بارداری خارج از رحم چیست و چه خطراتی دارد؟

بارداری خارج از رحم یکی از شرایط غیر طبیعی دوران بارداری است که در آن، جنین در بخش‌هایی مانند لوله‌های فالوپ، تخمدان یا حفره شکمی رشد می‌کند. در این وضعیت، ممکن است فرد علائمی مانند درد شدید شکم، لگن و کمر، خون‌ریزی غیرطبیعی و سرگیجه را تجربه کند. عواملی مانند عفونت‌های لگنی، سابقه جراحی رحم، مسدود بودن لوله فالوپ یا نامنظم‌بودن شکل آن به صورت مادرزادی و بارداری‌های قبلی ناموفق نیز در بروز این عارضه موثر هستند.

آزمایش خون، ادرار و سونوگرافی راه‌های قطعی برای تشخیص قطعی این عارضه هستند. پس از تشخیص، با توجه به شرایط بیمار و صلاح‌دید پزشک زنان و زایمان، از روش دارویی یا جراحی برای درمان به موقع این عارضه و پیشگیری از بروز خطراتی مانند پارگی لوله فالوپ و خون‌ریزی داخلی استفاده می‌شود.

بارداری خارج از رحم چیست؟

در صورتی که تخمک بارورشده در محلی غیر از رحم لانه‌گزینی کند، حاملگی خارج از رحم رخ می‌دهد. بارداری خارج رحمی به ندرت در تخمدان، حفره شکم یا دهانه رحم و اغلب (حدود ۹۰درصد) در لوله فالوپ اتفاق می‌افتد.

با توجه به این که هیچ محیطی غیر از رحم شرایط نگه‌داری و رشد جنین را ندارد، حاملگی خارج رحمی با عوارض جدی برای سلامت فرد باردار همراه خواهد بود. به همین دلیل، کنترل علائم بارداری خارج از رحم بایستی در زمان مناسب و با استفاده از روش‌های موثر درمان شود.

علائم بارداری خارج از رحم

بسیاری از علائم اولیه بارداری لوله‌ای و خارج از رحم، مشابه علائم معمول بارداری هستند. به همین دلیل بایستی به طور جدی‌تر و توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار بگیرند. با این وجود، برخی از علائمی که ممکن است هنگام بارداری خارج از رحم تجربه کنید، عبارت‌اند از:

• خون‌ریزی واژینال
• سرگیجه یا احساس ضعف‌داشتن
• احساس درد در لگن و کمر
• احساس درد در ناحیه پایین شکم

در صورت پارگی لوله فالوپ، علائم جدی‌تر و شدیدتری رخ می‌دهد. در صورت مشاهده این علائم، بایستی فورا به پزشک مراجعه کنید یا با اورژانس تماس بگیرید. این علائم عبارت‌اند از:

• هیپوتانسیون یا فشار خون پایین
• فشار رکتوم و بروز مشکلات روده‌ای
• غش کردن
• درد در قسمت شانه

خون‌ریزی، سرگیجه و درد کمر، شکم و لگن، برخی از علائم بارداری خارج از رحم هستند که شباهت زیادی به علائم بارداری طبیعی دارند. علائمی نظیر غش‌کردن، هیپوتانسیون، درد شکم و مشکلات روده‌ای جدی‌تر هستند و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند.

علت‌ها یا دلایل بارداری خارج از رحم

حدود ۲درصد از بارداری‌ها به صورت بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد. در برخی شرایط، حرکت تخمک در لوله فالوپ کند یا مسدود می‌شود. در نهایت، بارداری خارج رحمی رخ می‌دهد. برخی از  دلایل اصلی که باعث بروز این شرایط می‌شوند، عبارت‌اند از:

• سابقه بارداری خارج رحمی قبلی
• سابقه بیماری التهابی لگن (PID) و ایجاد بافت اسکار در لوله‌های فالوپ، رحم، دهانه رحم و تخمدان‌ها
• باقی‌ماندن بافت اسکار، چسبندگی یا التهاب از بستن یا انجام هرگونه جراحی روی لوله‌های فالوپ یا سایر اندام‌های ناحیه لگن
• سابقه ناباروری
• درمان ناباروری با استفاده از لقاح آزمایشگاهی (IVF)
• آندومتریوز​
• عفونت‌های انتقال‌یافته از راه جنسی (STIs)
• وجود آی‌یودی هنگام لقاح
• داشتن لوله فالوپ با شکل نامنظم به صورت مادرزادی
• وجود توده مسدودکننده لوله فالوپ
• سابقه استعمال دخانیات
• سن بیشتر از ۳۵ سال

طبق پژوهش‌های جدید، عدم تعادل در میکروبیوم دستگاه تناسلی نیز باعث اختلال در عملکرد مژک‌های لوله فالوپ می‌شود. این موضوع، احتمال لانه‌گزینی خارج از رحم را افزایش دهد.

همچنین، در  mayo clinic نیز درباره علل بارداری خارج رحمی ذکر شده است:

“سیگار کشیدن  قبل از بارداری می‌تواند خطر بارداری خارج رحمی را افزایش دهد. هرچه بیشتر سیگار بکشید، این خطر بیشتر می‌شود.“

زمان و نحوه تشخیص بارداری خارج از رحم

حدود ۵۰ درصد از زنانی که بارداری خارج از رحم را تجربه می‌کنند، هیچ یک از عوامل ایجاد و تشدید بارداری خارج رحمی ذکرشده را ندارند. این عارضه معمولا در ۳ماهه اول (تا هفته ۱۲ بارداری) توسط پزشک تشخیص داده می‌شود؛ اما بیشتر زنان حدود هفته هشتم بارداری متوجه این نوع بارداری می‌شوند.

با این وجود، برای بیشتر خانم‌های باردار، تشخیص این عارضه تا زمان مراجعه به پزشک و انجام ویزیت قبل از زایمان، آزمایش خون و سونوگرافی امکان پذیر نیست. هنگام انجام این آزمایش‌ها، پزشک با بررسی داده‌ها به بارداری خارج از محیط رحم مشکوک می‌شود. پس از آن، پزشک برای تشخیص قطعی بارداری خارج رحمی، چندین آزمایش مختلف را انجام می‌دهد:

• آزمایش ادرار: این آزمایش به روش ادرارکردن روی نوار تست یا داخل یک مخزن کوچک در مطب پزشک و قراردادن نوار تست در نمونه ادرار انجام می‌شود.
• آزمایش خون: در این روش، پزشک با نمونه‌برداری از خون شما و آزمایش آن، مقدار هورمون گنادوتروپین جفتی (HCG) موجود در بدن شما را بررسی می‌کند. این هورمون تنها در زمان بارداری در بدن ترشح می‌شود و مقدار پایین آن نشانه‌ای از بارداری خارج رحمی است.
• معاینه سونوگرافی: در این روش، پزشک با استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از ساختارهای داخلی بدن و دیدن محل لانه‌گزینی تخمک بارورشده استفاده می‌کند.

 از روش‌های نوین تشخیص بارداری‌های داخل رحمی و خارج رحمی، استفاده از الگوریتم‌های جدید هوش مصنوعی است که با داده‌های سونوگرافی واژینال آموزش دیده‌اند. این روش تفکیکی، در مراحل اولیه به کار می‌رود و میزان مرگ ناشی از پارگی لوله را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

یکی دیگر از روش‌های تشخیص حاملگی خارج از رحم، انجام کولدوسنتز (Culdocentesis) است. این روش به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در صورت تایید بارداری برون رحمی توسط پزشک و مشخص‌شدن محل لانه‌گزینی تخمک بارورشده، یک برنامه حرفه‌ای برای درمان این عارضه اورژانسی توسط پزشک برای شما تعیین خواهد شد.

روش‌های درمان بارداری خارج از رحم

طبق آماری که در ectopic.org.uk درباره نرخ موفقیت بارداری پس از درمان بارداری خارج از رحم ذکر شده است، حدود ۶۵درصد از زنان پس از گذشت ۱۸ماه از درمان موثر این عارضه، بارداری موفق را تجربه خواهند کرد. این آمار، پس از گذشت ۲سال به ۸۵درصد می‌رسد.

روش دارویی و جراحی، راهکارهای موثر برای درمان این عارضه هستند:

درمان دارویی

متوترکسات (Methotrexate) یکی از داروهای موثر برای درمان حاملگی خارج رحمی است. این دارو از رشد تخمک بارورشده جلوگیری می‌کند و به بارداری خارج از محیط رحم پایان می‌دهد. استفاده از این دارو بایستی به نحوی باشد که باعث آسیب‌دیدگی لوله‌های فالوپ نشود. همچنین، اگر لوله فالوپ شما قبلا پاره شده باشد، استفاده از این دارو برای شما ممنوع است.

*بیشترین آمار مرگ‌ومیر ناشی از بارداری خارج رحمی در کشورهای جنوب صحرای آفریقا رخ می‌دهد. نبود سونوگرافی، عدم دسترسی به داروی متوترکسات و تشخیص دیرهنگام اصلی‌ترین دلایل بروز این عارضه هستند.

در صورت درمان این عارضه با روش دارویی، پس از گذشت ۳ماه یا ۲ سیکل قاعدگی می‌توان برای بارداری مجدد اقدام کنید. همچنین، این روش درمانی نسبت به جراحی کم‌تهاجمی‌تر است؛ اما نیاز به پیگیری مداوم دارد تا پزشک سطح HCG شما را کنترل کند.

در موارد نادر، ممکن است سطح HCG با تزریق یک دوز متوترکسات به اندازه کافی کاهش پیدا نکند. در این شرایط، تزریق دوز دوم این دارو ضروری است. به همین دلیل بایستی تا زمان بهبودی کامل، پیوسته تحت نظر پزشک معالج باشید.

متوترکسات دارویی است که بدون نیاز به جراحی، بارداری خارج از رحم را درمان می‌کند. این روش کم‌تهاجمی، نیازمند پیگیری دقیق پزشکی و گاها تزریق دوز دوم دارو برای درمان قطعی این عارضه است.

روش جراحی

در صورتی که لوله فالوپ شما پاره‌شده یا در معرض پارگی باشد، پزشک با استفاده از روش جراحی به درمان بارداری لوله‌ای می‌پردازد. به طور معمول، این جراحی به صورت لاپاروسکوپی و تحت بی‌هوشی کامل انجام می‌شود.

در این روش، با توجه به شدت آسیب‌دیدگی و رشد تخمک بارورشده، جراح تصمیم می‌گیرد که کل لوله فالوپ یا تنها تخمک بارور شده را با حفظ سلامت لوله فالوپ خارج کند.

خطرات بارداری خارج از رحم

بارداری خارج از محیط رحم یکی از اورژانسی‌ترین موارد پزشکی است. رحم تنها عضوی است که شرایط رشد و نگه‌داری جنین را دارد. این عضو، همراه با رشد جنین کشیده و منبسط می‌شود. در حالی که لوله‌های فالوپ به اندازه کافی انعطاف‌پذیر نیستند. به همین دلیل، در اثر رشد تخمک بارورشده، پاره می‌شوند.

*همچنین، طبق شواهد موجود، زنانی که سابقه بارداری خارج رحمی دارند، در بلندمدت بیشتر در سایر افراد در معرض بیماری‌های قلبی‌–‌عروقی قرار می‌گیرند.

در نهایت، حاملگی خارج از رحم و عدم درمان به موقع آن علاوه‌بر سقط جنین، باعث بروز عوامل جدی و خطرناکی نظیر خون‌ریزی داخلی شدید و حتی مرگ فرد باردار می‌شود. بنابراین بایستی برای تشخیص زودهنگام و درمان موثر به پزشک متخصص مراجعه کنید.

مراقبت‌های بعد از درمان بارداری خارج از رحم

بیشتر زنان پس از گذشت چند روز از درمان حاملگی لوله ای و خارج از رحم، از بیمارستان مرخص می‌شوند. با این وجود، ممکن است بهبودی کامل حدود ۴ تا ۶هفته طول بکشد. برخی از نکاتی که در این دوران برای مراقبت صحیح از خود بایستی رعایت کنید، عبارت‌اند از:

• داروهای تجویزشده توسط پزشک را با دوز معین و در زمان مناسب مصرف کنید.
• در صورت بروز علائم جدی مانند خونریزی یا درد شدید فورا به پزشک مراجعه کنید.
• ویزیت‌های دوره‌ای جهت ارزیابی سلامت مادر و اطمینان از نرمال‌بودن سطح هورمون‌هایی مانند hCG را به صورت منظم انجام دهید.
• استراحت کافی داشته باشید و تا مدت‌زمان توصیه‌شده توسط پزشک از انجام فعالیت‌های سنگین بپرهیزید.
• جهت مدیریت درد اولیه، از مسکن‌های تجویزشده توسط پزشک با دوز تعیین‌شده، استفاده کنید.
• در صورتی که علت بروز بارداری برون رحمی قابل درمان است، تحت نظر پزشک به درمان آن بپردازید.
• بایستی تا مدت زمان توصیه‌شده توسط پزشک از بارداری مجدد خودداری کنید تا بدن شما به طور کامل بهبود پیدا کند.
• *بخش قابل توجهی از خانم‌هایی که بارداری برون رحمی خود را با کمک روش‌های دارویی یا جراحی درمان کرده‌اند، دچار علائم استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. به دلیل پیامدهای جسمانی پس از درمان این عارضه، این موضوع اغلب نادیده گرفته می‌شود. جهت مراقبت روانی و عاطفی با خانواده، دوستان، مشاور یا یک روانشناس صحبت کنید. این موضوع به شما در درک احساسات و استرس‌های مرتبط با این تجربه کمک می‌کند.

سخن‌پایانی

بارداری خارج از رحم، شرایطی جدی و نیازمند رسیدگی فوری است. نادیده‌گرفتن علائم این عارضه مانند درد لگن، خون ریزی غیرطبیعی یا سرگیجه عواقب خطرناکی و جبران ناپذیری خواهد داشت. تشخیص به‌موقع با استفاده از سونوگرافی و آزمایش خون و ادرار و انتخاب روش درمان مناسب نقش مهمی در حفظ سلامت مادر دارد.

در صورتی که هر یک از علائم بارداری خارج از رحم را دارید یا سابقه بارداری خارج رحم، جراحی لگنی یا عفونت‌های مقاربتی را داشته‌اید، بدون تاخیر با یک پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطمینان از وضعیت سلامت خود، همین حالا می‌توانید به صورت آنلاین نسبت به رزرو نوبت از پزشکان طبیبی‌نو اقدام کنید.