بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان، روش ها و اثرات

اضطراب در کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی و رفتاری محسوب می‌گردد. بسیاری از روش‌های درمان اضطراب برای کودکان خردسال چالشی و کم اثر هستند. در این بین بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان روشی غیر دارویی و غیرتهاجمی به شمار می‌رود که بسیار موثر است. کودک در جریان بازی‌هایی نظیر نقاشی، خمیر بازی، عروسک بازی و سینی شن قادر خواهد بود احساسات و ترس‌های خود را بیان کند.

سپس درمانگر بدون قضاوت بیا اعمال فشار مستقفیم آموزش‌های لازم برای مدیریت اضطراب به کودک را ارائه می‌کند. این روش درمان برای بهبود انواع اضطراب از جمله اضطراب اجتماعی و اضطراب جدایی بسیار نتیجه‌بخش است. بعلاوه مهارت‌های اجتماعی کودک نیز تقویت شده و رشد شناختی و هیجانی وی نیز بهبود می‌یابد.

برخی از بازی درمانی‌های ساده توسط والدین و در محیط خانه نیز قابل اجرا است. البته انجام تخصصی بازی درمانی اضطراب کودکان نیاز به دانش و تخصص در این حوزه دارد. حضور کودک در محیط امن و بدون ترس از قضاوت شدن و برقراری ارتباط با درمان‌گر از الزامات این روش درمان است.

تعریف بازی درمانی و ارتباط آن با اضطراب کودکان

بازی درمانی روشی موثر و ایمن برای بهبود اضطراب اجتماعی در کودکان می‌باشد. این روش به دلیل غیر تهاجمی بودن و نداشتن عوارض جانبی از دیگر درمان‌ها نظیر مصرف دارو کاربردی‌تر است. اثربخشی بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان در رده سنی پایین بیشتر می‌باشد.

در این روش به کمک فعالیت‌های بازی محور به کودکان در ابراز احساسات آن‌ها کمک می‌شود. کودک از طریق ابزارهایی مانند اسباب بازی، نقاشی و بازی‌های تخیلی امکان بیان ترس و نگرانی‌های خود را پیدا می‌کند. سپس در ادامه فرایند بازی راهکارهای درمانی نیز ارائه می‌گردد.

بازی درمانی چطور اضطراب کودک را کاهش می‌دهد؟

اضطراب در کودکان اغلب به دلیل عدم توانایی در بیان احساسات آن‌ها رخ می‌دهد. در بازی درمانی شرایطی مهیا می‌شود که کودک امکان بیان احساسات خود را داشته باشد. محیط بازی امن طراحی می‌شود و احساس کودک با قضاوت مواجه نمی‌شود.

در این روش درمانگر به کودک آموزش می‌دهد احساسات خود را چگونه درک و مدیریت کند. از ویژگی‌های این روش درمان اضطراب، عدم نیاز به گفتگوی مستقیم با کودک است. در مقابل بستری فراهم می‌شود تا کودک در جریان بازی احساسات پنهان خود را نمایان کند.

تفاوت و شباهت‌های بازی درمانی با دیگر روش‌های درمان

این شیوه درمان اضطراب کودکان از نظر نوع مداخله و تعامل احساس با کودک با دیگر روش‌ها تفاوت‌هایی دارد. در جدول زیر به بررسی تفاوت‌های اصلی بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان با دیگر شیوه‌ها پرداخته‌ایم.

علل اضطراب در کودکان: چرا بازی درمانی موثر است؟

بازی یکی از ابزارهای قدرتمند برای برقراری ارتباط با کودکان محسوب می‌شود. در بازی هم می‌توان علت و ریشه مشکلات رفتاری کودکان را شناسایی نمود و هم به درمان آن پرداخت. برای هر نوع از اضطراب در کودکان بازی‌های مخصوص و موثر طراحی می‌گردد. بنابراین لازم است در وهله اول نوع اضطراب کودک و علل آن شناسایی گردد.

شایع‌ترین علت‌های اضطراب در کودکان

دلایل و علت‌های بروز اضطراب در کودکان متنوع بوده و از عوامل مختلفی ناشی می‌شوند. از جمله رایج‌ترین دلایلی که کودک به اضطراب دچار می‌شود عبارتند از:

• اضطراب جدایی: کودک ترس بسیار شدیدی هنگام جدا شدن از والدین خود دارد. شدت این نوع از اضطراب در سنین پیش از دبستان بیشتر است. این ترس در مورد جدا شدن از مراقبین اصلی کودک (غیر از والدین) نیز وجود دارد.
• اضطراب اجتماعی کودک: برخی از کودکان در موقعیت‌های اجتماعی مانند صحبت کردن در کلاس دچار اضطراب شدید می‌شوند. این اضطراب از ترس قضاوت شدن یا شرمندگی در این موقعیت‌ها رخ می‌دهد.
• ترس از مدرسه: ترس و اضطراب از محیط مدرسه و معلم در کودکان با علائمی نظیر دل درد و بهانه‌گیری بروز پیدا می‌کند.
• تجارب ناخوشایند یا آسیب‌های روانی: برخی از رخدادها در زندگی کودک می‌تواند موجب شکل‌گیری اضطراب شدیدی در وی شود. از جمله این رخدادهای ناخوشایند طلاق والدین و مرگ عزیزان می‌باشند.

درمانگر ابتدا باید ریشه اصلی ترس و اضطراب در کودک را شناسایی کرده و سپس برای درمان اقدام کند.

چرا بازی درمانی برای اضطراب موثر است؟

در بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان امکان بیان احساسات فراهم می‌شود. اغلب این احساسات منفی پیچیده بوده و کودک در شرایط عادی قادر به بیان آن‌ها نیست. روان درمانگر بدون اعمال فشار مستقیم در محیطی امن به کودک برای تخلیه و تنظیم هیجانات کمک می‌کند. پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که بازی درمانی به کاهش اضطراب اجتماعی کودک و بهبود مهارت‌های ارتباطی وی کمک می‌کند.

قدرت بازی درمانی در اضطراب کودکان

کودک از طریق بازی درمانی می‌آموزد چگونه ارتباط برقرار کند. بعلاوه هیجانات خود را بدون ترس و نگرانی بروز داده و تخلیه می‌شود. به همین دلیل این روش در درمان اضطراب جدایی و اضطراب اجتماعی از کارآمدترین شیوه‌های درمان است.

مراحل و تکنیک‌های بازی درمانی برای کاهش اضطراب در کودکان

علائم بهبود اضطراب در کودکان بعد از طی یک دوره کامل از بازی درمانی به وضوح قابل مشاهده است. مراحل مختلف این روش درمان و تکنیک‌های مورد استفاده در آن به کودک برای بازگشت به عملکرد طبیعی خود کمک زیادی می‌کنند.

مراحل بازی درمانی

بازی درمانی برای اضطراب در چند مرحله انجام می‌گیرد که عبارتند از:

• ارزیابی اولیه: در این مرحله درمانگر با والدین گفتگو می‌کند تا ریشه و علت اضطراب در کودک را شناسایی کند.
• ایجاد رابطه درمانی: در گام دو باید رابطه مناسبی بین درمانگر و کودک برقرار گردد. ایجاد احساس امنیت در کودک از مهم‌ترین گام‌های بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان به شمار می‌رود.
• اجرای بازی درمانی: در این مرحله درمانگر باید به کمک تکنیک‌های بازی درمانی مناسب به کودک در بروز احساسات و ترس‌هایش کمک کند.
• بازتاب و تحلیل: نشانه‌های رفتاری کودک در مرحله قبل باید توسط درمانگر تحلیل شود. این تحلیل به درک دقیق و عمیق علت اضطراب در کودک کمک موثری خواهد کرد.
• پایان درمان: بعد از اینکه علائم اضطراب در کودک کاهش یافته تدریجا جلسات کاهش می‌یابد. در نهایت نیز با بهبود کامل اضطراب کودک بازی درمانی به اتمام می‌رسد.

تکنیک‌ها و ابزار بازی درمانی

در بازی درمانی از ابزارهای مختلفی مانند:

• نقاشی
• عروسک‌های نمایشی
• خمیر بازی
• سینی شن

 کمک می‌گیرند. در سینی شن درمانی کودک از اشیاء کوچک و شن برای خلق دنیای خیالی خود استفاده می‌کند. در نتیجه در این دنیای خیالی ناخودآگاه خود را بیان خواهد کرد. بازی شمع نیز در بالا بردن تمرکز کودک و کاهش اضطراب وی موثر است. تمرین تنفس عمیق از دیگر تکنیک‌های بازی درمانی برای کاهش تنش بدنی کودک محسوب می‌شود.

ایجاد ارتباط باز و مؤثر یکی از راه های ارتباط با کودک مضطراب است. محیطی امن فراهم کنید که کودک بتواند بدون ترس یا خجالت، نگرانی‌ها و ترس‌های خود را در آن بیان کند. برای رسیدن به این هدف، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

• گوش دادن فعال: با دقت و بدون قضاوت به حرف‌های کودک گوش دهید. احساسات او را با جملاتی مانند «می‌فهمم که نگران هستی بابت…» تأیید کنید.

• استفاده از جملات “من”: به‌جای جملاتی سرزنش‌آمیز مثل «نباید این‌قدر نگران باشی»، از جملاتی استفاده کنید که نگرانی شما را نشان دهند، مانند «من متوجه‌ام که بابت نمایش مدرسه مضطربی».

• استفاده از زبان متناسب با سن کودک: توضیحات خود را با توجه به سن و سطح درک کودک ارائه دهید.

منبع:wohum

مزایای بازی درمانی برای اضطراب کودکان

مزیت‌های اصلی بازی درمان برای کودکان شامل موارد زیر می‌باشد:

• کاهش اضطراب و استرس کودک: اصلی‌ترین مزیت این روش درمان کاهش اضطراب به ویژه اضطراب جدای و اضطراب اجتماعی در کودک است.
• تقویت مهارت‌های اجتماعی و عزت نفس کودک: با انجام بازی‌های نمایشی یا گروهی مهارت‌های اجتماعی کودک تقویت می‌شود. کودک در تعامل با عروسک‌ها یا نقش آفرینی یاد می‌گیرد چطور احساسات خود را به شیوه درست بیان کند. با این کار عزت نفس در کودک تقویت خواهد شد.
• رشد شناختی و هیجانی: با بازی درمانی علاوه بر درمان اضطراب هیجانات کودک نیز تخلیه می‌شود. بازی درمانی موجب بهبود تمرکز و توانایی حل مسئله در کودک نیز می‌گردد.

پژوهش‌ها بهبود ۷۱ درصدی علائم اضطراب در کودکانی که تحت بازی درمانی قرار داشتند را نشان می‌دهند. این آمار به معنای قدرت بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان و ایجاد سلامت روان در آن‌ها است.

چالش‌ها و مشکلات رایج در استفاده از بازی درمانی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های بازی درمانی نیاز به درمانگر متخصص در این حوزه است. متاسفانه در همه مناطق کشور دسترسی به درمانگری که در زمینه بازی درمانی آموزش دیده باشد وجود ندارد. از دیگر مشکلات این روش درمان، دشواری انتخاب بازی درمانی مناسب با سن و نیاز کودک است. چرا که هر کودک واکنش خاصی به ابزارها و تکنیک‌های این متد درمانی نشان می‌دهد. بنابراین تجربه و دانش زادی برای انتخاب بازی مناسب برای هر کودک نیاز می‌باشد. پرداخت هزینه بازی درمانی هم برای برخی از خانواده‌ها سنگین بوده و امکان پرداخت آن را ندارند. به خصوص که بسیاری از اوقات جلسات طولانی برای درمان ریشه‌ای اضطراب کودک مورد نیاز است. البته راهکارهایی برای غلبه بر چالش‌های بازی درمانی وجود دارد اعم از:

• استفاده از خدمات کلینیک‌های روانشناسی دانشگاهی
• آموزش والدین برای انجام بازی‌های ساده درمانی در منزل
• استفاده از منابع آنلاین برای آشنایی با تکنیک‌های قابل اجرا در محیط خانه

با مدیریت اصولی این چالش‌ها می‌توان از بازی درمانی به عنوان روشی موثر و کارآمد برای درمان اضطراب کودکان بهره گرفت.

مقایسه بازی درمانی با سایر روش‌های درمان اضطراب در کودکان

به جرات می‌توان گفت که بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان محبوب‌ترین روش است. مزیت‌های این روش در قیاس با دیگر متدهای درمانی از جمله:

• دارو درمانی
• درمان شناختی رفتاری (cbt)
• روان کاوی

از جمله دلایل محبوبیت بازی درمانی است. در بازی درمانی از هیچ دارویی برای بهبود علائم اضطراب در کودک استفاده نمی‌شود. کودک در جریان سازی مهارت‌های اجتماعی و راهکارهای کنترل اصولی هیجانات خود را آموزش می‌بیند. با این همه دارو درمانی نسبت به بازی درمانی روشی با اثربخشی سریع‌تر محسوب می‌شود. درمان‌هاش شناختی رفتاری نیز روی افکار منفی ساختارمند تمرکز می‌کنند و برای کودکان چندان کارساز نیست. هرچه سن کودک کمتر باشد اثربخشی بازی درمانی در بهبود اضطراب بیشتر می‌شود.

روش‌های عملی برای والدین جهت انجام بازی درمانی در خانه

انجام بازی درمانی در خانه یکی از راه‌های موثر برای کاهش اضطراب در کودکان خردسال است. از جمله بازی‌های ساده‌ای که در خانه می‌توان انجام داد تا اضطراب کودک کم شود عبارتند از:

• بازی نقاشی احساسات: از کودک بخواهید تا احساسات خود را با رنگ و تصویر نشان دهد. این روشی غیر کلامی برای بیان هیجانات محسوب می‌شود.
• بازی با شمع و تمرین تنفس عمیق: در این بازی کودک را تشویق کنید شمعی خیالی را تنفس آرام فوت کند. تنش‌های عضلانی و تپش قلب کودک در این بازی کاهش می‌یابند.
• سینی شن خانگی: با استفاده از لوازم در دسترس فضایی نرم برای تخلیه هیجانی و خلق داستان ایجاد نمایید.

نکته بسیار مهم اینکه در بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان باید فضایی امن و بدون قضاوت فراهم کنید. والدین باید واکنش‌های کودک را بدون دخالت مستقیم مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.

نکات و روش‌های درمانی تکمیلی برای اضطراب کودکان

تمرینات تمدد اعصاب برای کودکان که شامل تنفس عمیق و آرام سازی عضلات می‌شود به بهبود اضطراب کمک می‌کنند. مدیتیشن کودکان به کمک فایل‌های صوتی ساده و داستان‌های آرام بخش موجب تمرکز و آرامش کودک می‌شود. تمرینات مفید یوگا برای آرام سازی ذهن کودک عبارتند از:

• حرکت درخت در یوگا
• بستن چشم‌ها و شمارش اعداد تا ۱۰
• گوش دادن به صدای طبیعت
• تنفس شکمی

ترکیب این درمان‌های تکمیلی با بازی درمانی به عنوان رویکردی جامع به بهبود اضطراب در کودک کمک زیادی می‌کنند.

نتیجه‌گیری

بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان به عنوان روشی موثر و کارآمد شناخته می‌شود. کودک در جریان بازی این امکان را پیدا می‌کند که احساسات سرکوب شده خود را بیان کند. سپس بر اساس نوع اضطراب کودک با انتخاب بازی‌های مناسب روش مقابله با اضطراب به وی آموزش داده می‌شود. در صورتی که کودک شما با هر یک از انواع اضطراب درگیر است می‌توانید از مشاوره‌های آنلاین با بهترین متخصصین کشور استفاده کنید. تماس با متخصصین و مشاوره بازی درمانی کمک زیادی به بهبود اضطراب در کودکان خردسال می‌کند. در سایت طبیبی نو امکان آشنایی و رزرو وقت از بهترین متخصصین روانپزشک و روانشناس کودک وجود دارد.