افسردگی بعد از زایمان چیست؟ (راه های درمان افسردگی پس از زایمان)

افسردگی بعد از زایمان به عنوان یکی از مشکلات روانی شایع بین مادران شناخته می‌شود. این بیماری روانی می‌تواند تا ماه‌ها بعد از زایمان نیز ادامه داشته باشد. افسردگی پس از زایمان می‌تواند روی کیفیت زندگی مادر و نوزاد تاثیر منفی به جا گذارد.

اصلی‌ترین دلایل بروز این مشکل، تغییرات هورمونی، ترس از مسئولیت جدید و فشارهای روانی مادر است. بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از مادران در سراسر جهان بعد از زایمان به درجاتی از افسردگی دچار می‌شوند.

شیوع افسردگی در مادران در برخی از کشورها از جمله ایران نسبت به آمارهای سازمان جهانی بالاتر است. با توجه به اهمیت سلامت روان مادران باید با علائم و راه‌های درمان این اختلال روانی بعد از زایمان آشنا بود.

افسردگی مادر روی نوزاد تاثیر عمیق و مخربی به جا می‌گذارد. به نحوی که رشد عاطفی، زبانی و حتی جسمی کودک تحت تاثیر حالات مادر قرار گرفته و دچار اختلال می‌شود.

امروزه برای درمان افسردگی پس از زایمان روش‌های متعددی وجود دارد. دارو درمانی و مشاوره‌های روانشناسی از جمله این راهکارهای درمانی هستند. اصلاح سبک زندگی و حمایت کافی از سوی خانواده نیز به پیشگیری و بهبود سریع افسردگی در مادران کمک زیادی می‌کند.

افسردگی پس از زایمان چیست؟

بیشتر مادران تازه‌زا پس از زایمان دچار «غم نوزاد» (baby blues) می‌شوند که معمولاً شامل نوسانات خلقی، گریه‌های بی‌دلیل، اضطراب و مشکل در خوابیدن است. این احساسات معمولاً طی ۲ تا ۳ روز اول پس از زایمان آغاز می‌شوند و ممکن است تا حدود دو هفته ادامه پیدا کنند.

منبع:mayoclinic

تفاوت بین بیبی بلوز و افسردگی پس از زایمان و روان‌پریشی پس از زایمان

وضعیت‌های روانی مختلفی برای مادران بعد از زایمان ممکن است ایجاد شود. از جمله این مشکلات روانی می‌توان به بیبی بلوز، افسردگی پس از زایمان و روان‌پریشی بعد از زایمان اشاره نمود. علائم و دوره درمان در هر یک از این مشکلات روانی با یکدیگر متفاوت است.

تعریف بیبی بلوز، افسردگی بعد از زایمان و روان‌پریشی پس از زایمان

حالات روانی که مادران در دوران بعد از زایمان تجربه می‌کنند انواع مختلفی دارد. از جمله مهم‌ترین اختلالات روانی مادران در این دوران عبارتند از:

• بیبی بلوز: این اختلال روانی با نام غم پس از زایمان نیز شناخته می‌شود. بیبی بلوز را می‌توان شایع‌ترین اختلال روانی مادران بعد از زایمان معرفی کرد. با این حال غم پس از زایمان حالتی موقتی و گذار بوده و ظرف چند هفته بهبود می‌یابد.
• افسردگی بعد از زایمان: این مشکل را با نام افسردگی بالینی نیز می‌شناسند و نسبت به بیبی بلوز شدت و ماندگاری بیشتری دارد. از این رو برای بهبود مادرانی که به این اختلال روانی مبتلا شده‌اند نیاز به مداخله درمانی حرفه‌ای است.
• روان‌پریشی بعد از زایمان: این اختلال روانی در بین مادران نادر بوده و عده‌ی کمی را درگیر می‌کند. به طوریکه تنها ۱ الی ۲ مادر از ۱۰۰۰ مادر با این بیماری سخت روانی بعد از زایمان درگیر می‌شود. علائمی که بر اثر روان‌پریشی بعد از زایمان در مادران بروز پیدا می‌کند بسیار شدید است. به نحوی که امکان دارد مادر به نوزاد یا خودش آسیب‌های جدی برساند.

درک درست از هر کدام از این اختلالات روانی مادران بعد از زایمان به روند درمان کمک زیادی می‌کند.

تفاوت علائم بیبی بلوز، افسردگی پس از زایمان و روان‌پریشی بعد از زایمان

علائمی که مادران درگیر با بیبی بلوز تجربه می‌کنند عبارتند از:

• نوسانات خلقی مادران
• گریه‌های بدون علت
• اضطراب خفیف
• احساس خستگی

این نشانه‌ها معمولا بدون مداخله حرفه‌ای ظرف مدت ۲ هفته بهبود پیدا می‌کند. اما در افسردگی پس از زایمان با علائم شدیدتری نظیر:

• احساس ناامیدی
• حس بی‌ارزشی
• اختلالات خواب
• نوسانات خلقی شدید
• اضطراب شدید
• بی‌علاقگی نسبت به نوزاد

مواجه هستیم. این علائم برای دوره طولانی‌تری در مادران مشاهده می‌شود. برای بهبود افسردگی مادران بعد از زایمان نیاز به استفاده از درمان‌های پزشکی و روانشناسی است.

بنابراین اگر بعد از چند هفته تغییرات خلق و خو در این گروه از مادران بهتر نشد باید برای درمان تخصصی اقدام کرد. دوره بهبود افسردگی بسته به شرایط مادر چند هفته تا چندین ماه طول می‌کشد. اما حالت شدیدتری از اختلالات روانی بعد از زایمان به نام روان‌پریشی وجود دارد که با علائمی همچون:

• توهم
• هذیان‌گویی
• افکار پارانوئید
• رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی

همراه است. در این وضعیت لازم است مادر تحت درمان‌های روانپزشکی قرار گرفته و حتی بستری شود. در جدول زیر به تفاوت‌های این مشکلات روانی پرداختیم.

علائم افسردگی پس از زایمان

درمان به موقع افسردگی بعد از زایمان روی سرعت و اثربخشی روند بهبود اثر زیادی دارد. از این رو برای کمک به مادران برای عبور از افسردگی زایمان باید با علائم آن به خوبی آشنا باشیم. این نشانه‌ها بهع صورت علائم روانی، فیزیکی و رفتاری در مادران بعد از زایمان بروز می‌کند.

علائم روانی

علائم روانی از مهم‌ترین بخش‌های این اختلال به شمار می‌رند. مادرانی که به افسردگی زایمان مبتلا می‌شوند اغلب احساس ناامیدی و بی‌ارزشی می‌کنند. این گروه از مادران دچار عدم باور به توانایی خود برای مراقبت از نوزاد می‌شوند. اضطراب نیز از دیگر علائم روانی رایج در افسردگی زایمان به شمار می‌رود.

این اضطراب به شکل نگرانی‌های شدید از سلامت نوزاد یا ترس از آینده او بروز پیدا می‌کند. گاهی نیز نشانه‌های روانی افسردگی زایمان به صورت عدن علاقه به نوزاد مشاهده می‌گردد. بنابراین افسردگی مادران بعد از زایمان می‌توان پیوند عاطفی به مادر و نوزاد را به خطر بیندازد.

علائم فیزیکی

 افسردگی زایمان با علائم فیزیکی متعددی نظیر خستگی شدید و اختلال در خواب همراه است. خستگی ناشی از افسردگی حتی با خواب و استراحت نیز کاهش پیدا نمی‌کند. مادران افسرده با کاهش یا افزایش اشتها نیز مواجه می‌شوند. متاسفانه به علائم فیزیکی افسردگی بعد از زایمان اغلب بی‌توجهی می‌شود. در حالی که این نشانه‌ها یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از افسردگی زایمان هستند.

علائم رفتاری

انزوا و دوری از دوستان و حتی افراد خانواده از نشانه‌های رفتاری افسردگی زایمان است. این گروه از مادران فعالیت‌های اجتماعی خود را به طور مشهودی کاهش می‌دهند. تحریک‌پذیری و عصبانیت‌های بی‌دلیل از دیگر نشانه‌های رفتاری افسردگی زایمان در مادران است.

در موارد شدیدتر نیز افکار خودکشی یا آسیب رساندن به کودک بروز می‌کند. شناسایی این نشانه‌ها و مراجعه در اولین فرصت به پزشک در بهبود وضعیت مادر اهمیت بالایی دارد.

علت‌های افسردگی پس از زایمان

دلایل ابتلا به افسردگی بعد از زایمان در سه دسته اصلی جای می‌گیرند. با شناسایی عوامل خطر افسردگی در مادران تا حد زیادی می‌توان آن را پیشگیری یا مدیریت کرد.

تغییرات هورمونی

تغییرات هورمونی و کاهش سطح استروژن و پروژسترون بعد از زایمان از دلایل مهم ابتلا به افسردگی هستند. سطح این هورمون‌ها در دوران بارداری افزایش پیدا کرده و بعد از زایمان به سرعت کم می‌شود. افت شدید هورمون‌ها روی انتقال دهنده‌های عصبی بدن مادر نظیر سروتونین اثر می‌گذارد. تا رسیدن بدن مادر به تعادل هورمونی، علائم افسردگی زایمان بروز پیدا می‌کند.

عوامل روانی و محیطی

محیط پیرامون مادران و شرایط زندگی آن‌ها نیز روی افسردگی زایمان اثرگذار هستند. حمایت خانوادگی روی وضعیت روانی مادران بعد از زایمان نقش به سزایی دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند مادرانی که حمایت خانوادگی مناسبی دریافت نمی‌کنند ۳ برابر بیشتر در معرض افسردگی زایمان هستند. بسیاری از موارد فشارهای زیادی روی مادران برای ایفای کامل نقش مادری و وظایف اجتماعی وجود دارد. این فشارها می‌تواند دلیلی برای افسردگی زایمان باشد. از دیگر عوامل روانی و محیطی که به افسردگی زایمان منتهی می‌گردد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استرس‌های مالی
• مشکلات زناشویی
• کمبود خواب با کیفیت

این عوامل حتی در مادرانی که زمینه بیولوژیک برای افسردگی ندارند نوسانات خلقی ایجاد می‌کند.

عوامل ژنتیکی

نقش ژنتیک در افسردگی بعد از زایمان بسیار پررنگ و مشهود می‌باشد. به نحوی که مادران دارای سابقه خانوادگی افسردگی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی زایمان قرار دارند.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند مادرانی که زمینه ژنتیکی برای اختلالات روانی دارند تا ۴ برابر بیشتر در خطر افسردگی زایمان هستند. شناسایی این گروه از مادران و ارجاع آن‌ها به پزشک تا حد زیادی به پیشگیری از این مشکل کمک می‌کند.

همچنین مراجعه زودهنگام به پزشک در مادرانی که سابقه خانوادگی اختلال روانی دارند درمان را اثربخش‌تر می‌کند.

راه‌های درمان افسردگی پس از زایمان

روش درمان افسردگی زایمان به شدت علائم، شرایط جسمی مادر و میزان حمایت خانوادگی از وی بستگی دارد. درمان دارویی، روان درمانی و درمان‌های خانگی از اصلی‌ترین شیوه‌های مورد استفاده هستند. انجام درمان‌های چند جانبه و ترکیبی اغلب نتایج بهتری در بهبود افسردگی زایمان به همراه دارد.

درمان دارویی: انواع داروهای ضد افسردگی مجاز در دوران شیردهی

استفاده از داروهای ضد افسردگی یکی از روش‌های موثر درمان افسردگی بعد از زایمان به شمار می‌رود. البته به دلیل اینکه مادران در دوران شیردهی قرار دارند باید از داروهای ایمن برای این دوره استفاده کرد. داروهای گروه ssri ها از قبیل:

• سرترالین
• فلوکستین
• پاروکستین

از ایمنی نسبی برای دوران بارداری برخوردار هستند. توجه داشته باشید که از هیچ داروی ضد افسردگی به ویژه در دوران شیردهی بدون تجویز پزشک مصرف نکنید. در بیشتر موارد مادران کاندید دارو درمانی هستند که فاز شدیدی از افسردگی پس از زایمان را تجربه می‌کنند. به ویژه در شرایطی که افکار خودکشی به سراغ مادر بیاید از دارو برای کنترل علائم کمک می‌گیرند.

روان درمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) و درمان بین فردی (IPT)

 مشاوره‌های روانشناسی یکی از بهترین روش‌های درمان برای مادران افسرده محسوب می‌گردد. در متد CBT به مادران برای شناسایی الگوهای فکری منفی کمک می‌کنند. با این راهکار اضطراب و احساس گناه که از علائم اصلی افسردگی زایمان است کنترل می‌گردد.

درمان بین فردی برای بهبود روابط اجتماعی و خانوادگی مادران درگیر با افسردگی زایمان به کار می‌رود. با روان درمانی بدون نیاز به دارو می‌توان افسردگی‌های خفیف تا متوسط بعد از زایمان را درمان کرد.

درمان‌های خانگی: ورزش، مدیتیشن و تنظیم خواب

درمان‌های خانگی روشی غیردارویی برای درمان طبیعی افسردگی محسوب می‌شوند. انجام روزانه و منظم ورزش‌های سبک نظیر پیاده‌روی به ترشح هورمون‌های اندروفین در بدن کمک می‌کند. ترشح این هورمون در بهبود خلق و خوی مادران افسرده نقش مهمی دارد.

علاوه بر ورزش انجام تمرینات تنفسی و مدیتیشن نیز روی کاهش استرس و اضطراب اثرگذار هستند. با کاهش اضطراب در مادران حس آرامش ایجاد شده و از علائم افسردگی کم می‌شود. اختلالات خواب از دیگر مشکلات مهم در افسردگی بعد از زایمان به شمار می‌رود.

از این رو با خواب کافی و منظم بعد از زایمان از عوامل کلیدی و مهم در بهبود افسردگی شناخته می‌شود. پژوهشی در دانشگاه هاروارد نشان داده در حدود ۲۰ دقیقه پیاده‌روی روزانه تا ۴۷ درصد علائم افسردگی را کاهش می‌دهد.

رژیم غذایی و مکمل‌های مفید برای بهبود افسردگی پس از زایمان

بعد از زایمان بدن مادران دستخوش تغییرات بسیار وسیعی می‌شود. افسردگی پس از زایمان یکی از نتایج همین تغییرات گسترده در بدن مادران است. بنابراین با تغذیه اصولی و مناسب می‌توان سریع‌تر به تعادل در مواد شیمیایی و هورمون‌ها رسید.

از این رو توجه به رژیم غذایی مادران بعد از زایمان از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. امگا ۳ یکی از مواد مورد نیاز برای بهبود سریع و پیشگیری از افسردگی زایمان است. به همین دلیل توصیه می‌شود در رژِم غذایی بعد از زایمان منابع غنی از این ماده مفید وجود داشته باشد. ماهی سالمون، گردو و بذر کتان به عنوان منابع سرشار از امگا ۳ شناخته می‌شوند.

با مصرف خوراکی‌هایی که سرشار از ویتامین‌های گروه B نظیر:

• تخم مرغ
• گوشت بدون چربی
• سبزیجات برگ سبز

گنجانده شود. پروبیوتیک‌ها که در ماست و مواد تخمیری وجود دارند از دیگر مواد مورد نیاز برای بهبود افسردگی هستند. در کنار مواد غذایی توصیه شده برخی از پرهیزات نیز وجود دارند که عبارتند از:

• خوراکی‌های فرآوری شده
• قندهای مصنوعی
• چربی‌های ترانس

این مواد غذایی می‌توانند التهاب بدن مادران بعد از زایمان را افزایش دهند. در نتیجه علائم افسردگی تشدید شده و رو به وخامت رود. در جدول زیر آنچه باید برای افسردگی بعد از زایمان بخوریم ذکر شده است.

اگر در رژیم غذایی مقدار کافی از مواد مغذی مورد نیاز دریافت نشود پزشکان مصرف مکمل را توصیه می‌کنند.

نقش خانواده و حمایت اجتماعی در کاهش افسردگی پس از زایمان

حمایت عاطفی و اجتماعی می‌تواند شدت افسردگی پی از زایمان را تا حد زیادی کاهش دهد. در این زمینه حضور پررنگ همسر، خانواده و دوستان به مادران احساس امنیت می‌دهد. در نتیجه مادران قادر خواهند بود با چالش‌های جسمی و روانی بعد از زایمان بهتر مقابله کنند. در نقطه مقابل انزوا، بی‌توجهی و فشارهای خانوادگی شدت افسردگی زایمان را بیشتر کرده و روند بهبود را کند می‌کند.

چنانچه مادر حس تنهایی و درک نشدن توسط اطرافیان داشته باشد ممکن است دچار افکار خطرناکی نظیر خودکشی گردد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کاهش استرس مادران و بهبود سلامت روان آن‌ها ارتباط مستقیمی دارند. اقدام الت حمایتی خانواده شامل موارد متعددی نظیر:

• گوش دادن فعالانه به مادر
• تقسیم مسئولیت‌ها
• فراهم کردن شرایط استراحت و خواب کافی
• ابراز محبت و قدردانی

می‌باشد. همچنین پیشنهاد می‌شود مادران را برای شرکت در جلسات مشاوره و گروه‌های حمایتی تشویق کنید.

پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

پیشگیری از افسردگی بعد از زایمان روی کیفیت زندگی مادر و نوزاد نقش به سزایی دارد. آگاهی از علائم اولیه افسردگی زایمان و اصلاح سبک زندگی نقش کلیدی در پیشگیری از افسردگی مادران بعد از زایمان دارند. شرکت در جلسات مشاوره روانشناسی قبل از زایمان هم از دیگر روش‌های موثر و کارآمد برای جلوگیری از بروز این اختلال روانی است.

در این جلسات به مادران باردار آموزش داده می‌شود که چطور نگرانی‌های خود بعد از زایمان را مدیریت کنند. مدیتیشن و تمرینات تنفس عمیق، در کنار نوشتن روزانه احساسات هم می‌تواند مانع از افسردگی شدید در مادران گردد. فعالیت بدنی منظم و حفظ روابط اجتماعی نیز از جمله روش‌های جلوگیری از افسردگی زایمان می‌باشند.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

افسردگی بعد از زایمان عارضه‌ای شایع است که بسیاری از مادران را درگیر می‌کند. این اختلال روانی روی کیفیت زندگی مادر و نوزاد و پیوند عاطفی آن‌ها اثر منفی می‌گذارد. گریه‌های بدون علت، حس ناامیدی و بی‌علاقگی به نوزاد از علائم افسردگی زایمان هستند. برای درمان این مشکل روش‌های مختلفی نظیر مصرف داروهای ضد افسردگی و مراجعه به روانشناس وجود دارد.

ورزش و رژیم غذایی اصولی و غنی نیز روی درمان این عارضه بعد از زایمان موثر می‌باشند. در صورت بی‌توجهی به درمان افسردگی زایمان علائم آن تشدید شده و بهبود طولانی‌تر می‌گردد. سایت طبیبی نو امکان ویزیت آنلاین و جلسات پرسش و پاسخ اینترنتی با بهترین پزشکان کشور را فراهم کرده است. پس همین الان برای دریافت کمک حرفه‌ای و پیگیری درمان افسردگی مادران بعد از زایمان اقدام کنید.