انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ و روش‌های درمان هر کدام
سنگ‌های کلیه انواع مختلفی دارند که هر کدام رنگ مشخصی دارند و این رنگ‌ها نشان‌دهنده ترکیب شیمیایی سنگ هستند. به‌طور کلی، سنگ‌های کلسیم‌اکسالات و اسید اوریک معمولاً رنگی زرد تا قهوه‌ای دارند، سنگ‌های کلسیم‌فسفات و استروویت بیشتر سفید یا کرم رنگ‌اند، و سنگ‌های سیستین که نادرترند، به رنگ زرد روشن و مومی دیده می‌شوند. شناخت انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ به بیمار و پزشک کمک می‌کند تا نوع سنگ را حدس زده و روش درمان و پیشگیری مناسب را انتخاب کند.
چرا رنگ سنگ کلیه اهمیت دارد؟
سنگ‌های کلیه (nephrolithiasis) رسوبات معدنی در کلیه هستند که در نتیجه اشباع بیش از حد مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات، فسفر و اسید اوریک در ادرار شکل می‌گیرند. شناخت انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ با تعیین ترکیب شیمیایی سنگ کلیه در طراحی درمان هدفمند، پیشگیری از بازگشت سنگ یا تنظیم رژیم غذایی موثر است.
دسته‌بندی علمی سنگ‌های کلیه
نوع سنگ کلیه بر اساس ترکیب مواد معدنی و به تبع رنگ، بافت، عامل ایجاد و… متفاوت است. در راستای تشخیص و درمان بهتر در جدول زیر به مقایسه انواع سنگ کلیه خواهیم پرداخت:
| نوع سنگ | ویژگی اصلی | رنگ معمول | عوامل ایجاد |
| اگزالات کلسیم (مونوهیدرات) | بسیار سخت و متراکم | قهوه‌ای تیره | مصرف زیاد اگزالات و کم‌آبی بدن |
| اگزالات کلسیم (دی هیدرات) | شکننده با لبه‌های تیز | زرد تا قهوه‌ای روشن | مصرف زیاد اگزالات و کاهش مصرف مایعات |
| فسفات کلسیم (آپاتیت/براشیت) | رشد سریع، همراه با بیماری‌های کلیوی | سفید خاکستری یا زرد روشن | قلیایی بودن مداوم ادرار و عفونت |
| اسید اوریک | متبلور در pH پایین | قرمز و قهوه‌ای | مصرف مواد سازنده اسید اوریک، نقرس، کم‌آبی بدن |
| استروویت (فسفات آمونیوم منیزیم) | مرتبط با عفونت ادراری | سفید تا خاکستری | عفونت‌های مزمن ادراری |
| سیستئین | ناشی از اختلال ژنتیکی سیستینوریا | زرد یا کهربایی | نقص ارثی در بازجذب اسیدآمینه سیستئین |
در تحقیقات سایت ncbi می‌خوانیم که: “بیشتر بیماران مبتلا به نفرولیتیازیس (۷۵٪ -۸۵٪) سنگ‌های کلسیمی تشکیل می‌دهند که عمدتاً از اگزالات کلسیم (مونوهیدرات یا دی‌هیدرات) یا فسفات کلسیم تشکیل شده‌اند. انواع اصلی دیگر شامل اسید اوریک (۸٪ -۱۰٪)، استروویت (کلسیم منیزیم آمونیوم فسفات، ۷٪ -۸٪) و سنگ‌های سیستین (۱٪ -۲٪) هستند.”
بررسی انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ
رنگ سنگ کلیه می‌تواند سرنخ‌های ارزشمندی در اختیار ما قرار دهد و حتی شرایط بدن را مشخص کند. در ادامه به این نشانه ساده همراه با تحلیل آزمایشگاهی می‌پردازیم:
- سنگ سفید کلیه: بیشتر فسفات کلسیم یا استروویت
- سنگ زرد: اوریک اسید یا سیستئین
- سنگ قهوه‌ای: اگزالات کلسیم
- سنگ قرمز: سنگ‌های همراه با خون
- سنگ سیاه: نوعی از اگزالات یا سوختگی ترکیبات
عوامل مؤثر در تغییر رنگ سنگ‌های کلیه
علاوه‌بر ترکیب شیمیایی عوامل دیگری نیز بر رنگ سنگ کلیه موثر هستند. به همین دلیل در تشخیص انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ باید به موضوعات زیر نیز توجه ویژه داشت:
- خون یا هموگلوبین: وجود خون یا محصولات خونین می‌تواند رنگ سنگِ عبوری یا لایه‌های سطحی را تیره کند
- اکسیداسیون و سن سنگ: سنگ‌های قدیمی‌تر یا قرارگرفته در مسیر با مخاط/پروتئین می‌توانند لایه‌های رنگی تشکیل دهند (مثلاً هسته تیره و سطح روشن یا برعکس)
- مصرف داروها: برخی داروها می‌توانند هم موجب تولید سنگ و هم موجب تغییر رنگ سنگ یا ادرار شوند
- مواد غذایی: ترکیب ادرار را تغییر داده و نوع سنگ را تغییر می‌دهند یا رنگ سطح آن را عوض می‌کنند.
روش‌های تشخیص رنگ و جنس سنگ کلیه
با وجود این که امکان شناخت انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ وجود دارد، نوع و ترکیب سنگ کلیه باید از طریق روش‌های پزشکی و آزمایشگاهی تعیین شود. متخصص اولوروژی معمولا به بیماران پیشنهاد می‌کند که پس از دفع سنگ آن را به آزمایشگاه فرستاده تا با روش‌های تخصصی ترکیب آن تعیین شود. این کار از روش‌های زیر انجام میشود:
- آنالیز شیمیایی سنگ دفع شده: بررسی دقیق ساختار از طریق کریستالوگرافی و… برای تعیین ساختار و ترکیب
- آزمایش ادرار ۲۴ ساعته: اندازه‌گیری میزان مواد معدنی و ترکیباتی که مستعد تشکیل سنگ هستند، از قبیل کلسیم، اگزالات، فسفات، اسید اوریک، سیستئین و همچنین pH ادرار.
- آزمایش خون: ارزیابی اختلالات متابولیک و بررسی فاکتورهای مؤثر در تشکیل سنگ و همچنین ارزیابی عملکرد کلیه
روش‌های تصویر برداری تشخیص سنگ کلیه و نوع آن:
- سی‌تی‌اکسن بدون تزریق
- سونوگرافی شکمی
- عکس ساده از شکم و کلیه
- سی‌تی‌اسکن دو انرژی
اهمیت تحلیل رنگ در انتخاب روش درمان
یکی از موارد مهم در درمان سنگ کلیه، جلوگیری از عود مجدد آن است. یک متخصص اورولوژی در تهران یا شهرهای دیگر، با توجه به رنگ و ساختار شیمیایی سنگ کلیه، روش درمانی را تعیین می‌کند. لازم به ذکر است که مصرف آب و تنظیم رژیم غذایی در بسیاری از موارد به خصوص اگر سنگ کلیه کوچک باشد به دفع آن کمک خواهد کرد.
- کلسیم اگزالات: سنگ‌شکنی، لوله‌گذاری از راه مجرا یا عمل از راه پوست
- کلسیم فسفات: مشابه کلسیم اگزالات + درمان علت قلیایی بودن ادرار
- اسید اوریک: تغییر اسیدیته ادرار و حل آن یا عمل در موارد بزرگ‌تر
- استروویت: خارج کردن کامل سنگ با جراحی و مصرف آنتی بیوتیک
- سیستین: نوشیدن آب زیاد، تغییر اسیدیته ادرار و مصرف داروهای مخصوص
- سنگ‌های دارویی: قطع داروی عامل و عمل یا سنگ‌شکنی در صورت لزوم
تغذیه و رنگ سنگ کلیه
رژیم غذایی می‌تواند بر ترکیب سنگ کلیه و به تبع رنگ آن تاثیر بگذارد. به همین دلیل رژیم برای سنگ کلیه یکی از روش‌های مهم پیشگیری و درمان این اختلال به شمار می‌رود و در ادامه به رژیم مناسب برای هر نوع سنگ می‌پردازیم:
- کلسیم اکسالات زرد تا قهوه‌ای: کاهش غذاهای پُراکسالات (اسفناج، ریواس، آجیل)، مصرف کلسیم همراه غذا، محدود کردن نمک و پروتئین حیوانی، مایعات زیاد
- کلسیم فسفات سفید یا کرم: کاهش سدیم، کنترل قلیایی بودن ادرار، مصرف مایعات کافی
- اسید اوریک زرد تا قهوه‌ای: محدود کردن گوشت قرمز، افزایش سبزیجات، قلیایی‌کردن ادرار با مرکبات یا پتاسیم سیترات
- استروویت سفید یا کرم: کنترل نمک و مصرف مایعات کافی
- سیستین زرد: نوشیدن آب فراوان، قلیایی کردن ادرار، کاهش پروتئین حیوانی
جدول غذاهای مجاز و ممنوع برای سنگ کلیه
| گروه غذایی | مجاز | ممنوع |
| مایعات | آب، آب میوه طبیعی | نوشابه‌های گازدار و انرژی‌زا |
| پروتئین | مرغ، ماهی سفید و حبوبات | گوشت قرمز زیاد، دل و جگر، سوسیس و کالباس |
| لبنیات | شیر و ماست کم‌چرب همراه غذا | مصرف بیش‌از حد هرگونه لبنیات |
| سیزیجات | کلم، کاهو، خیار، گوجه | اسفناج، ریواس، چغندر، بامیه |
جمع‌بندی و سخن آخر
تا اینجا متوجه شدید که انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ، نمایانگر ترکیب شیمیایی متفاوت و در نتیجه روش‌های درمان و پیشگیری آن خواهد بود. با اینکه رنگ سنگ می‌تواند راهنمای اولیه خوبی برای انتخاب روش درمان باشد، اما تشخیص دقیق و انتخاب بهترین راهکار باید حتماً توسط پزشک و با آزمایش‌های تخصصی انجام شود. بنابراین، در صورت مشاهده علائم یا تشخیص سنگ کلیه، همین حالا نوبت ویزیت تلفنی، آنلاین یا حضوری خود را از بهترین متخصص نفرولوژی یا اورولوژی ایران دریافت نمایید. سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو بهترین خدمات را در زمینه نوبت دهی و مشاوره با پزشکان در اختیار شما قرار خواهد داد.
سوالات متداول پیرامون انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ
سنگ قهوه‌ای یا سیاه چیست؟
معمولاً اگزالات کلسیم.
سنگ زرد یا نارنجی چیست؟
اغلب اسید اوریک.
آیا رنگ شدت بیماری را نشان می‌دهد؟
نه، شدت به اندازه و محل بستگی دارد.
تشخیص فقط با رنگ ممکن است؟
خیر، نیاز به آنالیز سنگ است.
چرا بعضی سنگ‌ها چند رنگ‌اند؟
به‌خاطر ترکیب چند ماده.
تغییر رنگ نشانه خطرناک بودن است؟
نه لزوماً، مهم‌تر اندازه و آسیب به کلیه است.
رنگ سنگ بعد از دفع همیشه دقیق است؟
نه، ممکن است با خون یا عفونت تغییر کند.
