بارداری پوچ چیست؟ علائم، علل و روش‌های درمان آن

بارداری پوچ یا بدون جنین، نوعی از بارداری ناموفق است که با وجود حضور کیسه بارداری جنینی در آن رشد نمی‌کند. علت این وضعیت می‌تواند مشکلات ژنتیکی، سن بالای مادر یا اختلالات کروموزومی در تخمک یا اسپرم باشد. در ابتدا این بارداری شبیه به حالت عادی است اما بعد از مدتی نشانه‌های حاملگی کاهش یافته و علائم سقط ایجاد می‌شود. تشخیص قطعی تحت نظر پزشک زنان و زایمان با سونوگرافی و آزمایش هورمونی ممکن است و در صورتی که بدن به طور طبیعی کیسه را دفع نکند، با دارو یا تخلیه رحم این کار انجام می‌شود. کسب آگاهی‌های لازم درباره این اختلال بارداری سالم در آینده را آسان‌تر خواهد کرد.

بارداری پوچ یا بدون جنین، نوعی از بارداری ناموفق است که با وجود حضور کیسه بارداری جنینی در آن رشد نمی‌کند. علت این وضعیت می‌تواند مشکلات ژنتیکی، سن بالای مادر یا اختلالات کروموزومی در تخمک یا اسپرم باشد. در ابتدا این بارداری شبیه به حالت عادی است اما بعد از مدتی نشانه‌های حاملگی کاهش یافته و علائم سقط ایجاد می‌شود. تشخیص قطعی تحت نظر پزشک با سونوگرافی و آزمایش هورمونی ممکن است و در صورتی که بدن به طور طبیعی کیسه را دفع نکند، با دارو یا تخلیه رحم این کار انجام می‌شود. کسب آگاهی‌های لازم درباره این اختلال بارداری سالم در آینده را آسان‌تر خواهد کرد.

حاملگی پوچ چیست و چه کسانی دچار آن می‌شوند؟

بارداری پوچ یا Anembryonic Pregnancy به حالتی گفته می‌شود که تخم بارور شده در دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کند اما جنین تشکیل نمی‌شود یا رشد آن متوقف می‌شود. به عبارتی ساک حاملگی در رحم دیده می‌شود اما جنینی داخل آن وجود ندارد. 

سایت معتبر cleveland clinic می‌نویسد: “تخمک سوخته معمولاً نتیجه مشکلات کروموزومی است که در طول تقسیم سلولی رخ می‌دهد. این اتفاق می‌تواند به دلیل کیفیت پایین تخمک یا اسپرم یا به دلیل خطایی که به طور تصادفی ایجاد شده، رخ دهد.”

در واقع هنوز دلیل قطعی این اتفاق مشخص نشده اما پزشکان و محققان می‌گویند عوامل زیر خطر ابتلا را افزایش خواهد داد:

• سن بالای مادر: از ۳۵ سال به بالا
• داشتن بیماری یا عفونت زمینه‌ای: اختلالات ژنتیکی در والدین  یا تیروئید و دیابت مادر
• سابقه سقط جنین: افزایش احتمال در صورت تجربه بیش از دو بار سقط جنین 
• عوامل محیطی: مواجهه با سموم یا اشعه، کمبود شدید تغذیه‌ای و….

علائم بارداری پوچ 

پس از ایجاد ساک حاملگی، بدن به دلیل ترشح هورمون hCG، مثل یک بارداری طبیعی علائم را نشان خواهد داد. این نشانه‌ها معمولا در هفته‌های ابتدایی (چهارم تا ششم) ایجاد می‌شوند اما زمانبندی آن در هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. 

به دلیل عدم رشد و ایجاد جنین، این علائم به تدریج کاهش یافته و جای خود را به نشانه‌های سقط می‌دهند. در ادامه به دسته‌بندی آن‌ها در هر مرحله می‌پردازیم:

1. علائم اولیه: قطع قاعدگی، تست بارداری مثبت، تهوع خفیف، حساسیت پستان و خستگی
2. کاهش علائم بارداری: از بین رفتن علائم قبلی به صورت ناگهانی یا تدریجی به دلیل افت سطح هورمون‌ها
3. علائم اختلال بارداری: خونریزی واژینال (لکه‌بین قهوه‌ای)، خونریزی مشابه قاعدگی یا همراه لخته، دردهای کرامپی زیر شکم و… در راستای دفع ساک حاملگی پوچ

به این ترتیب شاید شما در ابتدا با تست مثبت و علائم طبیعی فکر کنید باردار هستید اما بهتر است از همان ابتدا تغییرات بدن و تمامی نشانه‌ها را در یک اپلیکیشن ثبت کنید تا در صورت بروز مشکل سریع‌ترین اقدامات را انجام دهید.

شدت و نوع علائمی چون خونریزی واژینال، دردهای شکمی و سایر علائم بارداری، در هر زن متفاوت است و تنها راه قطعی تشخیص مراجعه به پزشک خواهد بود.

علائم حاملگی پوچ

علائم بالا در تشخیص و اقدام برای درمان مهم هستند اما هیچ یک قطعی نخواهند بود. تشخیص قطعی پوچ بودن بارداری تنها از دو روش پزشکی زیر امکان پذیر خواهد بود:

۱- سونوگرافی

اگر موارد زیر در سونوگرافی واژینال یا شکمی دیده شود، حاملگی بدون جنین تایید خواهد شد. در مواردی نیز ممکن است برای قطعیت نیاز به سونوگرافی مجدد پس از یک یا دو هفته وجود داشته باشد.

• بزرگ شدن ساک حاملگی (بیش از ۲۰ میلی‌متر) و عدم شناسایی جنین در آن
• عدم شناسایی کیسه زرده در ساک حاملگی
• نشنیدن ضربان قلب (بارداری ناموفق)

۲- بررسی هورمونی

در بارداری طبیعی β-hCG حدودا هر ۴۸ الی ۷۲ ساعت دو برابر می‌شود پس افزایش کند، توقف یا کاهش این هورمون نشان از مشکل دارد. البته اختلال در تغییرات هورمونی باید در کنار سونوگرافی بررسی شود تا بتوان به طور قطع بارداری پوچ را تشخیص داد.

انواع حاملگی مولار

بارداری مولار انواع دارد که علائم، شدت و خطر هر یک متفاوت خواهد بود. به همین دلیل در جدول زیر به مقایسه دو نوع اصلی پرداخته‌ایم:

علاوه‌بر این دو حالت دو نوع مهاجم (نفوذ مول به عمق عضله رحم) و کوریوکارسینوم (تومور بدخیم و مهاجم ناشی از سلول‌های تروفوبلاست) نیز وجود دارند که شیوع آن‌ها بسیار کمتر است. البته بروز آن‌ها می‌تواند تهاجمی و بدخیم باشد و نیاز به مداخله سریع متخصص زنان و زایمان خواهد داشت. 

درمان حاملگی مولار 

مشخصا یک حاملگی بدون جنین به هیچ عنوان قابلیت ادامه ندارد و با اقدامات دارویی، جراحی و.. باید بدن را به شرایط عادی بازگرداند. البته در بسیار از موارد ساک بارداری به صورت طبیعی دفع می‌شود و پزشکان مدتی را صبر می‌کنند تا بدن واکنش لازم را انجام دهد. این راهکار برای زنانی که علائم خطرناکی ندارند مناسب است. در ادامه راهکارهای مهم پزشکی در این زمینه را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد:

درمان‌های دارویی

داروهایی مانند میزوپروستول (Misoprostol) انقباضات رحم را افزایش می‌دهند و دفع ساک بارداری سریع‌تر اتفاق خواهد افتاد. دوز و روش مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک تعیین شود. معمولا پس از مصرف دارو، خونریزی شبیه قاعدگی شدید آغاز می‌شود و ممکن است درد شکمی، گرفتگی عضلات و تهوع نیز تجربه شود.

در مواردی این روش منجر به دفع ناقص خواهد شد که در این صورت یا دوز اضافی به مدت یک الی دو روز مصرف می‌شود یا روش‌های دیگر سقط را به کار خواهند گرفت.

درمان جراحی و کورتاژ حاملگی پوچ

کورتاژ مکشی (Suction curettage) یا تخلیه رحم، روشی استاندارد و مطمئن برای پایان دادن به حاملگی پوچ است. اگر فرد دارای خونریزی شدید و سقط ناقص باشد یا ترجیح دهد فرایند درمان با سرعت بالاتری انجام شود، از کورتاژ استفاده می‌کنند. کورتاژ عوارض جدی و شایعی ندارد اما اگر توسط فرد بی‌تجربه‌ای انجام شود ممکن است چسبندگی رحم (سندرم آشرمن) ایجاد کند پس حتما به یک دکتر معتبر مراجعه کرده و به نکات پیشگیری و مراقبتی توجه ویژه‌ای داشته باشید.

هیچ وقت با یک سونوگرافی ساده و زودهنگام تصمیم به ختم بارداری نگیرید و تحت نظر یک پزشک زنان مجرب باشید. انتخاب روش درمان (انتظار، دارو یا کورتاژ) را به پزشک بسپارید و بعد از اجرای آن نیز تحت نظر باقی بمانید.

عوارض بارداری پوچ

پوچ بودن بارداری می‌تواند در کنار سقط زودرس، عوارض دیگری را نیز به همراه داشته باشد که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

• خونریزی واژینال: شایع‌ترین عارضه است که می‌تواند خفیف یا شدید باشد و حتی ممکن است نیاز به بستری را ایجاد کند.
• سقط ناقص و بقایای رحمی: عدم تخلیه کامل، ادامه‌دار شدن خونریزی و درد و افزایش احتمال عفونت
• عفونت رحم: ایجاد ترشحات بدبو، درد لگنی، ایجاد تب و سایر عوارض عفونت
• تاثیر بر باروری آینده: احتمال پایین ایجاد مشکل مگر در صورت بروز چسبندگی رحم بعد از کورتاژ
• عوارض روانی: غم، اضطراب، افسردگی و… پس از سقط
• عوارض نادر: تداوم رشد بافت جفتی

با وجود عوارض بالا، بیشتر زنان پس از یک بارداری پوچ می‌توانند دوباره بارداری سالمی داشته باشند. حداقل ۳ ماه پس از صفر شدن hCG برای بارداری دوباره صبر کنید و در این مدت از حمایت روانی، تغذیه سالم و معاینات منظم غافل نشوید.

بیماری تروفوبلاستیک پایدار در اثر حاملگی پوچ

پس از تخلیه حاملگی پوچ، در اغلب موارد بافت تروفوبلاست از بین می‌رود و سطح hCG (هورمون بارداری) در خون به‌تدریج به صفر می‌رسد. اما در حدود ۱۵٪ از حاملگی‌های مول کامل و ۱٪ از مول‌های ناقص، سلول‌های تروفوبلاستیک غیرطبیعی باقی می‌مانند و رشد تهاجمی پیدا می‌کنند. به این حالت، بیماری تروفوبلاستیک  پایدار یا (GTN Gestational Trophoblastic Neoplasia) گفته می‌شود.

در چنین مواردی، hCG باید هر هفته تا نرمال شدن پیگیری شود. اگر پس از ۳ اندازه‌گیری پیاپی کاهش نداشت، احتمال GTN مطرح است. درمان معمولاً شیمی‌درمانی با متوترکسات یا اکتینومایسین D است، با نرخ بهبودی بالاتر از ۹۵٪.

بارداری دوقلویی با جنین سالم و حاملگی مولار

در موارد بسیار نادر (حدود ۱ در ۲۵٬۰۰۰ تا ۱ در ۱۰۰٬۰۰۰ بارداری)، رحم حاوی دو ساختار است؛ یکی جنین سالم با جفت طبیعی و دیگری مول کامل یا ناقص. در این حالت ادامه بارداری ممکن است منجر به تولد نوزاد سالم شود، اما خطر خونریزی شدید، پره‌اکلامپسی زودرس و GTN برای مادر بسیار زیاد است.

تصمیم‌گیری معمولاً به فاکتورهایی مانند:

• سن حاملگی در زمان تشخیص
• سطح hCG
• شدت علائم مادری
• خواست والدین

بستگی دارد. در بیش از نیمی از مواردی که بارداری ادامه یافته، نوزاد زنده به دنیا آمده، اما مادر نیاز به پیگیری طولانی‌مدت داشته است.

غسل بعد از سقط حاملگی پوچ

از نظر فقهی، سقط بارداری پوچ چون جنینی تشکیل نشده یا رشد نکرده، مشابه سقط جنین نیست و نیازی به غسل نخواهد بود. تنها نکته این است که چون زن پس از سقط خونریزی می‌کند، باید احکام حیض یا نفاس رعایت شود و پس از پاک شدن غسل کند. پس به طور کل تکلیف شرعی اصلی مربوط به وضعیت خونریزی زن است، نه خود سقط.

جمع‌بندی

شاید پوچ بودن حاملگی تجربه‌ای سخت و ناامیدکننده باشد اما با پیگیری و مراقبت درست خطی برای مادر و باروری‌های آینده او ایجاد نخواهد شد. بهتر است از زمان ایجاد نشانه‌های بارداری تحت نظر یک متخصص مجرب باشید و تا پایان درمان از دستورات ایشان پیروی کنید. سامانه نوبت‌دهی طبیبی نو آسان‌ترین و سریع‌ترین فرایند اخذ نوبت حضوری، تلفنی و آنلاین را با بهترین پزشکان ایران در اختیار شما قرار می‌دهد.