چه کارهایی در بارداری خطرناک است؟ مهم‌ترین پرهیزات
در راستای حفظ سلامت مادر و جنین، پس از مشاهده علائم بارداری در هفته اول بعد از لقاح هر زن باردار موظف است بداند که چه کارهایی در بارداری خطرناک است. در این دوران، انجام ورزش‌های سخت و بلند کردن اجسام سنگین، مصرف الکل، سیگار و داروهای خودسرانه ممنوع است. علاوه‌بر این باید به رژیم غذایی توجه شده و غذاهای خام و نپخته، نوشیدنی‌های پرکافئین، دمنوش‌های مضر و… را از آن حذف نمایید. حتی کارهای روزمره مانند استفاده از سونا، خوابیدن روی شکم یا پشت و تماس با خاک گربه نیز می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد. سایر کارهای ممنوعه در دوران بارداری که معمولا به سه بخش ممنوعات سه ماهه اول بارداری و سه ماهه دوم و سوم تقسیم می‌شود باید طی مشاوره با متخصص زنان و زایمان شما مشخص شود.
لیست کامل کارهای ممنوع در بارداری
سایت samitivej hospital می‌نویسد: “جنبه‌ای که زنان باردار باید به ویژه از آن آگاه باشند، ایمنی شخصی خودشان در تمام اوقات است. این شامل نحوه‌ی مراقبت از سلامت خود و آنچه می‌خورند می‌شود، زیرا این امر می‌تواند بدون اینکه مادر حتی از آن آگاه باشد، تأثیر منفی بر جنین کوچک درون رحم داشته باشد.” این ایمنی با پرهیز از کارهای ممنوعه در دوران بارداری زیر ممکن می‌شود:
فعالیت‌های فیزیکی خطرناک
فعالیت‌های زیر به دلیل احتمال زمین خوردن، ضربه یا افزایش فشار ناگهانی، باید در دوران بارداری ممنوع شوند:
- ورزش‌های پرخطر: برخورد ضربه به شکم طی اسکی، دوچرخه‌سواری، سوارکاری، کوهنوردی، ورزش‌های رزمی و…
- بلند کردن اجسام سنگین: فشار بیش از حد به رحم و افزایش احتمال سقط به خصوص در سه ماهه اول و دوم بارداری
- انجام حرکات ورزشی شکمی: ایجاد فشار روی عضلات شکم مانند دراز و نشست و احتمال جداشدگی جفت یا کشیدگی رحم
- حمام داغ، سونا و جکوزی: افزایش دمای بدن تا بالای ۳۹ درجه و افزایش احتمال نقص‌‌های مادرزادی (از کارهای خطرناک برای جنین در سه ماهه اول)
لازم به ذکر است که ورزش منظم و سبک در دوران بارداری به مادران پیشنهاد می‌شود و تنها باید از ورزش‌های سخت و پرخطر پرهیز کرد.
رفتارهای غذایی ناسالم
یکی از مهم‌ترین روش‌های جلوگیری از خطر برای جنین، توجه به پرهیزهای تغذیه‌ای است. در پاسخ به چه کارهایی در ماه اول بارداری نباید انجام داد، رفتارهای غذایی زیر مهم هستند:
- پرخوری یا کم‌خوری مفرط: بروز مشکلاتی مانند دیابت بارداری، کمبود وزن جنین یا وزن زیاد نوزاد
- رژیم‌های لاغری بدون مشورت پزشک: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی برای رشد جنین
- نخوردن صبحانه یا وعده‌های غذایی منظم: افت قند خون، ضعف مادر و کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین
- مصرف بیش از حد نمک و شکر: افزایش فشار خون و افزایش ریسک ابتلا به پره‌اکلامپسی یا فشار خون بارداری
در ادامه محتوای چه کارهایی در بارداری خطرناک است، به طور دقیق‌تری خوردنی‌های مضر و مواد ممنوع در بارداری را معرفی خواهیم کرد.
مواد مضر مصرفی (الکل، دخانیات، دارو)
حتی مصرف مقادیر کمی از مواد مضر دوران بارداری، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را ایجاد کند. پس به نکات زیر توجه کنید:
- الکل: موجب اختلال رشد مغزی و جسمی در جنین از جمله سندرم جنین الکلی
- سیگار و قلیان: کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین، افزایش خطر زایمان زودرس، کاهش وزن نوزاد و احتمال سقط
- مواد مخدر و روان‌گردان‌ها: ناهنجاری‌های شدید در جنین، مرگ او یا اعتیاد کودک
- داروهای بدون تجویز پزشک: علاوه‌بر داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی نیز می‌توانند خطرآفرین باشند.
داروها و مکمل‌هایی که نباید بدون تجویز پزشک مصرف شوند
حتی مصرف برخی داروهای ساده و رایج نیز از کارهای ممنوعه در دوران بارداری به شمار می‌رود چرا که ممکن است به جنین آسیب جدی وارد کند. مصرف خودسرانه این داروها از جمله کارهایی که باعث سقط می‌شود خواهد بود.
مسکن‌های ممنوع!
- استامینوفن: ریسک کمتر اما مصرف مکرر یا دوز بالای آن باید تحت نظر پزشک باشد تا به کبد مادر و جنین آسیب نرسد.
- ایبوپروفن و مسکن‌های مشابه: به ویژه در سه ماهه سوم بارداری ممنوع هستند چرا که باعث کاهش مایع آمنیوتیک، بسته شدن زودرس مجرای شریانی قلب جنین و مشکلات خونی می‌شوند.
- مسکن‌های قوی و کدئین: وابستگی نوزاد و ایجاد مشکلات تنفسی را ایجاد می‌کنند.
داروهای ممنوع
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) گزارش می‌دهد:
“There are about 6 million pregnancies in the U.S. each year, and 80% of women who are pregnant say that they take at least one medicine.”
سالانه حدود ۶ میلیون بارداری در ایالات متحده رخ می‌دهد و ۸۰٪ از زنانی که باردار هستند می‌گویند که حداقل یک دارو مصرف می‌کنند.
این سازمان داروها را بر اساس ریسک آسیب به جنین در ۵ گروه A,B,C,D,X قرار می‌دهد. علاوه‌بر پیگیری داروهای خطرناک بارداری از طریق پزشک می‌توانید از وب‌سایت‌های مختلف یا اپلیکیشن‌های دارویی مخصوص بارداری مانند Pregnancy Medication Guide طبقه دارو را مشخص کنید. برای مثال اگر دچار افسردگی هستید، باید با مشورت پزشک داروهای ضد افسردگی مجاز در بارداری را مصرف نمایید.
دارو و مکمل‌های گیاهی مضر در بارداری
بسیاری از مکمل‌های گیاهی که در طب سنتی یا بدون تجویز پزشک استفاده می‌شوند، می‌توانند حاوی مواد فعال خطرناک باشند. به‌عنوان مثال، برخی گیاهان باعث افزایش انقباضات رحمی شده و احتمال سقط را افزایش می‌دهند. علاوه‌بر نظارت بر داروهای گیاهی و دوز آن‌ها نسبت به انواع شیمیایی کمتر است و عوارض و فواید آن‌ها به طور قطعی مشخص نیست. زعفران، دارچین (در دوز بالا)، آلوئه‌ورا، زنجبیل، جینسینگ، پونه و نعناع کوهی، دانه شنبلیله نمونه‌هایی از ممنوعات سه ماهه اول بارداری و حتی ادامه آن است.
تغذیه نامناسب و مواد غذایی خطرناک در بارداری
در بررسی اینکه چه کارهایی در بارداری خطرناک است، رژیم غذایی نقش پررنگی دارد. حتی برخی از خوراکی‌های مفید نیز ممکن است از جمله مواد غذایی سقط‌آور محسوب شوند یا روند رشد جنین را مختل نمایند. این موضوع در صورت درگیری با بیماری‌هایی چون دیابت و نیاز به رژیم دیابت بارداری حساس‌تر هم خواهد شد. در ادامه به مهم‌ترین نکات تغذیه خطرناک برای جنین و اشتباهات رایج مادران جدید می‌پردازیم:
غذاهای خام و ناپخته
این غذاها منجر به عفونت‌های باکتریایی یا انگلی مثل لیستریا، سالمونلا و توکسوپلاسموز خواهند شد که زایمان زودرس، سقط یا آسیب مغزی به جنین را به دنبال خواهد داشت. شما باید موادی مانند گوشت، تخم‌مرغ، ماهی و… را به طور کامل بپزید و سپس مصرف نمایید. علاوه‌بر این شیر، پنیر و لبنیات غیرپاستوریزه نیز در دسته تغذیه نامناسب بارداری قرار می‌گیرند.
نوشیدنی‌های ممنوع
طبق دستورالعمل ایمنی بارداری برخی از نوشیدنی‌ها مانند سم آرام عمل می‌کنند. مواد زیر قادرند سلامت جنین را تهدید کرده و پشیمانی به بار آورند.
- کافئین بیش از حد: حتی ۱ الی ۲ فنجان قهوه در روز می‌تواند جنین را سقط کند! این ماده باعث رشد کم جنین و بی‌‌قراری نوزاد خواهد شد.
- دمنوش‌های گیاهی: دمنوش‌های حاوی گل گاو زبان، پونه، دارچین، زنجبیل یا بابونه محرک رحم هستند یا اختلالات هورمونی ایجاد می‌کنند.
- نوشیدنی‌های گازدار: سرشار از قند و افرودنی‌های شیمیایی بوده و احتمال ابتلا به دیابت بارداری، فشار خون بالا و افزایش وزن ناسالم را بیشتر می‌کنند.
سایر نکات مراقبتی بارداری و رژیم
برخی مواد غذایی مانند سالادهای بسته‌بندی یا غذاهای مانده در فریزر می‌توانند احتمال آلودگی به باکتری یا انگل را افزایش دهند. از طرف دیگر مصرف مواد غذایی با قند، نمک و چربی زیاد مثل غذاهای فرآوری شده، کنسروها، شیرینیجات و… نیز به مادر باردار پیشنهاد نمی‌شود. در جدول زیر به مقایسه غذاهای سالم و غذاهای ممنوع برای مادران باردار می‌پردازیم:
| دسته | مجاز | ممنوع |
| پروتئین | گوشت مرغ، ماهی پته، تخم‌مرغ سفت | گوشت خام، تخم‌مرغ عسلی، سوشی |
| لبنیات | شیر و پنیر پاستوریزه | شیر محلی خام، پنیر نرم خارجی |
| نوشیدنی | آب، آبمیوه طبیعی و پاستوریزه، دمنوش‌های گیاهی سبک با مشورت پزشک | نوشابه، قهوه، دمنوش‌های گیاهی محرک، آبیموه‌های غیرپاستوریزه |
| سبزیجات | سبزیجات پخته یا کاملا شسته شده | جوانه خام، میوه و سبزی نشسته، پک‌های آماده صنعتی |
| ادویه‌جات | زردچوبه، زیره، هل (مقادیر کم) | دارچین، زعفران |
چرا سه‌ماهه اول بارداری حساس‌ترین دوره است؟
در سه‌ماهه اول، اندام‌های حیاتی مثل مغز، قلب، ستون فقرات و سیستم عصبی جنین شکل می‌گیرد اما سیستم دفاعی هنوز کامل نیست. به همین دلیل توجه به اینکه چه کارهایی در ماه اول بارداری نباید انجام داد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. طبق داده‌های CDC، بیش از ۷۵٪ ناهنجاری‌های مادرزادی در این بازه شکل می‌گیرند و آسیب‌پذیری شدیدی در برابر عوامل بیرونی از جمله داروها، الکل و سیگار، تغذیه و ویروس‌ها وجود دارد. در جدول زیر یک زمانبندی کلی از رشد جنین در این ۱۲ هفته را برای اثبات اهمیت توصیه‌های سه ماهه اول مشاهده می‌کنید:
| هفته بارداری | مرحله رشد | مهم‌ترین حساسیت ماه اول تا سوم بارداری |
| ۴ الی ۶ | تشکیل قلب لوله عصبی | کمبود فولیک اسید |
| ۶ الی ۱۰ | تکامل چشم، گوش و اندام‌ها | مصرف داروهای دسته D |
| ۱۰ الی ۱۲ | تکمیل سیستم گوارش و عصبی | عفونت‌ها و دخانیات |
وضعیت روانی مادر و تأثیر آن بر سلامت جنین
حفظ آرامش یکی از نکات ایمنی اولیه در سبک زندگی باردار به شمار می‌رود. در ادامه این تاثیرات را بررسی می‌کنیم:
- استرس مزمن باعث افزایش هورمون کورتیزول شده که روی رشد مغزی جنین اثر منفی دارد.
- اضطراب مادر با خطر زایمان زودرس و وزن کم نوزاد در ارتباط است.
- افسردگی درمان‌نشده حاملگی می‌تواند با افسردگی پس از زایمان هم همراه شود.
در راستای کاهش خطرات بارداری می‌توانید از تکنیک‌های زیر استفاده کنید:
- یوگای بارداری
- محدود کردن اخبار ناراحت‌کننده
- عضویت در گروه‌ها و پلتفرم‌های بارداری
- ارتباط با مشاور یا روانشناس زنان
- استفاده از اپلیکیشن Calm یا Headspace برای آموزش مدیتیشن بارداری
- خواب کافی و تغذیه مناسب
استرس اینکه چه کارهایی در بارداری خطرناک است و چگونه سلامت جنین را تضمین کنیم نیز می‌تواند اضطراب و تنش زیادی برای مادران به وجود بیاورد. در این راستا پیشنهاد می‌شود به طور مرتب تحت نظر پزشک زنان و زایمان تهران یا شهر محل سکونت خود باشید.
عادات روزانه که به ظاهر بی‌خطرند اما در بارداری مضر هستند
کارهای ممنوعه در دوران بارداری و فعالیت‌های خطرناک برای جنین می‌توانند شامل روتین روزانه و عادی شما نیز بشوند. در لیست زیر چند مورد از ممنوعات بارداری که در زندگی عادی پرتکرار هستند را بررسی می‌کنیم:
- استفاده از سونا و جکوزی: افزایش دمای بدن مادر و خطر ناهنجاری‌های جنینی
- خوابیدن روی شکم یا به پشت: فشار به رحم و کاهش جریان خون‌رسانی به جنین
- تمیز کردن خاک گربه: ابتلا به توکسوپلاسموز (یک بیماری خطرناک برای جنین)
- استفاده مکرر از عطرها: جذب مواد شیمیایی و تاثیر منفی بر جنین
- قرار گرفتن طولانی در برابر نور آبی صفحه نمایش: اختلال وضعیت خواب مناسب بارداری و کاهش کیفیت استراحت
- رنگ کردن مو: جذب مواد شیمیایی به خصوص در سه ماهه اول
چک لیست رفتاری بارداری ایمن
پیشنهاد می‌کنیم چک لیست زیر را پرینت گرفته و آن را در جایی در معرض دید قرار دهید تا بتوانید رفتارهای پرخطر بارداری را به حداقل برسانید:
- خوردن غذای سالم
- نوشیدن آب کافی
- نخوردن دارو یا غذا بدون مشورت دکتر
- حداقل ۱۰ دقیقه مدیتیشن و آرام‌سازی در روز
- کمی راه رفتن یا نرمش
- خواب خوب شبانه و استراحت کافی
- توجه به قرار سونو و ویزیت با متخصص زنان و زایمان
نتیجه‌گیری
بارداری یک مسیر جذاب، اما نیازمند دقت، آگاهی و مراقبت دائمی است. اینکه شما بدانید چه کارهایی در ماه اول بارداری نباید انجام داد یا به طور کل چه کارهایی در بارداری خطرناک است نقش مهمی در حفظ سلامت جنین خواهد داشت. پرهیزهای بارداری و عادات مضر در اوایل حاملگی بررسی شد اما برای عملکرد بهینه لازم است این دوران را تحت نظر یک متخصص زنان در اصفهان، تهران یا شهر محل سکونت خود بگذرانید. از طریق سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو می‌توانید بهترین دکتر زنان را در نزدیکی خود پیدا کرده و مشاوره بارداری سالم را آغاز نمایید.
سوالات متداول در مورد پرهیزهای بارداری
آیا سفر هوایی یا زمینی در سه‌ماهه اول بارداری بی‌خطر است و چه نکاتی باید رعایت شود؟
در صورت بارداری سالم، سفر کوتاه‌مدت معمولاً بی‌خطر است، اما باید از کمربند ایمنی به‌درستی استفاده شود و هر یک تا دو ساعت پیاده‌روی کوتاه داشت تا جریان خون پاها حفظ شود. در سفر هوایی، بهتر است صندلی کنار راهرو انتخاب شود و آب کافی نوشیده شود.
چرا تماس با حیوانات خانگی در بارداری می‌تواند خطرناک باشد و چه روش‌هایی برای کاهش این خطر وجود دارد؟
تماس با گربه‌ها می‌تواند باعث ابتلا به توکسوپلاسموز شود که برای جنین خطرناک است. برای کاهش خطر، باید از تمیز کردن ظرف خاک گربه پرهیز کرد یا از دستکش و ماسک استفاده نمود و پس از تماس با حیوانات، دست‌ها کاملاً شسته شود.
چگونه می‌توان جایگزین‌های سالم برای نوشیدنی‌های پرکافئین یا دمنوش‌های ممنوع پیدا کرد؟
به جای قهوه یا نوشابه، می‌توان از نوشیدنی‌هایی مانند آب طعم‌دار شده با میوه تازه، چای سبز کم‌کافئین، یا دمنوش‌های مجاز مثل بابونه آلمانی (با مشورت پزشک) استفاده کرد. این نوشیدنی‌ها هم آرامش‌بخش‌اند و هم ریسک کافئین بالا ندارند.
آیا استفاده از لوازم آرایشی و بهداشتی شیمیایی در بارداری ایمن است؟
برخی مواد موجود در لوازم آرایشی مثل فتالات‌ها، پارابن‌ها و فرمالدهید می‌توانند جذب پوست شده و به جنین آسیب برسانند. استفاده از محصولات ارگانیک، بدون عطر و با برچسب “Pregnancy Safe” بهترین گزینه در این دوران است.
تأثیر کمبود خواب در دوران بارداری بر رشد جنین چیست و چگونه می‌توان خواب بهتری داشت؟
کمبود خواب می‌تواند باعث افزایش سطح هورمون استرس و اختلال در رشد جنین شود. برای بهبود خواب، باید قبل از خواب محیطی آرام و تاریک فراهم کرد، استفاده از گوشی و تلویزیون را محدود نمود و روی پهلوی چپ خوابید.
چه نشانه‌هایی از مسمومیت غذایی در بارداری باید جدی گرفته شود و چه اقداماتی لازم است؟
علائمی مانند اسهال شدید، استفراغ مداوم، تب بالا و درد شکم باید فوراً جدی گرفته شود. در این شرایط، باید به پزشک مراجعه و مایعات و الکترولیت‌ها را جایگزین کرد تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.
آیا انجام کار با کامپیوتر و قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آبی برای جنین مضر است؟
نور آبی مستقیم اثر مستقیم بر جنین ندارد، اما باعث اختلال خواب و خستگی چشم مادر می‌شود که به طور غیرمستقیم می‌تواند بر سلامت او و جنین تأثیر بگذارد. استفاده از فیلتر نور آبی و استراحت منظم بین کار با کامپیوتر توصیه می‌شود.
نقش ویتامین‌ها و مکمل‌های مجاز در بارداری چیست و چگونه باید آن‌ها را انتخاب کرد؟
مکمل‌هایی مثل فولیک اسید، آهن و ویتامین D برای پیشگیری از کم‌خونی، ناهنجاری‌های عصبی و تقویت سیستم ایمنی مادر ضروری‌اند. انتخاب مکمل باید زیر نظر پزشک انجام شود تا دوز مناسب و ترکیب ایمن آن مشخص گردد.
چگونه می‌توان استرس و اضطراب بارداری را به شکل علمی و پایدار کنترل کرد؟
روش‌هایی مثل یوگا، مدیتیشن، تمرینات تنفسی و شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان می‌توانند استرس را کاهش دهند. همچنین ارتباط با مشاور و استفاده از اپلیکیشن‌های آرام‌سازی علمی، از راهکارهای پایدار و موثر هستند.
