مهمترین علائم اختلال شخصیت مرزی چیست؟

اختلال شخصیت مرزی یعنی زندگی روی لبه‌ تیغ. احساساتی که در چشم بر هم زدنی تغییر می‌کنند، روابطی که بالا پایین زیادی دارند و حس‌هایی چون ترس از تنهایی و حس پوچی که در تنهایی یقه فرد را می‌گیرند، می‌توانند زندگی را با چالش‌های زیادی همراه کنند. اگر با BPD روبه‌رو باشید، نوسانات خلقی شدید، خودزنی، هویت متزلزل یا خشم‌های ناگهانی همراه شما خواهند بود.

اما این اختلال قابل مدیریت است و با تکنیک‌های مختلفی می‌توان نشانه‌های اختلال BPD را به حداقل رساند. اگر تا حالا درباره BPD نشنیده بودید، وقتشه بیشتر بدونید؛ چون پشت هر رفتار تند یا واکنش ناگهانی، دلیلی پنهان  از ساختار مغز و ژنتیک گرفته تا تروماهای کودکی وجود دارد!

علائم اختلال شخصیت مرزی: هشدارهایی که نباید نادیده گرفت

اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder) اختلالی روانی به شمار می‌رود که باعث بی‌ثباتی در احساسات، روابط، رفتارها و تصویر ذهنی فرد از خود می‌شود. اگر فردی به BPD مبتلا شود ممکن است احساساتی ناپایدار و شدید را در مواقع مختلف تجربه کند که منجر به رفتارهای تکانشی و روابط فردی ناپایدار خواهد شد.

همان‌طور که سایت clevelandclinic در معرفی BPD نوشته است: “اختلال شخصیت مرزی نسبتاً نادر است. تقریباً ۱.۴٪ از جمعیت بزرگسال ایالات متحده به اختلال شخصیت مرزی مبتلا هستند.”

در ادامه مهم‌ترین نشانه‌های وضعیت روانی ناپایدار بر اثر اختلال BPD را بررسی می‌کنیم:

 ترس از ترک شدن و روابط ناپایدار

یک بیمار مبتلا به BPD ممکن است به شدت ترس از رها شدن توسط شریک زندگی خود را داشته باشد. همین امر می‌تواند منجر به بروز رفتارهای افراطی و ناپایدار مانند قهر و مشاجره یا ابراز علاقه‌های سینوسی باشد.

نوسانات خلقی شدید و ناگهانی

یکی از علائم شخصیت مرزی، این است که فرد در عرض چند ساعت از شادی به خشم و از خشم به افسردگی برسد. این تغییرات خلق و خو نیز معمولا غیرقابل پیش‌بینی بوده و اغلب خودشان هم روی آن کنترلی ندارند.

 خودآزاری و تمایلات خودکشی

خودزنی (مانند بریدن دست و رگ‌زنی)، تهدید به خودکشی و… از رفتارهای شخصیت مرزی به شمار می‌رود. این خودآزاری می‌تواند در پاسخ به احساسات شدید، حس درد و اضطراب یا در مواقع درماندگی انجام شود.

نتایج یک مطالعه علمی مرتبط نشان‌دهنده اهمیت حیاتی تجربیات عاطفی و سوءاستفاده‌ها در دوران کودکی است. این موارد جهت‌گیری احساسات را تحت تاثیر قرار داده که همراه با افسردگی یا شرایط طاقت‌فرسا، به مرور منجر به افزایش خطر خودکشی یا رفتار خودآزاری و خودزنی در نوجوانان می‌شود.

 احساس پوچی مداوم

یکی از نشانه‌های اختلال BPD بحران هویت و احساس تهی بودن از درون است. در این شرایط معمولا هیچ چیزی فرد را به صورت پایدار راضی و خوشحال نخواهد کرد. این افراد به دلیل این حس نمی‌توانند اهداف خوبی برای زندگی خود پیدا کنند. در داستان بیماران BPD، می‌توان شاهد اغراق آن‌ها درباره احساس تهی بودن و بی‌هدفی در زندگی بود.

 خشم‌های بی‌دلیل و ناگهانی

در بسیاری از تحقیقات، خشم کنترل‌نشده و پرخاشگری را به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز شیوع اختلال شخصیت مرزی می‌دانند. عامل این خشم می‌تواند دلایلی بسیار کم‌اهمیت باشد اما ممکن است به برخوردهای فیزیکی یا تخریب اموال منجر شود. این رفتارهای تکانشی طبق آمار BPD در مردان بیشتر از زنان بروز پیدا می‌کند.

پارانویا و احساس بی‌ارزشی

اگر بدانید اختلال شخصیت مرزی چیست، از بروز احساسات پارانویا در مبتلایان آن تعجب نخواهید کرد. این افراد ممکن است دائما حس کنند که دیگران به آن‌ها خیانت می‌کنند، قصد آسیب رساندن به آن‌ها را دارند یا می‌خواهند آن‌ها را ترک کنند. این موارد با این که معمولا کوتاه‌مدت هستند اما به مرور می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی، مشکلات ارتباطی، احساس بی‌ارزشی و… شوند.

دلایل بروز شخصیت مرزی: از ژنتیک تا تجربیات کودکی

تشخیص BPD با علائم اختلال شخصیت مرزی و تعیین دلایل بروز آن بسیار پرچالش است. این بیماری بر اثر عوامل پیچیده زیستی، روانی و محیطی شکل می‌گیرد و حتی ژنتیک، ساختار مغز و تجارب کودکی هم در آن موثر است. جهت آشنایی بیشتر با ویژگی‌های شخصیت مرزی، در ادامه به دلایل اختلال شخصیت می‌پردازیم:

عوامل ژنتیکی

بسیاری از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به اختلال شخصیت مرزی دارد.

مطالعه‌ای در سال 2014 نشان داد که وراثت‌پذیری BPD حدود ۴۰٪ است. برخی از ژن‌ها مانند ژن‌های مرتبط با دوپامین (موثر بر رفتارهای هیجانی و کنترل احساس) یا ژن‌های مرتبط با سروتونین (تنظیم خلق و احساس) می‌توانند اختلالات روانی از جمله BPD را تحت تاثیر قرار دهند.

ساختار مغز

تصویربرداری‌های مغزی نشان‌داده‌اند که افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در نواحی آمیگدالا (مرکز پردازش احساسات)، هیپوکامپ (حافظه و یادگیری)، PFC (تصمیم‌گیری و کنترل تکانه) و… کم‌حجم‌تری دارند. علاوه‌بر این فعالیت‌های غیرطبیعی در نواحی مغز یا اختلالات در شبکه‌های مغزی مانند شبکه سالیانی یا DMN می‌تواند مسبب این اختلال باشند.

ویدیوی زیر زیست‌شناسی مغز و ارتباط آن با اختلال شخصیت مرزی را به‌طور دقیقی مورد بررسی قرار داده است:

https://www.youtube.com/watch?v=ay7P_tXRaZY

تجربیات آسیب‌زای کودکی

ژنتیک زمینه بیماری را ایجاد می‌کند اما عوامل محیطی مانند تجربیات کودکی می‌توانند احتمال بروز یا شدت آن را تحت تاثیر قرار دهند. این موارد شامل سوءاستفاده جسمی یا جنسی، بی‌توجهی عاطفی، از دست دادن والد، جدایی والدین یا بزرگ شدن در محیطی ناامن است.

سبک دلبستگی ناایمن

افرادی که دلبستگی ناایمن دارند، شدیدا به دیگران وابسته‌اند و هم‌زمان از طرد شدن وحشت دارند، رفتارهای کنترل‌کننده نشان می‌دهند که عشق و طرد را به صورت صفر و یکی می‌دانند. با توجه به رابطه دلبستگی و BPD کودکانی که در محیط‌های ناامن رشد می‌کنند و دلبستگی ناایمن با والدین خود دارند، بیشتر در معرض خطر بروز BPD هستند.

روابط خانوادگی ناکارآمد

عدم تایید احساسات کودک توسط والدین، نبود ثبات و انسجام خانوادگی، درگیری والدین با اعتیاد با بیماری‌های روانی، تنبیه یا تشویق‌های افراطی در کودکی و سایر آسیب‌های دوران کودکی در بروز علایم شخصیت مرزی موثرند.

تروما و PTSD

اختلال شخصیت مرزی در بسیاری از افراد با سابقه تروما یا PTSD همراه است. برخی نظریه‌پردازان، BPD را نوعی واکنش پیچیده به تروماهای دوران کودکی مانند مهاجرت اجباری، سانحه شدید یا مرگ والدین می‌دانند. به‌ویژه زمانی که کودک احساس می‌کند قربانی است و هیچ‌کس از او حمایت نمی‌کند.

تشخیص اختلال شخصیت مرزی: چگونه آن را بشناسیم؟

خصوصیات شخصیت مرزی با بسیاری دیگر از اختلالات روانی هم‌پوشانی دارند و تشخیص آن باید توسط روان‌درمانگر انجام شود. در ادامه معیارهای DSM-5 برای BPD را مشاهده می‌کنید. اگر فردی بگوید من اختلال شخصیت مرزی دارم، باید حداقل به ۵ نشانه اختلال شخصیت مرزی BPD) DSM-5)، دچار باشد:

• تلاش شدید برای اجتناب از ترک شدن (واقعی یا خیالی)
• روابط ناپایدار یا نوسان شدید
• اختلال در هویت و تصویر از خود
• رفتارهای تکانشی در حد آسیب به خود (اعتیاد، آمیزش جنسی یا ولخرجی)
• تهدید مکرر به خودکشی یا خودزنی
• نوسانات خلقی و عاطفی شدید
• احساس مزمن پوچی
• خشم شدید و کنترل نشده
• افکار پارانوئید موقتی، مرتبط با استرس یا نشانه های تجزیه‌ای

تفاوت BPD با دوقطبی و افسردگی

با توجه به ویژگی‌های اختلالی مشابه در افسردگی، دوقطبی و BPD در جدول زیر به تفاوت BPD و دوقطبی و افسردگی می‌پردازیم:

مصاحبه بالینی و تست‌های روانشناسی BPD

تشخیص نهایی و تخصصی اختلال شخصیت مرزی باید توسط روانشناس یا روانپزشک انجام شود. یکی از راه‌های تخصصی گفت‌وگو و مصاحبه بالینی است. با این حال تست‌های تشخیصی زیر نیز می‌توانند به ارزیابی علائم اختلال شخصیت مرزی کمک کنند:

• MSI-BPD (تست خودسنجی)
• SCID-5-PD (مصاحبه بالینی تخصصی)
• ZAN-BPD (اندازه‌گیری شدت علائم)

در این لینک نمونه‌ای از تست اختلال شخصیت مرزی را مشاهده می‌کنید.

راهکارهای درمانی اختلال شخصیت مرزی

نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی قابل کنترل هستند و اگر به درستی و در زمان مناسب تشخیص داده شوند، قرد می‌تواند زندگی سالمی را تجربه نماید. در ادامه موثرترین روش‌های درمان اختلال شخصیت مرزی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

درمان دیالکتیکی رفتاری یا DBT

DBT یا رفتاردرمانی دیالکتیکی مؤثرترین روش روان‌درمانی برای اختلال شخصیت مرزی محسوب می‌شود. این رویکرد توسط مارشا لینهان طراحی شده و تلفیقی از رفتاردرمانی شناختی (CBT)، ذهن‌آگاهی (mindfulness) و پذیرش است.

در پاسخ به این که اهداف اصلی DBT چیست، می‌توان کنترل نوسانات خلقی و تکانشگری، کاهش رفتارهای آسیب‌زا و افزایش مهارت‌های ارتباطی را ذکر کرد. در ادامه برخی از تکنیک‌های درمان DBT را آورده‌ایم:

روان‌درمانی فردی و گروهی

در این راهکار به فرد کمک می‌شود تا الگوهای فکری و رفتاری ناسالم خود را شناسایی کرده و تغییر دهد. در جلسات روان‌درمانی BPD گروهی نیز فرصتی برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی، دریافت حمایت و… ایجاد می‌شود. علاوه‌بر این موارد طرحواره درمانی و بازسازی الگوهای فکری نیز می‌تواند موثر باشد.

داروهای کنترل علائم همراه

اگرچه BPD ذاتاً یک اختلال «شخصیت» است و داروی خاصی برای درمان کامل آن وجود ندارد، اما داروها می‌توانند علائم همراه مانند اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی یا پرخاشگری را کنترل کنند. این داروها حتما باید با تجویز و تحت نظر روان‌درمانگر استفاده شوند.

مراقبت‌های حمایتی و خانگی

محیط یکی از عوامل موثر در بروز و شدت علائم اختلال شخصیت مرزی است. نحوه رفتار با شخصیت مرزی و مراقبت از بیماران مرزی در محیطی امن، از راهکارهای درمان بدون دارو است. حمایت عاطفی، کاهش انتقاد، و همراهی در جلسات درمانی از عوامل کلیدی بهبودی هستند.

 زندگی با اختلال شخصیت مرزی: راهنمای فردی و خانوادگی

در ادامه چک‌لیستی از نکات و توصیه‌های مربوط به زندگی یک فرد مرزی را جمع‌آوری کرده‌ایم:

توصیه‌هایی برای خود مراقبتی

• نوشتن احساسات روزانه
• تمرین تنفس عمیق و مدیتیشن
• داشتن روتین خواب و تغذیه سالم و باکیفیت

نکات مرتبط با خانواده فرد مرزی

• گوش دادن فعال و حمایت عاطفی
• پرهیز از انتقاد مداوم یا ناگهانی
• دریافت آموزش درباره BPD
• همراهی فرد در روند درمانی

نکات رفتاری با فرد مبتلا به BPD

• تعیین دقیق مرزها
• به رسمیت شناختن احساسات فرد
• آرام ماندن در موقعیت‌های بحرانی
• حمایت مستمر و صبورانه
• استفاده از مشاوره زوجین و…

نگرانی‌های رایج مخاطبان

در ادامه به چند سوال رایج درباره مشخصات شخصیت مرزی پاسخ می‌دهیم:

آیا BPD درمان قطعی دارد؟

درمان کامل ممکن است زمان‌بر باشد، اما با پیگیری مستمر و روان‌درمانی مناسب، بهبود چشمگیری حاصل می‌شود.

آیا می‌توان با BPD ازدواج کرد؟

بله، به شرطی که هر دو طرف از آگاهی، مهارت و حمایت کافی برخوردار باشند.

آیا BPD ارثی است؟

گرایش ژنتیکی وجود دارد، اما عوامل محیطی نیز نقش کلیدی دارند.

آیا فرد BPD خطرناک است؟

در حالت کلی خیر؛ اما در شرایط بحرانی و بدون درمان مناسب ممکن است خطراتی برای خود یا دیگران ایجاد شود.

اگر سوال دیگری ذهن شما را درگیر کرده می‌توانید آن را در باکس زیر مطرح نمایید:

جمع‌بندی

اختلال شخصیت مرزی یک چالش روانی پیچیده است که با نشانه‌های رفتاری چون بی‌ثباتی روانی، حالت‌های رفتاری ناسازگار، پرخاشگری ناگهانی، نوسان یا نارسایی هیجانی و… بروز پیدا می‌کند. راهکارهای درمانی مانند دارودرمانی، مصاحبه بالینی، مراقبت‌های حمایتی و DBT را معرفی کردیم. اما بهترین روش درمان شخصیت مرزی باید توسط یک متخصص ماهر انجام شود.

برای ثبت نوبت مشاوره آنلاین، تلفنی یا حضوری با بهترین روان‌درمانگران شهر خود می‌توانید از سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو استفاده کنید. طبیبی نو با بکارگیری هوش مصنوعی، امکان پرسش سوالات رایگان از پزشکان، تسهیل نوبت‌دهی و… بهترین همراه شما برای شروع درمان خواهد بود.