دیابت چیست و چه علائمی دارد+ راه‌های درمان و پیشگیری
دیابت چیست؟
دیابت (Diabete) بیماری است که در آن بدن نمی‌تواند انسولین تولید یا به درستی از آن استفاده کند. وقتی غذا می‌خوریم، بدن ما بیشتر غذایی را که هضم می‌کند به گلوکز تبدیل خواهد کرد. هورمونی به نام انسولین به این گلوکز اجازه می‌دهد تا وارد تمام سلول‌های بدن شود تا برای انرژی مورد استفاده قرار گیرد. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده (پانکراس) ایجاد می‌شود و وظیفه تنظیم میزان گلوکز در خون را برعهده دارد. قند خون باید به دقت تنظیم شود تا بدن عملکرد صحیح خود را انجام دهد. افزایش قند خون می‌تواند باعث آسیب به اندام‌ها، رگ‌های خونی و اعصاب شود. بالا رفتن میزان گلوکز از اندازه نرمال باعث مرض قند می‌شود. گاهی می‌توان با مشاهده علائم دیابت به بروز آن در بدن مشکوک شد، اما در بسیاری از موارد، این بیماری خاموش است و با پیشرفت در بدن، عوارض خود را نشان می‌دهد.
انواع دیابت
قبل از بررسی علائم دیابت، بد نیست که کمی بیشتر این عارضه را بشناسیم. سه نوع اصلی این عارضه شامل نوع ۲ (شایع‌ترین مورد)، نوع یک و دیابت بارداری هستند. علاوه بر این، چند نوع دیگر نیز وجود دارند که خطر ابتلا به آن وجود دارد. در ادامه به طور کامل به انواع این بیماری اشاره می‌کنیم:
دیابت نوع یک
دیابت نوع یک از انواع بیماری خودایمنی است که به عنوان «دیابت وابسته به انسولین» نیز شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این عارضه قادر به تولید انسولین نیستند و نمی‌توانند قند خون خود را تنظیم کنند. علت اصلی بروز دیابت نوع یک این است که سیستم ایمنی به سلول‌های پانکراس سازنده انسولین هستند، حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد.
این بیماری در دوران کودکی یا نوجوانی ایجاد می‌شود، اما می‌تواند در بزرگسالی نیز رخ دهد. تقریباً ۱۰ درصد از افراد به نوع یک مبتلا هستند. افراد مبتلا به نوع یک باید انسولین تزریق کنند تا مطمئن شوند بدنشان از انسولین به اندازه مناسب استفاده خواهد کرد.
دیابت نوع ۲
نوع ۲ به مرض قند «غیر وابسته به انسولین» معروف است و اغلب در افرادی که فعالیت بدنی کافی ندارند و از اضافه وزن رنج می برند شایع‌تر است. لوزالمعده افرادی که به دیابت نوع دو مبتلا هستند، انسولین کافی تولید نمی‌کند یا سلول‌های بدن نمی‌توانند به درستی از انسولین استفاده کنند (معروف به مقاومت به انسولین). این مسئله باعث می‌شود که گلوکز به جای حرکت به سلول‌ها در خون جمع شود. توجه داشته باشید که در بسیاری از موارد، این بیماری بدون علامت است؛ پس برای بررسی ابتلا یا عدم ابتلا به قند خون بالا، حتما منتظر بروز علائم دیابت نباشید و حداقل سالانه یک بار قند خونتان را چک کنید.
تقریباً ۹۰ درصد بیماران دیابتی، از نوع ۲ آن رنج می‌برند. مرض قند نوع ۲ بیشتر در بزرگسالی ایجاد می‌شود، اگرچه ممکن است در دوران کودکی نیز رخ دهد. تحقیقات نشان می‌دهند می‌توان با تغییر در سبک زندگی از ابتلا به دیابت نوع ۲ پیشگیری کرد.
دیابت بارداری
حدود ۳ تا ۸ درصد زنان باردار به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند. به همین دلیل مهم است که با علائم دیابت در دوران بارداری آشنا باشید و به صورت منظم قند خونتان را کنترل کنید. در این عارضه سطح گلوکز خون مادر پس از تولد نوزاد معمولاً به حالت عادی باز می‌گردد. زنان پس از تجربه این بیماری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به نوع ۲ هستند. برخی از زنان در معرض افزایش خطر ابتلا به این عارضه هستند. گروه‌های پرخطر عبارتند از:
- زنان بالای ۳۰ سال
- زنان با سابقه خانوادگی ابتلا به مرض قند نوع ۲
- زنان با اضافه وزن بالا و چاقی
- زنان از گروه‌های فرهنگی خاص مانند زنان هندی، چینی، ویتنامی، خاورمیانه، پلی‌نزیایی و ملانزیایی
دیابت بارداری می‌تواند باعث رشد بیش از حد چربی در نوزاد شود. اگر سطح گلوکز خون مادر بالا بماند، جنین ممکن است بزرگتر از حد طبیعی باشد. پس از زایمان، نوزاد ممکن است سطح گلوکز خون پایین را تجربه کند، به خصوص اگر سطح گلوکز خون مادر قبل از تولد افزایش یافته باشد. این عارضه قابل کنترل و درمان است و اگر به خوبی کنترل شود، خطرات تا حد زیادی کاهش می‌یابند.
پیش دیابت
پیش دیابت وضعیتی است که در آن سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی است. این بیماری هیچ علامتی ندارد و نمی‌توان با بررسی علائم دیابت آن را تشخیص داد، اما با طیف وسیعی از عوامل خطر از جمله چاقی، سیگار کشیدن، بیماری قلبی، سندرم تخمدان پلی کیستیک و فشار خون بالا همراه است.
در صورت عدم درمان، از هر سه نفر مبتلا به پیش‌دیابت، دو نفر درگیر بیماری قند بالا خواهند شد. همچنین توجه کنید ما چیزی به عنوان دیابت خاموش نداریم و استفاده از این اصطلاح به همان پیش دیابتی مربوط می‌شود که فرد هنوز متوجه آن نشده است.
دیابت بی‌مزه
از اصلی‌ترین علائم دیابت بی‌مزه می‌توان به تشنگی شدید و دفع مقدار زیادی ادرار اشاره کرد. کمبود وازوپرسین علت اصلی این عارضه محسوب می‌شود. وازوپرسین هورمونی است که توسط مغز تولید می‌شود و به کلیه‌ها دستور می‌دهد آب را حفظ کنند. بدون وازوپرسین کافی، آب زیادی از بدن در ادرار از دست می‌رود. این موضوع فرد مبتلا به مرض قند بی‌مزه را وادار می‌کند تا مقادیر زیادی مایعات بنوشد تا سطح مایعات بدن خود را حفظ کند.
در موارد شدید، فرد ممکن است تا ۳۰ لیتر در روز ادرار دفع کند. اگر این عارضه درمان نشود، به دلیل غلظت املاح در خون به ویژه سدیم ممکن است باعث کم آبی بدن و در نهایت کما شود. نام این بیماری کمی گمراه کننده است، زیرا این عارضه به غیر از علائم تشنگی و دفع حجم زیاد ادرار، هیچ ارتباطی با دیابت ناشی از افزایش قند خون ندارد. می‌توان این بیماری را می‌توان با دارو، جایگزینی وازوپرسین و رژیم غذایی کم نمک درمان کرد.
دیابت عصبی
نوروپاتی به معنای آسیب به اعصاب سیستم عصبی محیطی است. مرض قند شایع‌ترین علت نوروپاتی محسوب می‌شود. از مهم‌ترین علائم دیابت عصبی می‌توان به گزگز و درد دست و پا اشاره کرد. این بیماری بیشتر اعصاب پا و دست را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما هر عصبی به ویژه آنهایی که اندام‌های داخلی را کنترل می‌کنند (اعصاب خودمختار) ممکن است درگیر شوند. بیش از نیمی از افراد مبتلا به این بیماری در طول دوره بیماری خود دچار نوروپاتی می‌شوند. هیچ درمانی برای این عارضه وجود ندارد. هدف مدیریت کاهش علائم و کم کردن خطر عوارض است.
سطوح بالای گلوکز و لیپید (چربی) خون و محصولات جانبی سمی که از طریق متابولیسم تولید می‌شوند از دلایل اصلی نوروپاتی مرتبط با مرض قند هستند. با این حال، کنترل میزان گلوکز خون در افراد مبتلا به نوع یک می‌تواند نوروپاتی را تا ۶۰ درصد کاهش دهد. با این حال، فرد هر چه مدت طولانی‌تر به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلا به نوروپاتی بیشتر می‌شود. سیگار کشیدن، فشار خون بالا و اضافه وزن نیز احتمال آسیب عصبی را در افراد دیابتی افزایش می‌دهد.
دیابت کودکان
مرض قند فقط بیماری مخصوص بزرگسالان نیست! این عارضه می‌تواند افراد در هر سنی از جمله نوزادان و کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که نوع یک در کودکان در حال افزایش است. در حال حاضر، تقریباً از هر ۴۰۰ کودک، یک کودک مبتلا به نوع یک تشخیص داده می‌شود که این موضوع را به یک بیماری نسبتاً شایع تبدیل می‌کند. نوع ۲ نیز در کودکان شایع است و احتمالاً به افزایش وزن بدن ارتباط دارد. هم والدین و هم پزشکان ممکن است علائم این بیماری را در نوزادان و کودکان نادیده بگیرند. اگر این بیماری درمان نشود، یک حالت کم آبی خطرناک به نام کتواسیدوز دیابتی ایجاد می‌شود.
علائم دیابت
علایم مرض شکر براساس نوع دیابت و شرایط بدن هر فرد متفاوت است. مراحل اولیه این بیماری علائم بسیار کمی دارند و شاید فرد نداند که به آن مبتلا است. در جدول زیر می‌توانید علائم قند خون بالا را مشاهده کنید:
| نوع مرض قند | نشانه‌های دیابت |
| دیابت نوع یک | افزایش تشنگی، تکرر ادرار، گرسنگی شدید، کاهش وزن ناخواسته، تحریک پذیری، خستگی و ضعف، تاری دید |
| دیابت نوع ۲ | افزایش تشنگی، تکرر ادرار، کاهش وزن ناخواسته، خستگی، تاری دید، زخم‌هایی که دیر التیام می‌یابند، عفونت‌های مکرر، نواحی تیره پوست (آکانتوزیس نیگریکانس) |
| دیابت بارداری | افزایش تشنگی، تکرر ادرار، خستگی، تهوع، تاری دید، حالت تهوع و بالا آوردن، عفونت‌های مکرر |
| پیش دیابت | اغلب بدون علائم واضح، افزایش تشنگی احتمالی، تکرر ادرار، افزایش گرسنگی، خستگی |
| دیابت بی‌مزه | تشنگی شدید، تولید مقدار زیادی ادرار رقیق شده، ادرار بی‌مزه، رقیق و بی‌بو، تکرر ادرار به خصوص در شب، تمایل به نوشیدنی‌های سرد |
| دیابت عصبی | تشنگی شدید، خشکی دهان، بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، سوزن سوزن شدن، ناراحتی یا ضعف، درد قابل توجهی در پاها، نداشتن تعادل (افتادن)، تشکیل زخم پا |
| دیابت در کودکان | افزایش تشنگی، تکرر ادرار، شب ادراری، گرسنگی شدید، کاهش وزن ناخواسته، خستگی، تحریک پذیری یا رفتار غیرعادی، تنفس با بوی میوه، تاری دید، عفونت قارچی در دختران |
علت بروز دیابت
علیرغم باور عمومی، دیابت با خوردن بیش از حد قند ایجاد نمی‌شود و علل متعددی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد. از علل اصلی این بیماری می‌توان به ژن‌ها، سابقه خانوادگی، عوامل محیطی و سبک زندگی افراد اشاره کرد. علل اصلی این بیماری عبارتند از:
- مقاومت به انسولین
- بیماری خود ایمنی
- عدم تعادل هورمونی
- آسیب لوزالمعده
- جهش‌های ژنتیکی
- استفاده طولانی مدت از داروهای HIV/AIDS و کورتیکواستروئیدها
- عفونت ویروسی یا باکتریایی
- سموم شیمیایی موجود در غذا
- چاقی و اضافه وزن
- زندگی کم تحرک
- افزایش سن
- رژیم غذایی نامناسب
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سندرم کوشینگ
- گلوکاگونوم
- مرض قند ناشی از استروئید
نحوه تشخیص دیابت
پس از معاینه و بحث در مورد علائم دیابت و سابقه پزشکی بیمار، پزشک ممکن است در صورت مشکوک شدن فرد به این بیماری، آزمایش خون درخواست کند که در ادامه بیشتر با آنها آشنا خواهید شد:
آزمایش قند خون ناشتا
این آزمایش معمولاً در صبح، پس از ۸ ساعت ناشتایی انجام می‌شود. اگر سطح قند خون ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی لیتر (mg/dL) یا بالاتر باشد، پزشک احتمالاً آزمایش را تکرار می‌کند. به عبارتی، سطح قند خون به شرح زیر می‌تواند ابتلا به این عارضه را مشخص کند:
- سطح قند خون ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر نشان دهنده مرض قند است.
- سطح قند خون ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر نشان دهنده پیش دیابت است.
- سطح قند خون کمتر از ۹۹ میلی گرم در دسی لیتر نشان دهنده حالت طبیعی است.
تست تحمل گلوکز خوراکی
فرد در طول این آزمایش، نوشیدنی حاوی ۷۵ گرم گلوکز حل شده در آب را می‌نوشد. این نوشیدنی طعم شبیه آب شیرین دارد. دو ساعت بعد، پزشک یا پرستار میزان گلوکز خون را اندازه گیری می‌کند. سطح قند خون ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر نشان دهنده دیابت است.
آزمایش قند خون تصادفی
این آزمایش سطح گلوکز خون را در هر زمانی از روز اندازه گیری می‌کند. سطح گلوکز خون ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر نشان دهنده دیابت است.
آزمایش خون A1C
این آزمایش اطلاعاتی در مورد میانگین سطح گلوکز خون فرد در ۳ ماه گذشته ارائه می‌دهد و نتایج آن به صورت درصد گزارش می‌شوند. سطح طبیعی A1C زیر ۵.۷ درصد است. اگر A1C بالاتر از این مقدار باشد، به این معنی است که قند خون بیمار در آن دوره سه ماهه بالاتر از حد طبیعی بوده است. نتیجه آزمایش بین ۵.۷ تا ۶.۴ درصد نشان دهنده پیش دیابت و ۶.۵ درصد یا بالاتر نشان دهنده مرض قند خواهد بود.
راه‌های درمان دیابت
پس از شناخت علائم قند بالا، خوب است که با راه‌های درمان و کنترل این بیماری آشنا شوید. تنها و مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای درمان یا کنترل این بیماری انجام دهید، این است که سطح قند خون خود را کنترل کند. می‌توان این کار را با تغذیه صحیح، ورزش، حفظ وزن مناسب و در صورت نیاز، مصرف داروهای خوراکی یا انسولین انجام داد. راه‌های درمان این عارضه عبارتند از:
رژیم غذایی
بیمار باید مقدار زیادی کربوهیدرات پیچیده مانند غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات مصرف کند. مهم است که حداقل ۳ وعده غذایی در روز بخورد و هرگز یک وعده غذایی را حذف نکند. بیمار باید هر روز تقریباً در یک زمان خاص غذا بخورد. این موضوع کمک می‌کند تا سطح انسولین یا دارو و قند ثابت بماند. بهتر است از مصرف غذاهای سرشار از قند و چربی یا الکل خودداری شود.
ورزش کردن
ورزش به بدن کمک می‌کند تا مصرف انسولین را افزایش و سطح قند خون را کاهش دهد. همچنین ورزش به کنترل وزن کمک می‌کند و باعث کاهش وزن می‌شود. ورزش همچنین برای قلب، سطح کلسترول، فشار خون و کاهش وزن مفید است. همه این عوامل می‌توانند بر خطر حمله قلبی و سکته مغزی تاثیر بگذارند. توصیه می‌کنیم که برای اثرگذاری بیشتر، از ترکیب ورزش‌های قدرتی و هوازی کمک بگیرید.
کاهش وزن
کاهش وزن اضافی و حفظ وزن سالم باعث می‌شود سطح انسولین در بدن بهتر عمل کند و فشار خون را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کاهش خواهد یافت. حتی کاهش ۱۰ درصدی وزن می‌تواند سطح قند خون را به میزان زیادی کاهش دهد. ورزش کردن و تنظیم مقدار کالری دریافتی در میزان لاغری کاهش وزن موثر هستند.
مصرف دارو
اگر دیابت با رژیم غذایی، ورزش و کنترل وزن قابل کنترل نباشد، ممکن است پزشک مصرف دارو یا تزریق انسولین را توصیه کند. اکثر افرادی که نوع ۲ دارند با داروی خوراکی، عموما متفورمین شروع می‌کنند. پزشک پس از بررسی آزمایش‌ها مقدار دوز را تعیین خواهد کرد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر دیابت هستند؟
هر فرد ممکن است در طول زندگی خود به این عارضه مبتلا شود. با این حال، بعضی در معرض خطر بیشتر قرار دارند:
- افرادی که اضافه وزن دارند و چاق هستند.
- افرادی که تحرک زیادی ندارند یا غیرفعال هستند.
- افرادی که بیش از ۴۵ دارند.
- افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند.
- افرادی که فشار خون بالا دارند.
- افرادی که چربی خون غیر طبیعی (کلسترول یا تری گلیسیرید) دارند.
برخی از این عوامل خطر مانند پیشینه خانوادگی مواردی هستند که نمی‌توان آنها را تغییر داد، اما بقیه موارد قابل تغییر هستند.
عوارض دیابت
اگر مرض قند به خوبی کنترل نشود، گلوکز در خون افزایش پیدا می‌کند. این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات جدی از جمله بیماری‌های قلبی و آسیب به اعصاب و کلیه‌ها شود. عوارض مرض شکر به شرح زیر هستند:
آسیب عصبی
این بیماری امکان ارسال پیام به مغز و سایر قسمت‌های بدن را برای اعصاب دشوار می‌کند. نوروپاتی اغلب پاها و ساق پاها را درگیر می‌کند. بیماران اغلب وجود زخم را روی پای خود احساس نمی‌کنند. زخم می‌تواند عفونی شود. در موارد جدی، ممکن است پا قطع شود (برداشته شود). بیمار در صورت مشاهده تورم، قرمزی و احساس گرما در پای خود باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
مشکلات چشمی
این عارضه روی بخشی از چشم بیمار به نام شبکیه تاثیر می‌گذارد. شبکیه بخشی از چشم محسوب می‌شود که به نور حساس است و گیرنده‌های عصبی آن، پیام بینایی را به مغز می‌فرستند. دیابت می‌تواند به عروق خونی کوچک در شبکیه آسیب برساند و آنها را ضعیف کند. هنگامی که رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌بینند، مایع می‌تواند از آنها نشت کند و باعث تورم در ماکولا شود. تورم و مایعات می‌توانند باعث تاری دید و در موارد بدتر منجر به کوری شوند.
آسیب کلیه
دیابت می‌تواند به نفروپاتی منجر شود و در کار کلیه‌های مبتلایان، اختلال ایجاد کند. نفروپاتی درصورت تشدید، می‌تواند به کلیه آسیب بزند و فرد به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا کند.
بیماری قلبی و سکته مغزی
افرادی که دیابت دارند بیشتر در معرض خطر بیماری قلبی و سکته هستند. این خطر برای افراد سیگاری یا با فشار خون بالا و سابقه خانوادگی در بیماری‌های قلبی حتی بیشتر است. طبیعتا تشخیص زودهنگام بیماری با مشاهده اولین علائم دیابت، درمان آن را آسان‌تر خواهد کرد. بررسی سطح کلسترول می‌تواند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند. اگر کلسترول بالاتر از سطح توصیه شده باشد، پزشک به بیمار دارو و رژیم غذایی مناسب می‌دهد.
آیا می‌توان از دیابت پیشگیری کرد؟
ورزش و حفظ وزن ایده آل می‌تواند خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهد. هر مقدار فعالیت بهتر از غیر فعال بودن است. سعی کنید در بیشتر روزهای هفته ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ورزش کنید. از طرفی، رژیم غذایی سرشار از چربی، کالری و کلسترول خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. از خوردن غذاهای فست فود، شیرینی و نوشبدنی‌های گازدار خودداری کنید. یک رژیم غذایی سالم به معنای مصرف زیاد سبزیجات، میوه، پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده است.
سیگار می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. سیگار نکشیدن نه تنها به مبارزه با دیابت کمک می‌کند، بلکه خطر ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن از جمله سرطان را نیز کاهش می‌دهد. اگر در حال حاضر به نوشیدن الکل معتاد هستید، سعی کنید آن را به یک بار در هفته کاهش دهید یا به طور کامل کنار بگذارید. یادتان باشد، پیشگیری بهترین درمان برای بیماری مرض قند است.
کلام آخر
در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با علائم دیابت آشنا کنیم. توجه داشته باشید که هر چه مرض قند از کنترل خارج شود، آسیب بیشتری به سلامتی فرد وارد می‌کند. به همین دلیل، کنترل منظم سطح قند خون و پیگیری بیشتر در صورت مشاهده علائم قند بالا مهم‌ترین کاری است که می‌توانید برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری انجام دهید. نگه داشتن سطح قند خون بسیار نزدیک به حد ایده آل می‌تواند مشکلاتی را که این عارضه ایجاد می‌کند به حداقل برساند یا به تاخیر بیاندازد. پس مهم است با دیدن علائم اولیه دیابت به سرعت به پزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید برای پیدا کردن بهترین پزشک متخصص غدد در نزدیکی محل زندگیتان، از وبسایت طبیبی‌نو کمک بگیرید. ما اطلاعات بهترین پزشکان نزدیک محل زندگیتان را در اختیار شما قرار داده‌ایم تا بتوانید پزشک موردنظرتان را راحت‌تر و سریع‌تر انتخاب کنید.
سوالات متداول
خطرات دیابت چیست؟
افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری کلیوی و آسیب عصبی هستند. همچنین خطر مشکلات چشمی، مشکلات پا و سکته در آنها بیشتر است.
علائم دیابت چیست؟
از علائم دیابت می‌توان به کاهش وزن، تکرر ادرار، تاری دید، تشنگی مفرط و خستگی هستند. در برخی افراد، علائم ممکن است بسیار خفیف باشند. به همین دلیل است که انجام معاینات منظم و آزمایش دادن توصیه می‌شود.