تغییرات فیزیولوژیکی و چه فشارهای روانی می‌توانند باعث بی‌خوابی یا افت کیفیت خواب شوند که از نتایج آن افزایش فشار خون است. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود به توصیه‌های زیر توجه کنید:
- داشتن ساعت خواب مشخص و اجتناب از بیداری‌های شبانه
- عدم استفاده از موبایل و تلویزیون و… قبل از خواب
- استفاده از بالش‌های بارداری و راحت کردن فضای خواب
- خوابیدن به پهلوی چپ برای بهبود گردش خون جفت
خوراکی‌های مفید برای کاهش فشار خون در بارداری
گفتیم تغذیه مفید برای فشار حاملگی نقش مهمی در درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری دارد و می‌تواند به‌صورت طبیعی و بی‌خطر، تعادل فشار را حفظ کند. رژیم دیابت بارداری و فشار بارداری شامل مواد مفید زیر، حاوی پتاسیم، منیزیم و فیبر می‌شود:
- موز: غنی از پتاسیم و قابلیت کاهش اثر سدیم
- آووکادو: منبع خوب پتاسیم، فیبر و چربی‌های سالم
- لبنیات کم‌چرب: تامین کلسیم و پروتئین با سدیم پایین
- چغندر: منبع نیترات طبیعی
- انار و سایر میوه‌ها: غنی از آنتی‌اکسیدان و فیبر
برای تنظیم رژیم غذایی بارداری خود مطابق سوابق پزشکی، می‌توانید از یک متخصص تغذیه در تهران یا شهرهای دیگر ایران کمک بگیرید.
غذاهای ممنوع یا محدود در بارداری
اقداماتی مانند کنترل نمک مصرفی و کاهش مصرف غذاهای کنسروی و به طور کل موادی که حاوی سدیم هستند باید در دستور کار قرار گیرد. حتی نمک اضافی در پخت‌وپز نیز تاثیر محسوسی در فشار خون حاملگی دارد. علاوه‌بر این غذاهای سرخ شده و چرب بر فشار خون و افزایش وزن موثرند و باید تا حد امکان از آن‌ها پرهیز شود. یکی دیگر از ممنوعات نیز قند افزوده و نوشیدنی‌های شیرین هستند.
داروهای مجاز و خطرناک برای کنترل فشار خون در بارداری
انتخاب داروهای مجاز بارداری از حساس‌ترین تصمیمات پزشکی است، به‌ویژه زمانی که پای فشار خون بالا در میان باشد. تنها برخی داروها می‌توانند بدون آسیب به جنین، فشار را کنترل کنند. شاید راههای بدون دارو برای کنترل فشار را بتوان بدون مشورت پزشک اجرا کرد اما هیچ دارویی را نباید بدون تجویز متخصص زنان و زایمان مصرف کنید. در جدول زیر مهم‌ترین داروهای مجاز و غیرمجاز کنترل فشار را معرفی می‌کنیم:
| نام دارو | گروه‌دارویی | ایمنی در بارداری | توضیحات و هشدارها |
| متیل‌دوپا | ضد فشار خون مرکزی | ایمن (B) | معمولا از انتخاب‌های اول در بارداری با اثر ملایم ولی پایدار |
| لابتالول | بتابلوکر و آلفابلوکر ترکیبی | ایمن با احتیاط (C) | عملکرد سریع، مناسب برای فشار شدید |
| هیدرالازین | گشادکننده عروق مستقیم | ایمن با احتیاط (C) | مورد استفاده در شرایط اورژانسی (تزریقی) |
| نیفدیپین | مسدودکننده کانال کلسیم | ایمن با احتیاط (C) | موثر در فشار خون حاد یا مزمن مخصوصا در سه ماهه دوم و سوم |
| آتنولول | بتابلوکر | ممنوع نسبی | خطر کاهش وزن جنین و تاخیر رشد، فقط برای شرایط خاص و با نظارت شدید |
| پرازوسین | آلفابلوکر | ممنوع نسبی | عموما در بارداری توصیه نمی‌شود |
| مهارکننده‌های ACE | بازدارنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین | کاملا ممنوع | خطر ناهنجاری کلیوی، کاهش مایع آمنیوتیک، نارسایی رشد جنین، مرگ جنین |
| ARBها | مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین II | کاملا ممنوع | خطرات مشابه ACE؛ مصرف در هر سه‌ماهه بارداری ممنوع است |
| دیورتیک‌ها | ادرارآورها | ممنوع مگر در شرایط خاص | خطر کاهش جریان خون جفت، کم‌آبی جنین، اختلال الکترولیتی |
روش‌های سنتی و مکمل در درمان فشار خون بارداری
راههای کاهش فشار خون در دوران بارداری شامل روش‌های طب سنتی برای درمان فشار خون در حاملگی نیز می‌شود. برای مثال درمان گیاهی فشار خون بارداری از روش‌های مرسوم است که موادی مانند سیر، چای ترش یا زالزالک را پیشنهاد می‌کنند.
با این وجود شاید بسیاری از این گیاهان دارویی فشار خون را پایین بیاورند اما مصرف آن‌ها در دوران بارداری با ریسک همراه است. برای مثال سیر با داروهای ضد انعقاد تداخل دارد یا چای ترش رحم را تحریک می‌کند. در موارد دیگر نیز معمولا تحقیقات کافی روی تاثیر ماده گیاهی و نحوه مصرف آن نشده است و نمی‌توان با خیال راحت از ان‌ها استفاده کرد.
سبک زندگی و مراقبت‌های پیشگیرانه در دوران بارداری
سبک زندگی سالم در بارداری یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری به شمار می‌رود که می‌تواند از این اختلال جلوگیری کرده یا آن را کنترل کند. مهم‌ترین توصیه‌های مراقبت دوران بارداری را در ادامه آورده‌ایم:
کنترل وزن
اضافه وزن که در دوران بارداری نیز بسیار رایج است زمینه‌ساز افزایش فشار خون است. بهتر است از ابتدای شروع دوران بارداری، تحت نظر متخصص باشید تا شاخص توده بدنی (BMI) شما در محدوده سالم باقی بماند.
قانون نمک نصف (کاهش مصرف نمک به یک دوم)، سیر شدن با خوردن وعده‌های بیشتر اما کمتر و ثبت وزن هفتگی می‌تواند تسلط شما را بر سلامت خود بیشتر کند.
ترک عادات ناسالم
پرهیز از عوامل خطرزا می‌تواند از عوارضی چون تشدید فشار خون، مسمومیت بارداری یا زایمان زودرس جلوگیری کند.
- سیگار: نیکوتین و مونوکسید کربن موجود در سیگار باعث تنگ‌شدن رگ‌های خونی می‌شود. حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران نیز خطرناک است.
- الکل: علاوه‌بر تاثیرگذاری مستقیم بر سیستم عصبی جنین با داروهای ضد فشار تداخل دارد و می‌تواند فشار را افزایش دهد.
- مواد مخدر: باعث افزایش ضربان قلب، تنگی عروق، نوسان شدید فشار خون و اختلال در جریان خون جفت می‌شوند.
- دمنوش‌ها و گیاهان دارویی مشکوک: برخی گیاهان مانند چای سبز، رازیانه، گل گاوزبان، شیرین‌بیان، زنجبیل غلیظ و زعفران در دوزهای بالا می‌توانند فشار خون را بالا برده یا رحم را تحریک کنند.
پیگیری پزشکی منظم
چک فشار خون و ادرار در هر جلسه مراقبت پیش از زایمان جهت تشخیص زودهنگام پره‌اکلامپسی یا فشار مزمن اهمیت دارد. علاوه‌بر ویزیت فشار خون نزد پزشک، خودتان نیز می‌توانید با دستگاه‌های خانگی فشار خود را گرفته و ثبت نمایید.
در صورت تشخیص فشار بالا، مصرف مکمل‌هایی مانند کلسیم، آسپرین با دوز پایین (LDA) یا داروهای دیگر تجویز می‌شود. پیشنهاد می‌شود از اپلیکیشن‌های بارداری برای یادآوری زمان ویزیت، ثبت علائم بیماری، ثبت علائم نگران‌کننده و… استفاده کنید. بارداری دورانی استرس‌آور است و حتی کوچک‌ترین چیزها مانند علائم بارداری در هفته اول بعد از لقاح می‌تواند مادر را نگران کند.
چک لیست روزانه برای مادر باردار
- اندازه‌گیری فشار خون
- ثبت وزن و ادرار در دفترچه یا اپلیکیشن
- مصرف پتاسیم و کلسیم کافی
- فعالیت سبک روزانه (در صورت تایید پزشک)
- خواب کافی
- تمرین تنفس و مدیتیشن
- مصرف داروهای تجویزی طبق برنامه
نتیجه‌گیری
درمان و کنترل فشار خون بالا در دوران بارداری نیازمند ترکیبی از تشخیص زودهنگام علائم، رژیم غذایی مخصوص بارداری، کاهش استرس در بارداری، خواب منظم بارداری و اقدامات پزشکی مورد نیاز است. درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری می‌تواند مانند یک درمان مکمل عمل کند اما تمامی اقدامات آن باید مشورت پزشک اجرایی شوند.
پیشنهاد می‌شود برای پایش سلامتی مادر و کودک، از همان ابتدای بارداری تحت نظر یک متخصص زنان و زایمان خوب در تهران یا شهر محل سکونت خود باشید. علاوه‌بر مراجعات حضوری و پیگیری منظم می‌توانید از طریق سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو درخواست ویزیت تلفنی یا مشاوره آنلاین را نیز بدهید. بخش پرسش و پاسخ رایگان و آنلاین سامانه نیز می‌تواند بسیاری از دغدغه‌های شما را تحت نظر بهترین متخصصین کشور رفع نماید.
سوالات متداول پیرامون درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری
آیا ورزش در درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری موثر است؟
بله، ورزش سبک مانند پیاده‌روی و یوگا بارداری می‌تواند فشار خون را کاهش دهد.
آیا استرس روی فشار خون بارداری تاثیر دارد؟
بله، کاهش استرس از طریق تمرینات تنفسی، مدیتیشن و استراحت کافی بسیار مهم است.
چه نوشیدنی‌هایی برای فشار خون بالا در بارداری مفید است؟
آب نارنج، آب لیمو تازه و دمنوش‌های گیاهی ملایم مانند چای زنجبیل توصیه می‌شود (با مشورت پزشک).
آیا تغییر وزن در فشار خون بارداری موثر است؟
بله، حفظ وزن مناسب بارداری می‌تواند فشار خون را کنترل کند.
چه علائمی نشان می‌دهد که فشار خون بالا در بارداری خطرناک شده؟
سردرد شدید، تاری دید، ورم شدید دست و پا، درد شکم و کاهش حرکت جنین باید فوراً بررسی شود.
آیا می‌توان از گیاهان دارویی برای کاهش فشار خون بارداری استفاده کرد؟
برخی گیاهان مفید هستند ولی در بارداری باید حتماً تحت نظر پزشک مصرف شوند.
آیا نوشیدن آب کافی می‌تواند فشار خون را کاهش دهد؟
بله، هیدراته ماندن بدن به حفظ فشار خون طبیعی کمک می‌کند.
