علائم کم خونی شدید در بانوان: نشانه‌هایی که نباید نادیده بگیرید
بیش از ۳۰ درصد زنان در زندگی خود با کم خونی مواجه می‌شوند. کم خونی گاهی خاموش است و نهایت با خستگی و ضعف خود را نشان می‌دهد. با این وجود می‌توان از طریق علائمی چون رنگ‌پریدگی، سرگیجه، اختلالات خواب، ریزش مو، سردی دست و پا و… نیز به وجود آن پی برد. اگر نسبت به درمان آنمی اقدام نشود، باعث ایجاد مشکلات قلبی و نارسایی، مشکلات باروری و ضعف شدید خواهد شد. عدم درمان کم خونی شدید در بانوان باردار نیز خطر زایمان زودرس و نوزاد کم‌وزن را همراه دارد. شما می‌توانید با ویزیت‌های دوره‌های، آزمایش خون و… به موقع آنمی را تشخیص داده و پیشرفت آن را متوقف کنید.
کم خونی چیست؟
کمخونی به کاهش گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین خون اطلاق می‌شود که وظیفه انتقال اکسیژن به بافت‌ها را دارند. آگاهی از علائم آنمی و تشخیص و درمان به موقع آن، می‌تواند از خطرات فقر آهن چون مشکلات قلبی، کاهش کیفیت سبک زندگی و اختلالات در بارداری جلوگیری کند.
زنان به دلایل مختلفی مثل قاعدگی، بارداری، رژیم‌های غذایی نادرست یا سبک زندگی پرمشغله، بیشتر در معرض کمخونی قرار دارند. با توجه به بروز خفیف و تدریجی علائم کم خونی شدید در بانوان، اهمیت تشخیص زودهنگام آن بسیار زیاد است.
طبق آمار وبسایت جهانی WHO:
در سطح جهانی، تخمین زده می‌شود که ۴۰٪ از کل کودکان ۶ تا ۵۹ ماهه، ۳۷٪ از زنان باردار و ۳۰٪ از زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله از کمخونی رنج می‌برند.
انواع کمخونی
همه کم‌خونی‌ها شبیه هم نیستند؛ anemia از فقر آهن تا کمبود ویتامین B12 را شامل می‌شود که هر کدام علائم، دلایل و درمان متفاوتی دارند. آشنایی با انواع آنمی، اولین قدم برای انتخاب درمان درست و مؤثر است.
- کمخونی ناشی از فقر آهن: شایع‌ترین نوع که بدن به دلیل کمبود آهن، امکان تولید هموگلوبین کافی را ندارد.
- کمبود ویتامین B12 یا فولیک اسید: به واسطه آن گلبول‌های قرمز ناقص و بزرگ در بدن تولید می‌شود.
- کمخونی مزمن: در اثر بیماری‌های التهابی مزمن کلیوی یا خودایمنی ایجاد می‌شود.
- آنمی همولیتیک: ناشی از تخریب سریع گلبول‌های قرمز در مواردی مانند برخی اختلالات ارثی یا ایمنی
در دیدگاهی دیگر، کمخونی را از نظر شدت و میزان کمبود هموگلوبین خون تقسیم‌بندی می‌کنند. هموگلوبین، پروتئینی آهن‌دار در گلبول قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر بافت‌ها انتقال می‌دهد.
- کمخونی خفیف: هموگلوبین بین حدود ۱۱۰ – ۱۲۰ گرم بر لیتر تا حد نرمال
- آنمی متوسط: هموگلوبین بین ۸۰ – ۱۱۰ گرم بر لیتر
- کم خونی شدید: هموگلوبین کمتر از ۸۰ گرم بر لیتر
علائم کمخونی شدید در بانوان
بسیاری از زنان با علائم خفیفی مانند خستگی یا ریزش مو کنار می‌آیند و آن را طبیعی تلقی می‌کنند. اما هر یک از این‌ها می‌توانند یکی از علائم کم خونی شدید در بانوان باشند.
علائم جسمی آنمی شدید
| نشانه بیماری | دلیل بروز |
| خستگی مزمن و ضعف | کاهش توان اکسیژن‌رسانی به عضلات و اندام‌ها و بروز بی‌حالی |
| رنگ‌پریدگی پوست و مخاط‌ها | کاهش غلظت هموگلوبین در پوست |
| ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها | تاثیر کمبود آهن بر تقسیم سلولی و تغذیه فولیکولی |
| تپش قلب و ضربان نامنظم | تلاش قلب برای جبران نیاز اکسیژن بدن |
| سرگیجه یا احساس سبکی سر | کاهش فشار خون بر اثر اکسیژن‌رسانی ناکافی |
| دست و پاهای سر | کاهش جریان خون محیطی در اندام‌ها |
| سردرد و اختلال در تمرکز | کاهش اکسیژن مغز و بروز اختلال شناختی |
علائم ذهنی و روانی کمخونی زنان
درمان کم خونی شدید در زنان به این دلیل اهمیت دارد که عوارض آن نه تنها بر جسم بلکه بر ذهن انسان نیز موثر است و شامل موارد زیر می‌شود:
- بی‌حوصلگی و بی‌انرژی بودن: کاهش سطح سروتونین و دوپامین در مغز و تحت تاثیر گذاشتن خلق و خو
- افسردگی یا حالات شبیه به آن: بروز ناامیدی، بی‌علاقگی و حتی اختلالات خواب
- اضطراب و تحریک‌پذیری بالا: ورود بدن به وضعیت هشدار به دلیل واکنش به افت اکسیژن و ایجاد حالت‌های عصبی و استرس
- کاهش عملکرد ذهن و حافظه کوتاه مدت: کاهش عملکرد شناختی
علائم خاص کم خونی در دوران قاعدگی و بارداری
در بسیاری از مواقع، علائم کمخونی در دوران بارداری و قاعدگی با شدت بیشتری بروز پیدا می‌کند. به دلیل کاهش خون در زمان پریود و افزایش نیاز بدن به آهن در دوران بارداری، نشانه‌های زیر را مشاهده خواهید کرد:
- افزایش خستگی در روزهای پریود
- رنگ‌پریدگی پوست یا لب‌ها
- افزایش شدت و مدت خونریزی
- کم آوردن نفس حتی با فعالیت‌های سبک در بارداری
- کاهش تمرکز و خواب‌آلودگی
- ضربان قلب بالا حین بارداری
- کبودی ناخودآگاه یا ترک در گوشه‌های دهان
روش‌های تشخیص کمخونی
تشخیص دقیق کمخونی تنها از طریق علائم ظاهری ممکن نیست. بسیاری از علائم کم خونی شدید در بانوان، با سایر بیماری‌ها مشترک است و تشخیص قطعی آنمی از راه‌های زیر انجام می‌شود:
آزمایش‌های خونی:
- CBC/ هموگلوبین: اگر هموگلوبین پایین یعنی کمتر از ۱۲ گرم بر دسی لیتر باشد، تشخیص کم خونی قطعی می‌شود
- فریتین سرم: پایین بودن آن نشان‌دهنده ذخیره آهن ناکافی است
علاوه‌بر آزمایشات بالا، پزشک متخصص خون می‌تواند با معاینات بالینی نیز درباره درگیری بیمار اظهار نظر کند. با این حال تشخیص افتراقی یا تفکیکی نقش بسیار مهمی در فرایند درمان دارد. بیماری‌های کم‌کاری تیروئید، افسردگی یا اختلالات روان‌شناختی، کمبود ویتامین B12، سندرم خستگی مزمن، خونریزی داخلی و برخی بیماری‌های کلیوی علائم مشترکی با این آنمی دارند.
تفاوت بین فقر آهن و آنمی مزمن
در بیماری فقر آهن، آهن بدن واقعا کم است. در این شرایط فریتین پایین بوده و ذخیره کافی از آن وجود ندارد. از طرفی در آنمی مزمن آهن در بدن وجود دارد ولی به خوبی از آن استفاده نمی‌شود. در این حالت فریتین معمولا نرمال یا بالا است و به دلیل التهاب گیر کرده است. حین تشخیص با آزمایش خون فریتین پایین و TIBC بالا نشان‌دهنده فقر آهن و فریتین نرمال یا بالا و TIBC پایین یا نرمال نشان‌دهنده آنمی مزمن خواهد بود.
درمان کمخونی شدید در بانوان
بعد از مشاهده علائم کم خونی شدید در بانوان، درمان آن با توجه به علل زمینه‌ای، شدت، سطح هموگلوبین و شرایط فیزیولوژیکی بیمار آغاز می‌شود. در ادامه مهم‌ترین روش‌های درمان کم خونی شدید در بانوان را بررسی می‌کنیم:
۱- درمان با مکمل‌های خوراکی
آهن خوراکی با ترکیبات رایج سولفات آهن، فومارات آهن یا گلوکونات آهن برای جبران کم خونی تجویز می‌شوند. دوز دارو باید به تشخیص پزشک عمومی یا متخصص خون انجام شود ولی معمولا برای زنان بالغ دریافت ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم آهن المنتال در روز کافی خواهد بود.
این روش درمانی معمولا باید تا ۶ ماه پیگیری شود تا سطح هموگلوبین و ذخایر فریتین به حد نرمال برسد. بهتر است مکمل آهن با معده خالی و همزمان با ویتامین C مصرف شود.
۲- مصرف مکمل‌های کمکی
در صورت بروز کمبودهای ترکیبی، برای درمان کم خونی شدید در بانوان از مکمل‌های فولیک اسید و ویتامین B12 نیز استفاده می‌شود. استفاده از فولیک اسید به خصوص در زمان بارداری بسیار رایج است. برای تامین ویتامین B12 نیز می‌توان از قرص‌های موجود یا تزریق عضلانی هیدروکسی‌کوبالامین استفاده کرد.
۳- تزریق آهن
در شرایطی که بیمار نتواند آهن خوراکی را تحمل کند یا کم خونی بسیار شدید باشد، تزریق وریدی آهن توصیه می‌شود. بارداران مقاوم به دارو، بیماران گوارشی و افراد با قاعدگی شدید از گزینه‌های مناسب این درمان هستند. معمولا طی ۱ تا ۳ جلسه تزریق تحت نظر متخصص خون انجام می‌شود.
۴- انتقال خون
در موارد بحرانی که سطح هموگلوبین به زیر ۷ تا ۸ گرم در دسی لیتر می‌رسد و علائم کم خونی شدید در بانوان را شاهد هستیم، انتقال خون انجام می‌شود. این روش سطح هموگلوبین را به سرعت افزایش داده و علائم تهدیدکننده حیات را از بین می‌رود. با این حال به دلیل احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک و خطر انتقال بیماری‌های خونی انتقال باید تحت نظر متخصص انجام شود.
۵- درمان تغذیه‌ای و طبیعی کم خونی شدید در بانوان
درمان خانگی کم خونی با رعایت رژیم غذایی و استفاده اصولی از ترکیبات گیاهی، در بهبود آن موثر است. البته برای کم خونی های شدید این روش به عنوان روش مکمل استفاده می‌شود. غذاهای خون ساز و منابع مهم آهن شامل موارد زیر می‌شود:
- آهن حیوانی: جگر، گوشت قرمز، مرغ و ماهی
- آهن گیاهی: عدس، لوبیا، اسفناج، کشمش، انجیر خشک
- تقویت جذب: مصرف ویتامین C مانند لیمو یا پرتقال با غذا
پرهیزات: چای، قهوه، مصرف لبنیات همراه با غذا
علاوه‌بر این موراد شما می‌توانید ترکیبات گیاهی مانند شیره انگور و خرما، دمنوش گزنه یا عرق یونجه را نیز به برنامه غذایی خود اضافه کنید. برای مصرف داروهای گیاهی به خصوص زمان بارداری حتما با متخصص مشورت کنید.
پیشگیری از کمخونی در بانوان
جلوگیری از بروز یا پیشرفت بیماری کم خونی بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان کم خونی شدید در بانوان است. کافیست عادات زیر را به زندگی خود بیافزایید:
- رعایت اصول تغذیه‌ای: مصرف منظم منابع آهن همراه با ویتامین C و توجه به پرهیزات غذایی
- پایش منظم آزمایشگاهی: انجام CBC سالانه یا هر ۶ ماه یکبار در افراد پرخطر
- مراقبت دوران قاعدگی و بارداری: به خصوص در صورت درگیری با قاعدگی سنگین و کنترل آن تحت نظر پزشک
- استفاده از مکمل‌های پیشگیرانه برای گروه‌های پرخطر
- پرهیز از رژیم‌های لاغری طولانی و ناهماهنگ
- رعایت فاصله بین مصرف آهن و کلسیم
- تلاش برای کنترل استرس و حفظ کیفیت خواب
برای کنترل وضعیت سلامت خود کافیست سالانه یا هر ۶ ماه به یک پزشک عمومی مراجعه کرده و درخواست ویزیت و چکاپ کامل دهید. به این ترتیب با اقدامات به موقع یا تشخیص زودهنگام آنمی، با علائم و عوارض شدید آن درگیر نخواهید شد.
دغدغه‌ها و باورهای اشتباه درباره کمخونی
کم خونی یک بیماری شایع در بانوان به شمار می‌رود و سوالات زیادی را در ذهن ایشان ایجاد می‌شود. در ادامه به سوالات درباره آنمی و البته باورهای غلط در این زمینه می‌پردازیم:
آیا کمخونی فقط باعث خستگی می‌شود؟
خیر. علاوه بر خستگی، می‌تواند منجر به تپش قلب، سردی دست و پا، مشکلات ذهنی و حتی نارسایی قلب شود.
آیا خوردن چای باعث کمخونی می‌شود؟
چای و قهوه حاوی تانن هستند که جذب آهن غیرهم (گیاهی) را کاهش می‌دهند؛ بنابراین مصرف آن‌ها نزدیک با وعده‌های غذایی ممکن است جذب آهن را مختل کند.
آیا درمان‌های خانگی کافی هستند؟
در موارد خفیف ممکن است تغذیه مناسب کافی باشد، ولی در موارد متوسط تا شدید استفاده از مکمل آهن یا درمان پزشکی ضروری است.
همه خانم‌های باردار دچار کمخونی می‌شوند؟
نه لزوما. با تغذیه درست، مصرف منظم مکمل‌ها، و پایش آزمایشگاهی می‌توان از بروز کم خونی در بارداری جلوگیری کرد.
جمع‌بندی نهایی
درمان کم خونی شدید در بانوان نیازمند رویکردی ترکیبی است. از اصلاح تغذیه و مصرف مکمل‌های خوراکی گرفته تا تزریقات و حتی انتقال خون در موارد اورژانسی. بارداری، قاعدگی‌های سنگین و بیماری‌های گوارشی همه بر تعیین روش درمان کم خونی شدید در بانوان موثر هستند. نپیگیری منظم تحت نظر پزشک عمومی یا متخصص خون تهران و سایر شهرها می‌تواند از عوارض جدی‌تر جلوگیری کند.
اگر مدت زیادیست که آزمایش نداده‌اید یا علائم کم خونی را مشاهده می‌کنید بهتر است همین حالا نوبت ویزیت با پزشک را از طریق سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو ثبت نمایید. امکان مراجعه حضوری، تماس تلفنی یا مشاوره آنلاین با پزشکان طبیبی نو وجود دارد. حتی می‌توانید سوالات عمومی خود را به صورت رایگان در سایت از ایشان بپرسید.
سوالات متداول پیرامون علائم کم خونی شدید در بانوان
آیا کمخونی شدید می‌تواند باعث تپش قلب شود؟
بله، بدن برای جبران کاهش اکسیژن، ضربان قلب را افزایش می‌دهد که باعث تپش قلب می‌شود.
آیا کمخونی شدید باعث کاهش تمرکز و حافظه می‌شود؟
بله، کمبود اکسیژن‌رسانی به مغز می‌تواند باعث اختلال در تمرکز و حافظه شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد اگر علائم کمخونی شدید داشتیم؟
به محض بروز خستگی مفرط، سرگیجه، تپش قلب یا رنگ‌پریدگی غیرمعمول باید به پزشک مراجعه کرد.
آیا کمخونی شدید در بارداری خطرناک است؟
بله، کمخونی شدید در بارداری می‌تواند سلامت مادر و جنین را تهدید کند و نیاز به درمان فوری دارد.
آیا کمخونی شدید همیشه با رنگ‌پریدگی پوست همراه است؟
نه همیشه، اما رنگ‌پریدگی یکی از نشانه‌های رایج کمخونی شدید است و می‌تواند نشانه‌ای برای بررسی بیشتر باشد.
چرا کمخونی شدید باعث سرگیجه و ضعف می‌شود؟
کمخونی باعث کاهش گلبول‌های قرمز و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها می‌شود که منجر به سرگیجه و ضعف می‌شود.
