انواع اختلال شخصیت را می شناسید؟
یکی از اختلالات روانی مزمن که اغلب در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود اختلال شخصیت می‌باشد. الگوهای رفتاری و فکری ناسازگار از ویژگی‌های اصلی این اختلال روانی به شمار می‌روند. این بیماری به سه خوشه و گروه مختلف تقسیم می‌شود. هر خوشه از انواع اختلال شخصیت ویژگی‌های رفتاری و درمان مخصوص به خود را دارند. درمان موثر این اختلال مزمن روانی باید به صورت چند جانبه طراحی گردد.
زیرا ترکیبی از عوامل مختلف اعم از ژنتیک، تجربه‌های آسیب زننده کودکی و شرایط محیطی- اجتماعی به بروز این بیماری منجر می‌شوند. تشخیص دقیق و تعیین خوشه و نوع بیماری اختلال شخصیت مهم‌ترین پایه درمان محسوب می‌گردد. برای تشخیص، از مصاحبه بالینی توسط درمانگر متخصص و برخی از تست‌های استاندارد استفاده می‌شود. سپس بر اساس نوع اختلال شخصیتی و شدت آن از متدهای مناسب روان درمانی و داروهای ضد اختلال شخصیت کمک می‌گیرند. متاسفانه برخی از محدودیت‌ها نظیر عدم دسترسی به درمان مناسب و مشکلات مالی مانع بهبود تعداد زیادی از این بیماران شده‌اند.
اختلال شخصیت چیست؟
اختلال شخصیت (Personality Disorder) به عنوان اختلال مزمن روانی شناخته می‌شود. الگوهای رفتاری، حسی و فکری ناسازگارانه از مشخصه‌های اصلی این اختلال هستند. این مشکل روانی بیشتر در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی در فرد آغاز می‌گردد. کسانی که از اختلال شخصیت رنج می‌برند در روابط شغلی، تحصیلی و بین فردی خود دچار مشکلات جدی هستند. این بیماری روانی مزمن دارای چندین نوع مختلف است که در خوشههای A و B و C طبقه‌بندی می‌شوند.
انواع اختلال شخصیت در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مردم جهان را درگی کرده‌اند. به دلیل همین شیوع نسبتا بالا لازم است آگاهی و اطلاعات کافی از ماهیت و روش‌های مدیریت و درمان این بیماری مزمن روانی داشته باشیم. علائم اختلال شخصیت بسته به نوع اختلال تا حدی با هم متفاوت هستند. اما نداشتن انعطاف‌پذیری و رفتارهای غیر طبیعی از مشخصه‌های اصلی همه انواع اختلالات شخصیتی به شمار می‌روند. از دیگر علائم این بیماری مزمن روانی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تفکر غیر منطقی
- رفتارهای هیجانی- نمایشی و تکانه‌ای
- اضطراب شدید
- بدبینی
- بی‌ثباتی
- ترس شدید از طر شدن
بیماران مبتلا به یکی از انواع این اختلال روانی همدلی کافی با دیگران ندارند. با شناخت اختلالات روانی می‌توان برای درمان موثر و کاهش علائم آن اقدام کرد. توجه داشته باشید که حضور روان درمانگر و روانپزشک در کنار این گروه از بیماران روانی برای موفقیت روند درمان لازم است.
انواع اختلالات شخصیت
درک دقیق انواع اختلال شخصیت به تشخیص و درمان موثر این اختلال روانی کمک می‌کند. زیرا هر خوشه از اختلالات شخصیت دارای الگوهای متفاوت و درمان‌های مجزایی هستند. بنابراین شناخت انواع مختلف این اختلال روانی مزمن گام نخست موفقیت در درمان آن است.
این گروه از عارضه‌های روانی دارای پیچیدگی‌های بسیار زیادی هستند و ماندگاری بالایی دارند. سه گروه اصلی از اختلال شخصیت در علم روانشناسی شناسایی و دسته‌بندی شده است. هر خوشه دارای چند اختلال شخصیت مجزا با ویژگی‌های روانشناختی متفاوت می‌باشد.
به گفته medlineplusده نوع اختلال شخصیت وجود دارد که در سه دسته (کلاستر) مختلف طبقه‌بندی می‌شوند. انواع موجود در هر دسته علائم و ویژگی‌های مشابهی دارند. این دسته‌ها و اختلالات شامل موارد زیر هستند:
کلاستر A: اختلالات شخصیت با افکار و رفتارهای عجیب و غیرمعمول
کلاستر B: اختلالات شخصیت با افکار و رفتارهای نمایشی، هیجانی و ناپایدار
کلاستر C: اختلالات شخصیت با افکار و رفتارهای اضطرابی و ترس‌محور
خوشه A: اختلالات عجیب و غیرعادی
کسانی که به خوشه A از اختلالات روانی مبتلا هستند رفتارهایی غیرمعمول از خود نشان می‌دهند. دوری و فاصله گرفتن از تعاملات اجتماعی مشخصه مشترک بیماران این خوشه از اختلال شخصیتی به شمار می‌رود. از جمله اختلالات شخصیتی که در این خوشه جای دارند می‌اوات به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال شخصیت پارانوئید: بی‌اعتمادی شدید، سوء ظن به اطرافیان و تفسیر منفی نیت دیگران ویژگی مشترک افراد مبتلا به پارانوئید است.
- اختلال شخصیت اسکیزوئید: افراد مبتلا به این نوع اختلال شخصیت به روابط اجتماعی علاقه‌ای ندارند. آن‌ها نسبت به دیگران سرد و بی‌تفاوت رفتار می‌کنند.
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال: این گروه از بیماران روانی با رفتارهای غیر معمول و عقیده‌های عجیب و غریب شناخته می‌شوند. گاهی اوقات این گروه رفتارهایی شبیه به بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی از خود نشان می‌دهند.
تشخیص اینکه بیمار در کدام خوشه و گروه از انواع اختلال شخصیت قرار دارد بر عهده پزشک متخصص است.
خوشه B: اختلالات نمایشی، تکانشی و هیجانی
افرادی که با اختلالات شخصیتی، خود محور و بی‌ثبات و نمایشی درگیر هستند در این خوشه جای می‌گیرند. اصلی‌ترین اختلالات شناخته شده خوشه B شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی: این گروه نسبت به قوانین بی‌تفاوت بوده و احساس گناه نمی‌کنند. پرخاشگری و پشیمان نشدن از رفتارهای افراطی خود مشخصه اصلی این خوشه می‌باشد.
- اختلال شخصیت مرزی: هیجان، بی‌ثباتی و ترس از رها شدن ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت مرزی است. روابط پرنوسان و رفتارهارهای تحریک آمیز از پیامدهای این اختلال شخصیتی است.
- اختلال شخصیت نمایشی: کسانی که به این اختلال مزمن روانی مبتلا هستند تمایل شدیدی به جلب توجه دارند. آن‌ها در احساسات خود اغراق کرده و رفتارهایی تحریک آمیز انجام می‌دهند.
- اختلال شخصیت خودشیفته: یکی دیگر از انواع اختلال شخصیت که با احساس برتری بینی خود همراه است خودشیفتگی می‌باشد. در این اختلال مزمن روانی نیاز شدید به تحسین و ناتوانی در همدلی با دیگران مشاهده می‌شود.
خوشه C: اختلالات اجتنابی و اضطرابی
بیماران این خوشه از اختلال شخصیتی معمولا اضطراب بسیار بالایی را تجربه می‌کنند. آن‌ها به تایید دیگران نیاز دارند و با دلیل ترس عدم دریافت تایید از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. اصلی‌ترین اختلالات دسته‌بندی شده در خوشه C عبارتند از:
- اختلال شخصیت اجتنابی: این اختلال با ترس شدیدی از طرد شدن همراه است. افرادی که دچار اختلال شخصیت اجتنابی هستند خجالتی می‌باشند. آن‌ها از حضور در موقعیت‌های اجتماعی مختلف اجتناب می‌کنند.
- اختلال شخصیت وابسته: مهم‌ترین ویژگی این اختلال وابستگی شدید بیمار به دیگران است. به نحوی که قادر به تصمیم‌گیری مستقل در امور مختلف زندگی نبوده و ترس شدید از تنها ماندن دارد.
- اختلال شخصیت وسواس جبری: از مهم‌ترین مشخصه‌های این اختلال روانی کمال‌گرایی شدید و سخت‌گیری افراطی است. بیماران وسواس جبری به جزئیات توجه زیادی نشان می‌دهند و انرژی و وقت زیادی برای انجام کارها صرف می‌کنند.
در جدول زیر مقایسه‌ای بین انواع اختلال شخصیت و خوشههای مختلف انجام داده‌ایم.
| خوشه اختلال شخصیت | ویژگی‌های کلی اختلال | نمونه اختلالات |
| A | رفتارهای عجیب و غیرعادی | پارانوئید- اسکیزوئید- اسکیزوتایپال |
| B | رفتارهای نمایشی و هیجانی | اختلال شخصیت مرزی- خودشیفتگی- شخصیت نمایشی |
| C | رفتارهای اضطرابی و اجتنابی | اختلال شخصیت اجتنابی- شخصیت وابسته- اختلال وسواس جبری |
دلایل و علل اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیت اغلب نتیجه تعاملات پیچیده‌ای بین عوامل مختلف هستند. ژنتیک، عوامل روان شناختی و اجتماعی در کنار هم در شکل‌گیری اختلالات شخصیت نقش دارند. الگوهای رفتاری ناسازگار به سادگی در روان افراد شکل نمی‌گیرد و چندین عامل در ایجاد آن موثر هستند.
عوامل ژنتیکی و زیستی
از جمله مهم‌ترین عوامل اختلال شخصیت که در مطالعات زیادی به اثبات رسیده عامل وراثت است. در مطالعاتی که روی فرزندان و فرزند خواندگان والدین با اختلال شخصیتی صورت گرفته نقش پررنگ ژنتیک به اثبات رسیده است. از نظر زیستی هم تغییراتی که در ساختار مغز به خصوص در بخش‌های کنترل کننده هیجانات رخ میدهد عامل اختلال شخصیت می‌باشد.
تغییر ساختار آمیگدال یا قشر پیش پیشانی در تنظیم رفتارها و احساسات اختلال ایجاد می‌کند. اگر در انتقال دهنده‌های عصبی نیز عدم تعادل وجود داشته باشد برخی از انواع اختلال شخصیت بروز پیدا می‌کند.
عوامل روان شناختی و تجربی
تجارت اولیه در دوران کودکی مهم‌ترین تاثیرات در شکل‌گیری شخصیت افراد را دارد. تروماهای کودکی از قبیل:
- سوء استفاده‌های جسمی، عاطفی و جنسی
- غفلت والدین
- روابط ناپایدار خانوادگی
می‌توانند زمینه‌ساز اختلالات شخصیت در افراد باشند. در نظریه‌های روانشناختی گفته می‌شود سبک دلبستگی نا ایمن در کودکی می‌تواند ریشه‌ی مشکلات روابط بین فردی باشد. باورهای ناکارآمد، الگوهای فکری منفی و نبود مهارت‌های مقابله‌ای از دیگر علل تجربی و روانشناختی اختلال شخصیت هستند.
عوامل اجتماعی و محیطی
شرایط محیطی و فرهنگی هم موجب بروز و هم تشدید اختلالات شخصیتی مختلف در فرد می‌شوند. از جمله اصلی‌ترین عوامل محیطی و اجتماعی در بروز اختلالات شخصیت می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- فقر
- فشارهای اجتماعی
- محرومیت
- طرد شدن اجتماعی
- حضور در محیط‌های خشونت آمیز
همچنین نقش‌ها و انتظارات اجتماعی همچون نقش‌های جنسیتی نیز می‌تواند عامل بروز برخی ناسازگاری‌های شخصیتی و رفتاری گردد.نکته مهم اینکه علل اختلالات شخصیت اغلب چند بعدی بوده و ترکیبی از عوامل مختلف می‌باشد. درک این عوامل به طراحی درمان‌های موثر و حتی برنامه‌های پیشگیرانه کمک می‌کند.
تشخیص اختلالات شخصیت
برای درمان موثر و مفید انواع اختلالات شخصیت باید نوع اختلال و شدت آن به درستی تشخیص داده شود. شناسایی به موقع این اختلالت به کمک تست‌های روانشناختی معتبر و معیارهای DSM-5 انجام می‌گیرد. توجه داشته باشید که این اختلال شخصیت بسیار پیچیده بوده و برای تدوین برنامه درمانی باید تشخیص صحیحی صورت گیرد. فرایند تشخیص در چند مرحله و توسط درمانگر متخصص باید انجام گیرد.
مصاحبه و ارزیابی بالینی
مصاحبه و ارزیابی بالینی: مصاحبه‌های ساختار یافته‌ای توسط روانپزشک یا روانشناس مجرب انجام می‌شود. در این مصاحبه‌ها در زمینه تاریخچه خانوادگی بیمار، روابط بین فردی و واکنش‌های هیجانی وی اطلاعات کاملی کسب می‌گردد. معیارهای DSM-5 فهرستی از علائم و ویژگی‌های هر اختلال در اختیار درمانگر قرار میدهد. بر این اساس ۵ معیار کلی برای تشخیص اختلالات شخصیت وجود دارد که عبارتند از:
- الگوهای ماندگار رفتاری و شناختی به نحوی که از هنجارهای فرهنگی فاصله زیادی داشته باشد.
- عدم انعطاف‌پذیری الگوهای بیمار در موقعیت‌های مختلف
- آسیب زدن الگوهای رفتاری فرد به عملکرد شغلی و اجتماعی وی
- با ثباتی و پایداری علائم برای مدت طولانی
- رد دیگر بیماری‌های روانی به عنوان علت اصلی الگوهای رفتاری
ابزارها و تست‌های روان شناختی رایج
برای اینکه خطای انسانی در تشخیص اختلالات شخصیت کاهش پیدا کند از تست‌های روانشناختی برای ارزیابی اختلال شخصیت کمک می‌گیرند. تست‌های استاندارد الگوهای شخصیتی ناسازگار و مشخصه‌های بالینی اختلال شخصیت را شناسایی می‌کنند. نکته مهم اینکه این تست‌ها فقط ابزارهای کمکی برای روانشناسان و روانپزشکان برای تشخیص انواع اختلالات شخصیت محسوب می‌شوند. در جدول زیر به برخی از رایج‌ترین ابزارهای تشخیص در این زمینه اشاره کرده‌ایم.
| نام ابزار | نوع ابزار | کاربرد |
| MMPI-2 | پرسشنامه روان سنجی | ارزیابی ویژگی‌های شخصیتی- آسیب شناسی روانی فرد |
| MCMI-III | پرسشنامه ویژه اختلالات شخصیت | تشخیص دقیق انواع اختلال‌های شخصیتی |
| SCID-5-PD | مصاحبه‌های ساختار یافته | تشخیص بالینی بر اساس معیارهای DSM-5 |
درمان اختلالات شخصیت
به جرات می‌توان گفت چالش برانگیزترین درمان در حوزه سلامت روان درمان اختلالات شخصیت است. چرا که انواع این بیماری روانی مزمن از ساختارهای عمیق و پایداری در شخصیت بیمار ایجاد می‌شوند.
البته اگر درمان مناسب و چند جانبه‌ای توسط متخصص برای بهبود اختلال شخصیت اتخاذ گردد نتایج موثری به همراه خواهد داشت. ترکیبی از روان درمانی و دارو درمانی به بهبود وضعیت بسیاری از این بیماران در خوشههای مختلف کمک می‌کند.
روان درمانی
اصلی‌ترین درمان برای انواع خوشههای اختلالات شخصیت روان درمانی محسوب می‌گردد.نکته مهم اینکه برای برخی از انواع اختلالات شخصیت نظیر شخصیت مرزی و اسکیزوتایپال نیاز به دوره‌های طولانی درمان وجود دارد. دو متد در روان درمانی برای بهبود وضعیت انواع اختلال شخصیت وجود دارد که عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): در این درمان به بیمار برای شناسایی الگوهای رفتاری ناسازگار و افکار ناسالم کمک می‌شود. در مرحله بعدی فرد مبتلا به اختلال شخصیت آموزش می‌بیند چطور واکنش‌های سالمی را جایگزین رفتارهای ناسالم قبلی کند. برای اختلال شخصیت اجتنابی و شخصیت وسواسی این متد بهترین نتایج را به دست میدهد.
- درمان دیالکتیکی ( DBT): این درمان به صورت ویژه برای بیمارانی با اختلال شخصیت مرزی طراحی شده است. تکنیک‌های پذیرش و ذهن آگاهی بخش‌های اصلی این متد روان درمانی هستند. مدیریت هیجانات شدید و آموزش مهارت‌های ارتباطی سالم از نتایج درمان دیالکتیکی به شمار می‌رود.
تخصص و مهارت درمانگر برای پیاده‌سازی طرح درمان اختلال شخصیت از اهمیت بالایی در کسب نتایج مناسب است.
دارو درمانی
داروها به طور مستقیم به درمان خوشههای مختلف اختلال شخصیت کمک نمی‌کنند. اما اغلب با هدف کاهش علائم بیماری نظیر:
- اضطراب
- افسردگی
- تحریک پذیری
توسط روانپزشکان تجویز می‌گردد. داروهای اختلال شخصی کمک می‌کنند خلق و خوی بیماران مبتلا به اختلال شخصیت تثبیت گردد. در نتیجه امکان ادامه دوره روان درمانی برای بهبود ریشه‌ای اختلال وجود داشته باشند.
چالش‌ها و موانع درمان اختلالات شخصیت
با توجه به پیچیدگی‌های انواع اختلال شخصیت چالش‌ها و مشکلات متعددی در مسیر درمان وجود دارد. این چالش‌ها اغلب به صورت چند لایه بوده و از مقاومت خود بیمار تا محدودیت‌های مالی و ساختاری را شامل می‌شوند. حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی برای درمان موثر اختلال شخصیت از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.
مقاومت بیمار در پذیرش درمان
اصلی‌ترین مشخص به ویژه در برخی از خوشههای اختلال شخصیت مقاومت بیمار در برابر پذیرش بیماری و درمان است. متاسفانه بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال شخصیت خود را بیمار تلقی نمی‌کنند.
آن‌ها رفتارهای غیرعادی و آزاردهنده خود را کاملا طبیعی قلمداد کرده و برای مراجعه به روانشناس مقاومت می‌کنند. در برخی از اوقات نیز روند درمان را نیمه تمام و خیلی زود رها می‌کنند و از این رو نتیجه مناسبی از درمان دریافت نمی‌کنند.
محدودیت‌های درمانی
درمان اختلالات شخصیت پروسه زمان‌بر و بسیار تخصصی است. درمان‌گری که اقدام به درمان چنین بیماری‌های مزمن روانی می‌کند باید آموزش‌های تکمیلی را گذرانده باشد. اما متاسفانه در بسیاری از مناطق بیماران به درمانگر متخصص دسترسی ندارند.
برخی از روش‌های درمان پیشرفته نظیر درمان گروهی و DBT هم برای همه بیماران اختلال شخصیت در دسترس نیست. زیرا مراکز درمانی بسیار کمی در زمینه این نوع اختلالات روانی مزمن به صورت خاص فعالیت دارند.
مشکلات اقتصادی و هزینه درمان
جلسات طولانی درمان‌های روان شناختی هزینه بالایی را به همراه دارد که برای اغلب بیماران و خانواده‌های آن‌ها مقدور نیست. پوشش‌های بیمه‌ای نیز برای درمان بسیاری از بیماری‌های روانی از جمله اختلال شخصیت ناکافی هستند. مشکلات مالی از اصلی‌ترین موانع درمان برای تعداد زیادی از بیماران نیازمند به درمان تخصصی اختلال شخصیت است.
چگونه با افراد مبتلا به اختلالات شخصیت ارتباط برقرار کنیم؟
برای برقراری ارتباط با بیماران مبتلا به اختلال شخصیت باید صبور بود و همدلانه رفتار کرد. دوری کردن ار تنش مهم‌ترین رمز ارتباط برقرار کردن با افراد درگیر اختلال شخصیت می‌باشد.
برای داشتن روابط سالم یا این افراد باید آموزش و تمرین‌های کافی داشته باشید. بهترین راهکارهای برقراری ارتباط با افراد درگیر اختلال شخصیت عبارتند از:
- شنونده فعال بودن: با احساسات فردی که درگیر یکی از اختلالات شخصیتی است گوش دهید.
- مرزگذاری روشن: در برخی از انواع اختلال شخصیت با واکنش‌های تکانشی و هیجانی شدید نظیر پرخاشگری و کنترل‌گری مواجه هستیم. بنابراین لازم است با مرز گذاشتن احترام متقابل با بیمار مبتلا به اختلال شخصیت را حفظ کنیم.
- ایجاد همدلی و اعتماد: همدلی و نه دلسوزی کلید ارتباط برقرار کردن با بیماران اختلال شخصیت است. سعی کنید دنیای درونی آن‌ها درک کرده و از رنج‌هایشان آگاه شوید.
- کسب اطلاعات و آگاهی بیشتر از طریق منابع معتبر: هرچه اطرافیان و خود بیمار درگیر با اختلال شخصیت درباره این بیماری و راهکارهای آن بداند درمان عملی‌تر خواهد بود.
اختلالات شخصیت و زندگی روزمره
چون اختلال شخصیت در افکار، رفتار و احساس فرد اثرگذار است روی کیفیت زندگی روزمره وی نیز تاثیر دارد. اختلال شخصیت در خوشههای مختلف پایدار هستند و ابعاد مختلف زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از جمله اثرات اختلال شخصیت در زندگی این افراد شامل موارد زیر می‌باشد:
- تاثیر روی روابط شخصی: اغلب این بیماران با مشکلات جدی در روابط بین فردی مواجه هستند.
- تاثیر در عملکرد شغلی: عدم تعامل مناسب با همکاران و عدم رعایت قوانین معمولا دردسرهای زیادی در محیط کار این افراد به وجود می‌آورد.
- تاثیر در روابط اجتماعی: بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت قادر به کنترل هیجانات خود نیستند. در نتیجه در تعاملات اجتماعی با مشکل مواجه شده و اغلب منزوی می‌شوند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
انواع اختلال شخصیت روی جنبه‌های مختلف زندگی فرد اثر منفی شدیدی به جا می‌گذارد. شناسایی افکار و رفتارهای ناسالم به آگاهی و شروع درمان حرفه‌ای نیاز دارد. در برخی از مواقع دارو درمانی نیز به کنترل علائم و مدیریت آن‌ها کمک شایانی خواهند کرد. البته مصرف داروهای ضد اختلال شخصیت تنها با تجویز و نظارت پزشک باید مصرف گردد.
حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی نیز در روند درمان بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مهم هستند. مشاوره آنلاین راهکاری در دسترس برای آغاز فرایند تشخیص و درمان اختلال شخصیت است. هرچه زودتر اقدام برای درمان اختلال شخصیت انجام گیرد نتایج قوی‌تر خواهند بود.
در سایت طبیبی نو امکان پرسش و پاسخ و رزرو وقت مشاوره از بهترین روانپزشکان و روانشناسان کشور وجود دارد. پس محدودیت‌ها را کنار بگذارید و همین الان برای دریافت کمک تخصصی برای درمان اختلال شخصیت خود و اطرافیانتان اقدام کنید.
