درمان کبد چرب؛ دارو یا تغییر سبک زندگی؟

درمان کبد چرب با کمک اصلاح سبک زندگی، داشتن رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت‌های هوازی و قدرتی و در برخی موارد، مصرف داروهای توصیه‌شده توسط پزشک مکان‌پذیر است. کاهش وزن تدریجی، پرهیز از غذاهای پرچرب، کنترل مصرف قند، افزایش مصرف میوه، سبزیجات و پروتئین‌های سالم، ترک الکل و کنترل دیابت و چربی خون نقش مهمی در بازگشت سلامت کبد دارند. در مراحل ابتدایی، کبد توانایی بازسازی دارد و با رعایت این اصول می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد؛ اما در مراحل پیشرفته نیاز به مداخلات پزشکی و بهره‌گیری از دارو، بسیار جدی‌تر است.

تغییر سبک زندگی؛ اولین قدم درمان کبد چرب

برای درمان کبد چرب چه باید کرد؟ سبک زندگی سالم شامل اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و مدیریت وزن است که اولین و موثرترین راه درمان کبد چرب به شمار می‌رود. ترکیب رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش در کنار اصلاح سبک زندگی، بهترین اثر را در بهبود عملکرد کبد دارد.

نقش رژیم غذایی

رژیم غذایی مناسب یکی از بهترین راهکارهای غیردارویی است. رژیم مدیترانه‌ای در کاهش چربی کبد تاثیر فوق‌العاده‌ای دارد. این رژیم کبد چرب شامل مصرف بالای میوه‌های مفید، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، مغزها، روغن‌زیتون و ماهی است. در این رژیم مصرف قند ساده و چربی‌های مضر کاملا محدود شده است.

علاوه‌بر رژیم مدیترانه‌‌ای، بایستی مصرف قندهای ساده، چربی‌های ترانس و اشباع به طور کلی کنترل شود. این موارد در کنار کالری شماری به کاهش تجمع چربی و التهاب کبد کمک می‌کند. البته رژیم غذایی باید با توجه به سوابق پزشکی و شرایط بیمار تنطیم شود. مثلا لیست رژیم غذایی مناسب افراد دیابتی با سایرین متفاوت خواهد بود.

اهمیت ورزش منظم

ورزش منظم همراه با کاهش وزن، به‌طور مستقل باعث کاهش چربی کبد می‌شود. انجام ورزش هوازی با شدت متوسط تا شدید (۱۵۰–۲۰۰ دقیقه در هفته) توصیه می‌شود. تمرینات مقاومتی نیز برای بهبودی این عارضه مفید هستند؛ اما برای حاصل‌شدن بهترین نتیجه از انجام ورزش برای کبد چرب، ترکیب ورزش هوازی و مقاومتی فوق‌العاده است.

چرا درمان کبد چرب اهمیت دارد؟

کبد چرب متابولیک در سراسر دنیا شیوع بالایی دارد. به طوری که حدود ۲۵ درصد از افراد را درگیر کرده است. پیشرفت این عارضه ممکن است به سیروز، سرطان کبد، نارسایی کبد و بیماری‌های قلبی_عروقی منجر شود. با این وجود، اقدام به موقع با تغییر سبک زندگی به موقع، می‌تواند از سرعت پیشرفت این عارضه بکاهد و این روند را معکوس کند.

معرفی بیماری کبد چرب (NAFLD، MASH)

کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) عارضه‌ای است که در آن چربی زیادی در کبد تجمع پیدا می‌کند و با عوامل متابولیک همراه است. فرم التهابی آن، پیشرفته‌تر است و به آن MASH گفته می‌شود. MASLD بدون علامت است و در صورت تشدید، به فیبروز، سیروز، سرطان کبد و نارسایی کبدی منجر می‌شود.

آمار شیوع در ایران و جهان

حدود ۲۵ درصد از جمعیت جهان به کبد چرب مبتلا هستند. در کشورهای غربی این آمار ۳۰ درصد و بیشتر گزارش شده است. این آمار در آسیا نیز حدود ۱۰ درصد گزارش شده است. درباره میزان شیوع کبد چرب در ایران منابع رسمی محدودی دردسترس است؛ اما میزان آن به طور میانگین حدود ۴۰ درصد است.

پیامد‌های جدی عدم درمان (سیروز، سرطان کبد)

اگر MASLD یا MASH به موقع پیگیری نشوند، ممکن است بیماری به طور جدی پیشرفت کند. حدود ۱۰ درصد از بیماران MASH طی ۸ تا ۱۰ سال سیروز یا اسکار غیرقابل‌برگشت کبدی پیدا می‌کنند. این شرایط، خطر قوی برای سرطان کبد، نارسایی کبد و حتی نیاز به پیوند کبد به شمار می‌روند. همچنین، بیماران مبتلا به MASLD در معرض خطر بالاتر بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارند.

درمان‌های خانگی و طب سنتی برای کبد چرب

درمان‌های خانگی و کمک‌گرفتن از طب سنتی یکی از راهکارهای کم‌خطر برای بهبود کبد است که در کنار داشتن سبک زندگی سالم، بازدهی بسیار خوبی خواهد داشت. این راهکارهای کم‌خطر شامل مصرف برخی گیاهان دارویی، دمنوش‌ها و بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای است:

دمنوش‌ها و گیاهان دارویی مؤثر

خاکشیر، کاسنی، چای سبز، زردچوبه، سیر و قهوه در دسته مفیدترین دمنوش‌ها و گیاهان دارویی و نوشیدنی‌های سم‌زدا برای کبد چرب درمان قرار دارند که می‌توان از آن‌ها برای بهبود خانگی کبد چرب و کاهش وزن استفاده کرد:

• خاکشیر: در صورت مصرف سنتی به‌صورت دمنوش رقیق، احتیاط و عدم جایگزینی با درمان‌های اصلی، استفاده از خاکشیر توصیه می‌شود.
• کاسنی: مطالعات حیوانی و آزمایشگاهی انجام‌شده اثرات آنتی‌اکسیدانی و محافظت کبدی این گیاه دارویی را نشان می‌دهند.
• چای سبز: مصرف چای سبز دارای کاتچین بالا به بهبود آنزیم‌های کبدی، پاکسازی کبد و کاهش چربی کبد در بیماران NAFLD کمک می‌کند. مرورهای جدید نیز اثرات سودمند EGCG را گزارش کرده‌اند.
• زردچوبه: مصرف دمنوش زردچوبه یا مکمل‌های کورکومین به کاهش آنزیم‌های کبدی، التهاب و گاهی کاهش چربی کبد کمک می‌کند؛ اما نتایج به دست‌آمده از مطالعات مختلف، متفاوت است.به همین دلیل، این دمنوش کبد به عنوان درمان قطعی در نظر گرفته نمی‌شود.
• پودر یا مکمل سیر: مصرف مکمل سیر یا این خوراکی برای کبد چرب بسیار مفید است؛ زیرا به بهبود استئاتوز و آنزیم‌های کبدی، کاهش چربی‌های تجمع‌یافته و مقابله با مقاومت انسولینی کمک می‌کند. برای مصرف سیر حتما به ناراحتی گوارشی و تداخل با داروهای رقیق‌کننده خون دقت کنید.
• قهوه (بدون قند و خامه): تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف قهوه با کاهش چربی کبد و فیبروز مرتبط است. در یک مرور مبتنی بر شواهد AASLD ذکر شده است که بیمار با مصرف حدود ۳ فنجان قهوه در روز با بیماری کبدی کمتری همراه بوده است.

غذا‌های مفید و مضر برای کبد

همانطور که یک بیمار کلیوی به دنبال این است که چه چیزی برای سنگ کلیه خوب است، مبتلایان به کبد چرب نیز باید در جستجوی غذاهای مفید باشند. مصرف سبزیجات متنوع، میوه‌ها، غلات کامل، حبوبات، آجیل و دانه‌ها، روغن زیتون به‌عنوان منبع چربی اصلی، ماهی‌های چرب (مانند سالمون)، لبنیات کم‌چرب، مرغ و تخم‌مرغ در حد تعادل برای کبد چرب، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش مشکلات کبدی مفید است.

بایستی از مصرف الکل حتی در مقادیر اندک پرهیز شود. همچنین بایستی مصرف چربی‌های اشباع، غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فود نظیر سوسیس و کالباس، گوشت‌های فرآوری‌شده، شیرینی‌ها و تنقلات صنعتی، سیب‌زمینی سرخ‌کرده کاملا محدود شود.

قندهای افزوده و کربوهیدرات‌هایی مانند نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی، چای، قهوه شیرین‌شده، نان و برنج سفید زیاد نیز باعث افزایش لیپوژنز کبدی می‌شوند. جایگزینی این خوراکی‌ها با تغذیه سالم و غلات کامل و بدون قند در درمان بسیار کمک‌کننده است.

مکمل‌ها و دارو‌های مؤثر در درمان کبد چرب

در کنار درمان غیرتهاجمی (اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی مفید و مصرف داروهای گیاهی) می‌توانید از مکمل کبد چرب و داروی کبد چرب نیز برای درمان سریع‌تر این عارضه استفاده کنید. توجه داشته باشید که مصرف این موارد حتما بایستی تحت نظر پزشک متخصص کبد صورت گیرد.

مکمل‌های اثبات‌شده (ویتأمین E، امگا-۳، سیلیمارین)

برخی از مکمل‌هایی که در کنار تغییر سبک زندگی، نقش موثری در کاهش التهاب، بهبود چربی خون و محافظت از سلول‌های کبدی ایفا می‌کند، عبارت‌اند ار:

• بزرگسالان برای بهبود کبد چرب غیر الکلی می‌توانند از مکمل ویتامین E با دوز ۴۰۰ واحد بین‌المللی (IU) به صورت روزانه استفاده کنند. این مکمل به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی به کاهش التهاب و آسیب سلولی کبد کمک می‌کند.
• مصرف دوز ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ میلی‌گرم از از امگا۳ به صورت روزانه نقش موثری در کاهش التهاب کبد دارد. این مکمل نقش موثری در کاهش تری‌گلیسرید خون و بهبود کبد چرب ایفا می‌کند.
• سیلیمارین یا لیورگل علاوه بر اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی، برای کبد چرب نیز مفید است و از سلول‌های کبد به خوبی محافظت می‌کند. میزان مصرف روزانه این دارو بین ۱۴۰ تا ۶۰۰ میلی‌گرم است.

درباره سیلیمارین در pubmd ذکر شده است: “سیلیمارین ممکن است فیبروز کبدی را کاهش دهد، اما این موضوع هنوز در یک کارآزمایی بزرگتر تأیید نشده است. به نظر می‌رسد که ایمن و به خوبی تحمل می‌شود.”

دارو‌های تجویزی (GLP-1، پیوگلیتازون، Resmetirom)

در صورتی که کبد چرب در سطح پیشرفته یا همراه با بیماری‌های دیگری مانند دیابت همراه باشد، بایستی تحت درمان دارویی قرار بگیرید. در ابن شرایط، پزشک استفاده از داروهای خاصی را برای کاهش التهاب، بهبود عملکرد کبد و پیشگیری از پیشرفت بیماری توصیه می‌کند:

• داروهای GLP-1 مانند لیراگلوتاید و سماگلوتاید به کاهش وزن، بهبود قند خون، کاهش کبد چرب و التهاب کمک می‌کنند. این دارو به‌صورت تزریقی زیرپوستی است و دوز آن طبق برنامه اختصاصی مشخص می‌شود.
• پیوگلیتازون نقش موثری در بهبود حساسیت به انسولین، کاهش التهاب و فیبروز در NASH دارد.
• داروی Resmetirom اولین داروی تأییدشده FDA است که برای کاهش چربی کبد و بهبود فیبروز در NASH مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبق اطلاعات درج‌شده در منابع معتبر درباره مصرف این داروها:

شواهد فزاینده نشان می‌دهد که مصرف الکل و عوامل خطر متابولیک، اثرات تعدیل‌کننده‌ای بر شروع و پیشرفت بیماری مزمن کبدی دارند که مستقل از هم هستند و می‌توانند هم‌افزایی داشته باشند.

علائم کبد چرب و نحوه تشخیص

در مراحل ابتدایی بیماری کبد چرب، اغلب علائم جدی بروز نمی‌کند. با پیشرفت بیماری، علائمی ظاهر می‌شوند که در کنار بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه بالینی، آزمایش‌های خونی و تصویربرداری به تشخیص این عارضه کمک می‌کنند.

شایع‌ترین علائم اولیه و ثانویه

کبد چرب براساس شدت علائم و میزان آسیب‌دیدگی کبد با ۴ درجه گرید ۱، ۲، ۳  و ۴ شناخته می‌شود. بررسی علائم کبد چرب و تشخیص قرارگیری در هر گرید کبد چرب، به شما در تشخیص خانگی این عارضه مانند تشخیص کبد چرب از روی رگ دست، اقدام به موقع برای تشخیص پزشکی و شروع فرایند درمان کمک می‌کند.

در کبد چرب خفیف یا گرید ۱، تجمع چربی کمتر از ۳۳ درصد حجم سلول‌های کبدی است و علائم جدی رخ نمی‌دهد. تنها ممکن است فرد علائم خفیفی از خستگی یا احساس سنگینی در ناحیه شکم را احساس کند.

در کبد چرب گرید ۲، به دلیل این که تجمع چربی به ۳۳ تا ۶۶ درصد حجم سلول کبدی رسیده است، فرد علائم آشکارتری مانند خستگی مداوم، ناراحتی یا درد مبهم در بالا و راست شکم، نفخ و سوءهاضمه را تجربه می‌کند.

در کبد چرب گرید ۳، شدیدترین آسیب‌دیدگی کبد رخ می‌دهد؛ زیرا بیش از ۶۶ درصد سلول‌های کبدی چربی دارند. به همین دلیل علائم جدی‌تری مانند تهوع، بی‌اشتهایی، کاهش وزن ناخواسته، یرقان، تورم پاها یا شکم و ضعف عمومی رخ می‌دهد. البته در برخی موارد ممکن است خارش پوست، التهاب و کاهش انرژی و اختلال عملکرد متابولیک همراه با مه مغزی نیز رخ دهد.

آزمایش‌های تشخیصی (ALT، AST، فیبروسکن)

بررسی دقیق سابقه پزشکی، انجام معاینه بدنی، تصویر‌برداری و ام‌آرآی کبد، انجام و بررسی آزمایش‌های خونی (ALT، AST، نسبت AST/ALT) راهکارهای دقیق برای تشخیص پزشکی کبد چرب و میزان پیشرفته‌بودن آن هستند؛ زیرا در هر گرید، مقادیر ALT و AST نشان‌دهنده مرحله بیماری هستند و در انتخاب روش درمان کبد چرب موثرند.

هنگام آزمایش آنزیم کبدی در کبد چرب الکلی، سطح AST اغلب دو برابر آنزیم ALT است. آنزیم‌های ALT و AST، شاخص‌های اصلی آسیب سلولی کبد هستند. افزایش این آنزیم‌ها نشانه ابتلا به کبد چرب و ملتهب‌شدن این عضو است.

فیبروسکن و فیبروتست نیز از دیگر آزمایش‌های تشخیص کبد چرب هستند که با استفاده از الاستوگرافی گذرا، میزان فیبروز و استئاتوز یا همان کبد را اندازه‌گیری می‌کند. این روش غیرتهاجمی، به‌خصوص برای تعیین پیشرفت بیماری و تشخیص فیبروز پیشرفته بسیار کاربردی است.

رویکرد پزشکی نوین و درمان تخصصی

بهره‌گیری از رویکردهای نوین پزشکی به درمان درمان تخصصی کبد چرب کمک زیادی کرده است. به طوری که امروزه علاوه‌بر اصلاح سبک زندگی، پایبندی به رژیم غذایی سالم و انجام فعالیت‌های هوازی و قدرتی، می‌توان از برنامه‌ها و راه‌های درمان کبد به صورت دقیق‌تر و براساس نوع بیماری، شدت آسیب به کبد و شرایط اختصاصی هر بیمار برای نتیجه‌گیری بهتر و در مدت‌زمان کوتاه‌تر استفاده کرد.

درمان‌های مرحله‌ای بر اساس گرید بیماری

راه‌های درمان کبد براساس گرید و شدت علائم آن متفاوت هستند. به عبارتی، طبق پروتکل AASLD برای هر گرید از این بیماری بایستی از رویکردهای درمانی مخصوص با شدت و نوع آن استفاده می‌شود:

• کبد چرب گرید یک با اصلاح سبک زندگی، داشتن رژیم غذایی سالم و نظارت پزشکی دقیق برای بررسی روند بیماری بهبود پیدا می‌کند.
• کبد چرب گرید ۲ با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی به طور جدی‌تر، درمان دارویی، استفاده از مکمل‌هایی نظیر امگا۳ و ویتامین E و در برخی موارد، با کمک اوزون‌تراپی بهبود پیدا می‌کند.
• کبد چرب گرید ۳ و ۴ با درمان تخصصی توسط دارو، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و همراه و استفاده از گیاهان دارویی بهبود پیدا می‌کند. با توجه به این که گرید ۳ و ۴ پیشرفته‌ترین مراحل کبد چرب هستند، در برخی موارد ممکن است پیوند کبد تنها راه درمان کبد چرب باشد.

مراجعه به فوق تخصص گوارش یا کبد

پزشکانی که دارای تخصص یا فوق تخصص گوارش و کبد هستند، در زمینه کبد چرب (روش‌های مختلف) به طور تخصصی فعالیت دارند و با روش‌های نوین تشخیص و درمان آن در کوتاه‌ترین زمان، آشنا هستند. به همین دلیل در صورت مشاهده علائم مشکوک یا تشخیص اولیه کبد چرب توسط پزشک عمومی بایستی برای بررسی آزمایش‌ها و شروع درمان به پزشک متخصص یا کلینیک گوارش مراجعه کنید. توجه داشته باشید که:

• مراجعه به پزشک کبد و پیگیری منظم جلسات، بسیار اهمیت دارد.
• عدم اقدام به موقع برای کبد چرب ممکن است باعث مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت شود.
• ابتلا به کبد چرب احتمال بیماری‌های قلبی عروقی را به ویژه در افراد دارای اضافه ورن، افزایش می‌دهد. این بیماری‌ها با یکدیگر رابطه متقابل دارند.
• در هر مرحله از درمان بایستی به سبک زندگی سالم و رژیم غذایی متعادل خود پایبند باشید.
• داروهای تجویزشده توسط پزشک متخصص در مرحله پیگیری پزشکی را در دوز تجویزشده و در زمان مناسب مصرف کنید.

جمع‌بندی و سخن آخر

کبد چرب از شایع‌ترین اختلالات متابولیک است که در صورت عدم اقدام به موقع برای بهبودی آن، به عوارض جدی‌تری همچون التهاب، فیبروز، سیروز کبدی و حتی دیابت و عارضه‌های قلبی عروقی منجر می‌شود. اصلاح سبک زندگی، داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، تشخیص زودهنگام و پیگیری درمان تحت نظر پزشک متخصص کبد تهران و… نقش اساسی دارند.

برای درمان کبد چرب چه باید کرد؟ حفظ سلامت کبد، ضامن سلامت کلی بدن است. در صورتی که هر یک از علائم کبد چرب را مشاهده می‌کنید، بایستی پیش از هرگونه اقدام خودسرانه، با پزشک مشورت کنید.

در صورت نیاز به بررسی علائم یا دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه کبد چرب می‌توانید برای دریافت مشاوره تخصصی و رزرو نوبت ویزیت از پزشکان طبیبی نو اقدام کنید و پرسش‌های خود را در زمینه کبد چرب با تیم پزشکی مطرح کنید تا راهنمایی‌های لازم به صورت دقیق در اختیار شما قرار گیرد.

سوالات متداول