اختلال شخصیت وابسته چیست و چطور میتوان آن را تشخیص داد؟

اختلال شخصیت وابسته نوعی اختلال شخصیتی است که باعث ناتوانی در تصمیم‌گیری و انجام مستقل فعالیت‌های فردی می‌شود. نیاز به حمایت و کمک دیگران به‌صورت غیرطبیعی، ترس از طرد شدن و مخالفت دیگران و عدم تصمیم‌گیری مستقل در مسائل کوچک روزانه، بارزترین علائم ابتلابه اختلال شخصیت اختلال وابسته هستند.

بهترین روش درمان اختلال شخصیت وابسته چیست؟ عارضه شخصیت وابسته با روش‌های مختلف روانشناسی شخصیت، روان‌درمانی، رفتاردرمانی و دارودرمانی یا ترکیبی از آن‌ها بهبود پیدا می‌کند. روش موثر برای درمان اختلال شخصیت وابسته در رابطه و اجتماع بایستی توسط متخصصان روان نظیر روانپزشک و روانشناس تشخیص داده شود.

شناخت علمی و روان‌شناختی شخصیت وابسته

در تعریف شخصیت وابسته براساس DSM-5، افراد مبتلابه اختلال شخصیت وابسته از همه نظر خصوصا عاطفی، به دیگران وابستگی افراطی دارند. این موضوع، باعث شکل‌گیری شخصیت آسیب‌پذیر می‌شود. به‌طوری‌که، به‌دلیل ضعف اراده نمی‌توانند  در انجام کارها یا تصمیم‌گیری به صورت مستقل عمل کنند و به مراقبت دیگران نیاز دارند.

انجام رفتارهای وابسته به‌دلیل ترس از جدایی و تنهایی است که به مرور، باعث ایجاد مشکلات در روابط صمیمی می‌شود. عارضه شخصیت وابسته معمولا در سنین جوانی یا پیش از ۳۰ سالگی خود را نشان می‌دهد.

انسان‌ها به‌طور طبیعی از نظر عاطفی به نزدیکان خود وابسته هستند. این موضوع به ایجاد پیوند صمیمی و محکم میان آن‌ها و دیگران کمک می‌کند؛ اما در اختلال شخصیت وابسته در رابطه و حتی اجتماع، فرد به اندازه‌ای به شخصیت منفعل تبدیل می شود که برای کوچک‌ترین تصمیم‌ها و فعالیت‌های خود نیز به دیگران نیاز دارد. درصورتی که این افراد از اطرافیان حمایت کافی دریافت نکنند، دچار ضربه شدید روحی خواهند شد.

درصورتی‌که، روان‌درمانی شخصیت وابسته در زمان مناسب انجام نشود، آسیب‌های جدی به سلامت روان، روابط و کیفیت زندگی بیمار وارد می‌شود و در نهایت، منجربه شکل‌گیری شخصیت‌های آسیب‌دیده خواهد شد. به همین دلیل، بایستی هرچه سریع‌تر برای سبب شناسی اختلال شخصیت وابسته و درمان خود یا اطرافیانتان از طریق روش‌های اصولی اقدام کنید.

علائم اختلال شخصیت وابسته (بخش تشخیصی)

شناخت نشانه‌های شخصیت وابسته به شما در تشخیص اختلال شخصیت وابسته در خود یا اطرافیانتان به شما کمک می‌کند. این معیارهای تشخیص و اصلی‌ترین ابتلابه علائم شخصیت وابسته عبارت‌اند از:

• نیاز مداوم به حمایت و کمک دیگران
• افکار منفی بیش از اندازه
• اجتناب از پذیرفتن مسئولیت شخصی
• ترس از طرد شدن و داشتن اضطراب تنهایی
• ترس از مخالفت
• ناتوانی در ابراز نظر
• اعتماد به نفس پایین و بدبینی شدید
• داشتن استرس و اضطراب مزمن
• عدم تمرکز
• حساسیت به انتقاد دیگران به‌صورت غیرطبیعی
• کم‌شدن اشتها
• عدم توانایی مدیریت شخصی
• عدم توان تصمیم‌گیری مستقل در مسائل روزمره و انجام وابسته‌وار آن‌ها

سبب‌شناسی (Cause and Etiology): چرا شخصیت وابسته شکل می‌گیرد؟

علت ابتلابه اختلال شخصیت وابسته چیست؟ احتمال ابتلابه عارضه شخصیت وابسته و دلبستگی ناایمن در افرادی که تجربیات خاصی در زندگی خود دارند، بیشتر است. طبق  بررسی سبب شناسی اختلال شخصیت وابسته، برخی از عوامل مؤثر در ابتلابه اختلال شخصیت وابسته در رابطه و اجتماع براساس DSM-5 عبارت‌اند از:

• الگوی تربیتی در دوران کودکی: داشتن والدین مستبد و تربیت سخت‌گیرانه و محافظه‌کارانه یکی از عوامل شکل‌گیری شخصیت وابسته در کودکی است.
• رابطه ناسالم و ناامن در کودکی: شکست در ارتباطات اولیه، بی‌توجهی والدین و عدم دریافت حمایت کافی از سمت آن‌ها از علل شخصیت وابسته هستند که باعث ایجاد تروما و نیاز به تأیید دیگران می‌شوند.
• عوامل زیستی و ژنتیک: درصورتی‌که عضوی از خانواده به اختلال ناتوانی شخصی مبتلا باشد، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده به این اختلال و شکل‌گیری شخصیت فرد غیرمستقل افزایش پیدا می‌کند.
• شرایط روانی و محیطی: تجربه‌های ناگوار مانند سوء استفاده عاطفی و فیزیکی و زندگی‌کردن در محیط پرتنش زمینه شکل‌گیری شخصیت مطیع را فراهم می‌کند.

پیامدهای روانی، اجتماعی و رابطه‌ای

افرادی که به اختلال شخصیت وابسته مبتلا هستند، به‌دلیل ترس از تنهایی و برای حفظ رابطه عاطفی، شغلی و خانوادگی خود دست به انجام کارهایی می‌زنند که باعث سوء استفاده روانی می‌شود و از نظر روحی ضربه سنگین و جبران‌ناپذیری به آن‌ها وارد می‌کند.

این اختلال باعث شکل‌گیری شخصیت وابسته در رابطه می‌شود و احتمال سوء‌استفاده عاطفی، تجربه وابستگی روانی مخرب و قرارگرفتن در روابط عاطفی سمی را افزایش می‌دهد.

فرد مبتلابه عارضه شخصیت وابسته، احساس می‌کند که به تنهایی نمی‌تواند هیچ تصمیمی بگیرد. این موضوع باعث اضطراب ارتباطی و استرس شدید در او می‌شود. در نهایت، فرد به دیگر اختلالات خوشه C، نظیر اختلالات اضطرابی، استرس و شخصیت مرزی مبتلا می‌شود.

از میان پیامدهای شخصیت وابسته، ترس از رها شدن و احساس عدم هویت مستقل در این اختلال و اختلال شخصیت مرزی دیده می‌شود. هم‌پوشانی این ۲ اختلال بایکدیگر، احتمال ابتلای فرد مبتلابه عارضه شخصیت وابسته به اختلال شخصیت مرزی را افزایش می‌دهد.

روش‌های درمانی اثبات‌شده

معیارهای تشخیص اختلال شخصیت وابسته چیست؟ بهترین روش درمان اختلال شخصیت وابسته، شرکت در جلسات روان‌درمانی و ریشه‌یابی شخصیت وابسته است. این جلسات درمانی، به فرد مبتلابه اختلال شخصیت وابسته در رابطه فردی و اجتماعی کمک می‌کند تا بدون حساسیت به انتقاد و احساس وابستگی به دیگران تصمیم‌های جدی بگیرد و فعالیت‌های خود را به بهترین شکل انجام دهد.

طبق مقاله اثربخشی روان درمانی بر اختلال شخصیت وابسته “رفتاردرمانی، جرات آموزی، خانواده درمانی و گروه درمانی نیز از جمله سایر روش‌های غیردارویی هستند که به کار می‌روند و در بسیاری از بیماران نتایج موفقیت آمیزی هم داشته‌اند. اگرچه از روش‌های دارویی هم برای درمان این مشکل استفاده می شود اما روش‌های غیردارویی، آثاری دیرپا و ماندگار بر جا می گذارند.”

روش‌های موثر برای درمان شخصیت وابسته عبارت‌اند از:

• درمان شناختی رفتاری یا CBT: روش CBT با شناسایی الگوهای فکری و رفتاری ناسالم و تغییر آن‌ها به شکل‌گیری شخصیت مستقل، تصمیم‌گیری مستقل‌تر و درمان وابستگی عاطفی کمک می‌کند.
• درمان مبتنی بر طرحواره (Schema Therapy): در این روش، یک الگوی سازمان‌یافته فکری و رفتاری توسط روانپزشک شخصیت وابسته برای بیمار مشخص می‌شود تا با پیروی از آن به‌صورت روان‌درمانی، شخصیت نیازمند و الگوهای فکری ناسازگارانه‌اش اصلاح شود.
• دارودرمانی: هیچ داروی ضد اضطراب و ضد استرس برای درمان قطعی عارضه شخصیت وابسته وجود ندارد؛ اما استفاده از برخی داروهای ضد اضطراب و داروهای ضد افسردگی در کنترل و درمان افسردگی و اضطراب ناشی از این اختلال بسیار موثر هستند.
• تکنیک‌های خودیاری و تمرینات شناختی: فرد مبتلابه اختلال شخصیت وابسته، بایستی رفتار وابسته خود را برای بازیابی استقلال خود کنترل کند تا احساس بی‌پناهی او کاهش یابد. همچنین به انجام راهکارهای خوداتکایی بپردازد و از انجام فعالیت‌هایی که این اختلال را تقویت می‌کنند، بپرهیزد.

راهکارهای عملی برای مدیریت شخصیت وابسته

راهکار عملی مناسب برای مدیریت اختلال شخصیت وابسته چیست؟ استفاده از تکنیک‌های خودیاری یا  راهکارهای عملی به تنهایی منجربه درمان این اختلال نمی‌شود. بلکه بایستی پس از سبب شناسی اختلال شخصیت وابسته، آن‌ها را در کنار درمان روانشناختی توصیه‌شده توسط روان درمان انجام دهید.

موثرترین راهکارهای عملی برای مدیریت این اختلال و کاهش تزلزل شخصیتی که توسط درمانگر تجویز می‌شوند، عبارت‌اند از:

• تمرین‌های افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس: در درون خود به‌دنبال خوشحالی بگردید و آن را وابسته به دیگران ندانید. به توانایی‌های خود ایمان‌داشته باشید و از روابط مبتنی بر سلطه دوری کنید. تا حد ممکن، تصمیمات مهم زندگی‌تان را براساس نظر شخصی‌تان بگیرید تا علائم اختلال شخصیت وابسته به مرور کم‌رنگ‌تر شوند.
• تکنیک‌های نه‌گویی، تعیین مرز و استقلال هیجانی: الگوهای ناسالم را شناسایی کنید و با یادگرفتن مهارت “نه گفتن” از شکستن آن‌ها توسط دیگران جلوگیری کنید.
• تمرین تصمیم‌گیری مستقل و تقویت خودکارآمدی: برای غلبه بر شخصیت وابسته به تقویت خوداتکایی، خوداظهارگری، حل مسئله و قدرت تصمیم‌گیر بپردازید. مهارت‌های جدید یاد بگیرید و تمرینات خود مراقبتی را انجام دهید.

نقش خانواده و شریک عاطفی در بهبود یا تشدید اختلال

افرادی که به عارضه شخصیت وابسته مبتلا هستند، وابستگی شدیدی با خانواده و شریک عاطفی خود دارند. به همین دلیل، رفتار آن‌ها تاثیر بسزایی بر بهبود یا تشدید اختلال شخصیت وابسته در رابطه فردی و جمعی این افراد می‌گذارد.

اختلال شخصیت وابسته در ازدواج نقش موثری دارد. به‌طوری‌که، داشتن شریک سمی در روابط عاطفی، احتمال موفقیت آن رابطه را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

نکات مهم به عنوان راهنمای ارتباط با فرد وابسته برای خانواده و شریک عاطفی این افراد، به این صورت است:

• خانواده و شریک عاطفی این نوع شخصیت‌ها، بایستی رفتارهای کنترل‌گر را کاهش دهند.
• بایستی شخصیت‌های وابسته را برای تصمیم‌گیری مستقل در فعالیت‌های مختلف تشویق کنند.
• بایستی پیوسته به او یادآوری کنند که به تنهایی توانایی حل مشکلات را دارد. همچنین، پس از هر موفقیت، او را تشویق کنند.
• نقش خانواده در حمایت از فرد مبتلابه اختلال شخصیت وابسته بایستی در حد تعادل نگه داشته شود تا به مرور این وابستگی کاهش پیدا کند. به عبارتی، بایستی حمایت صحیح روانی و عاطفی صورت بگیرد تا باعث آسیب‌دیدگی شخصیت مستقل در فرد نشود.

مقایسه اختلال شخصیت وابسته با سایر اختلالات شخصیت (به‌ویژه اختلال مرزی، اجتنابی، وسواسی)

تفاوت اختلالات شخصیت مرزی، اجتنابی و وسواسی با اختلال شخصیت وابسته چیست؟ عارضه شخصیت وابسته با اختلالات شخصیتی مرزی و اجتنابی و وسواس شخصیتی هم‌پوشانی زیادی دارد. به همین دلیل، با کمک تشخیص افتراقی از یکدیگر تشخیص داده می‌شوند.

برخی از علائم اختلال شخصیت وابسته در رابطه فردی و جمعی با اختلالات مرزی، اجتنابی و وسواسی به این صورت است:

• ویژگی ترس از تنهایی و رهاشدن، میان عارضه شخصیت وابسته و اختلال شخصیت مرزی مشترک است؛ اما رفتار تکانشی شدید توسط فرد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی، این دو اختلال را از یکدیگر متمایز می‌سازد.
• اعتمادبه‌نفس پایین، احساس عدم کفایت و ترس از قضاوت منفی دیگران نیز از ویژگی‌های اختلال شخصیت وابسته و اختلال اجتنابی است. اغراق درباره مشکلات شخصی و ترس از قرارگیری در موقعیت جدید در افراد مبتلا به اختلال اجتنابی باعث تمایز آن از عارضه شخصیت وابسته شده است.
• افرادی که به عارضه شخصیت وابسته مبتلا هستند، گمان می‌کنند که نمی‌توانند وظایف خود را به‌درستی انجام دهند. درحالی‌که، افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی گمان می‌کنند، هیچ‌کس غیر از آن‌ها نمی‌تواند کارها را با موفقیت به اتمام برساند.

تشخیص شخصیت وابسته و سایر این اختلالات شخصیتی بر عهده روان‌درمان و روان‌شناس بالینی است. معمولا روش‌های روان‌درمانی، رفتاردرمانی و دارودرمانی به‌صورت ترکیبی برای درمان اختلال شخصیت وابسته و سایر اختلالات شخصیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پیشگیری، آموزش و ارتقاء سلامت روان

پیشگیری و درمان اختلال شخصیت وابسته در دوران کودکی بسیار آسان‌تر از بزرگسالی است. هرچند که در این سنین، وابستگی عاطفی به والدین به مراتب، بیشتر است. طبق سبب شناسی اختلال شخصیت وابسته، نحوه رفتار و تربیت سالم فرزندان توسط والدین، تاثیر بسزایی در پیشگیری از شخصیت وابسته دارد.

برای کاهش خطر ابتلابه این عارضه، والدین بایستی با تاب‌آوری روان‌شناختی و نحوه تقویت آن آشنا باشند و آموزش استقلال روانی لازم را ببینند. همچنین، از انجام رفتارهای پرخطر که باعث ابتلای فرزندان به شخصیت وابسته می‌شود، آگاه باشند و از انجام آن‌ها خودداری کنند. این موارد، نقش بسزایی در حفظ سلامت روان عمومی افراد خواهد داشت.

ایجاد محیط‌های دوستانه و حمایتی و انجام فعالیت گروهی در جامعه نیز تاثیر بسزایی در کاهش خطر ابتلابه شخصیت وابسته دارد. در این صورت، احساس استقلال، توانایی حل مسئله و مهارت مدیریت مستقل در افراد افزایش پیدا می‌کند و شانس آن‌ها را برای ابتلابه شخصیت وابسته کاهش می‌دهد.

نتیجه‌گیری

اختلال شخصیت وابسته، به‌عنوان یک اختلال شخصیت قابل درمان، با کمک روان‌شناسی، مشاوره روانی تخصصی، دارودرمانی و رفتاردرمانی بهبود پیدا می‌کند. با اشتراک‌گذاری این مقاله به اطرافیان خود برای تشخیص و درمان این عارضه  کمک کنید.

روش مناسب برای درمان اختلال شخصیت وابسته چیست؟‌ اولین قدم برای درمان اختلال شخصیت وابسته در رابطه و اجتماع، ارزیابی رایگان سلامت روان است. شما می‌توانید جهت دریافت مشاوره آنلاین برای درمان شخصیت وابسته نسبت‌به رزرو نوبت از پزشکان متخصص در بهترین کلینیک روانشناسی در استان‌های مختلف از طریق طبیبی نو اقدام کنید.