دیابت نوع دو چیست و چه علائمی دارد؟
دیابت نوع ۲ چیست و چه عوارضی به همراه دارد؟! اگر انسولین در سلول‌های بتای پانکراس به اندازه کافی تولید شود فرد به دیابت نوع دو مبتلا می‌گردد. بعلاوه کاهش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین نیز عامل دیگری در ابتلا به این بیماری است. آزمایش خون ناشتا، تست تحمل گلوکز خوراکی و آزمایش هموگلوبین A1c از روش‌های تشخیص این نوع دیابت هستند.
اصلاح سبک زندگی و ورزش و مصرف داروهای مورد نیاز از راه‌های مدیریت این بیماری می‌باشند. برخلاف دیابت نوع ۱ این بیماری بیشتر در بزرگسالان مشاهده می‌شود. وجود بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ در بستگان درجه یک ریسک ابتلای فرد را بالا می‌برد. برای تشخیص به موقع و آغاز درمان باید با مشاهده اولین علائم به پزشک متخصص مراجعه کرد. تشنگی، گزگز کردن دست و پا و تاری دید از نشانه‌های اولیه این بیماری هستند. در صورت بی‌توجهی به درمان احتمال آسیب قلبی و کلیوی و چشمی بیماران زیادی می‌باشد.
چرا به دیابت نوع دو مبتلا میشویم؟
دیابت نوع ۲ (Type 2 Diabetes) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک مزمن می‌باشد. این بیماری با مقاومت سلول‌ها به انسولین و افزایش سطح گلوکز خون شناخته می‌شود.دیابت نوع ۲ اغلب در بزرگسالان مشاهده می‌شود و به تدریجا پیشرفت می‌کند. در حالی که دیابت نوع ۱ بیشتر در کودکان شایع بوده و به دلیل تخریب خودایمنی سلول‌های بتای پانکراس رخ می‌دهد. عدم تولید انسولین به مقدار کافی یا عدم واکنش مناسب بدن به آن موجب ابتلا به دیابت نوع دو می‌گردد. به این وضعیت اختلال در عملکرد انسولین نیز گفته می‌شود.
تفاوت دیابت نوع ۱ و ۲
دیابت نوع ۱ و ۲ از نظر مشخصه‌های مختلفی مانند علت ابتلا و وابستگی به انسولین با هم متفاوت هستند. درک درست از تفاوت این دو بیماری با هم برای پاسخ به این سوال که از کجا بفهمیم دیابت نوع یک داریم یا نوع دو اهمیت دارد و به انتخاب بهترین روش درمان و راهکارهای پیشگیری از هر کدام کمک می‌کند.
| مشخصه‌های بیماری | دیابت نوع ۱ | دیابت نوع ۲ |
| علت بیماری | مشکلات خودایمنی | مقاومت به انسولین |
| سن شروع بیماری | اغلب کودکی یا نوجوانی | اغلب سنین بالای ۴۰ سال |
| وابستگی به انسولین | ضروری | در مراحل پیشرفته بیماری |
| قابلیت پیشگیری | ندارد | قابل پیشگیری با سبک زندگی سالم |
آمار مبتلایان بیماری (جهانی و ایرانی)
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۳۷ میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند. از این تعداد حدود ۹۰ درصد به دیابت نوع دوم و ۱۰ درصد به نوع ۱ مبتلا می‌باشند. این آمارها نشان دهنده رشد نگران کننده دیابت نوع ۲ در جهان است. فدراسیون بین‌المللی دیابت IDF اعلام کرده تقریبا ۱۰ درصد از جمعیت بالغ دیابت نوع ۲ دارند. در ایران نیز به دلایل مختلفی مانند:
- تغذیه نامناسب
- کاهش فعالیت بدنی
- پیری جمعیت
دیابت نوع ۲ در حال گسترش است. برای درمان موثر و پیشگیری از این بیماری ابتدا باید شناخت و آگاهی کاملی درباره آن کسب نمود.
مکانیسم بیماری: چرا دیابت نوع ۲ اتفاق می‌افتد؟
بعد از درک این موضوع که دیابت نوع ۲ چیست باید به سراغ مکانیسم ابتلا به آن برویم. این بیماری اغلب به صورت تدریجی به وجود می‌آید. عوامل بروز دیابت نوع دو ترکیبی و چند وجهی هستند. ژنتیک و عوامل محیطی در کنار هم موجب مقاومت بدن به انسولین می‌شوند.
اختلال در عملکرد انسولین
از انسولین به عنوان یک هورمون کلیدی در بدن یاد می‌شود. این هورمون توسط سلول‌های بتای پانکراس ترشح می‌گردد. انسولین کمک می‌کند سطح گلوکز خون در انسان تنظیم گردد. بعد از غذا خوردن مقدار زیادی گلوکز وارد خون شده و پانکراس در پاسخ به آن واکنش نشان می‌دهد. این واکنش با ترشح انسولین به کاهش و تنظیم قند خون منجر خواهد شد. هورمون انسولین به گیرنده‌های انسولین که روی سلول‌های عضلانی قرار دارند وصل می‌شود. با فعالسازی این گیرنده‌ها مسیر ورود گلوکز به سلول‌های بدن بازمی‌گردد. در بیمارانی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند این مسیر مختل شده است. بدن افراد مبتلا به دیابت نوع دو یا انسولین کافی ترشح نمی‌کند یا پاسخ مناسبی به آن نمی‌دهد. در نتیجه گلوکز در خون بیمار باقی خواهد ماند. بالا رفتن قند خون تبعات و عوارض جدی به ویژه در بلند مدت به همراه دارد.
مقاومت به انسولین
سلول‌های بدن به ویژه سلول‌های عضلانی، چربی و کبد باید نسبت به انسولین واکنش نشان دهند. اگر این سلول‌ها حساسیت خود به هورمون انسولین را از دست دهند فرد به بیماری دیابت نوع ۲ دچار می‌گردد. در این وضعیت بدن بیمار حتی با حضور انسولین کافی نیز قادر به تنظیم گلوکز خون نیست. وقتی گلوکز وارد سلول‌ها نشود پانکراس ناچار به تولید مقدار بیشتری انسولین خواهد شد. به مرور زمان این روند توانایی بدن برای تولید انسولین کاهش می‌یابد. دلایل اصلی مقاومت بدن انسولین شامل موارد زیر می‌باشند:
- تغذیه نامناسب، پرکالری و پر قند
- افزایش چربی احشایی
- کاهش حساسیت گیرنده‌های انسولین
- افزایش انسولین خون
- خستگی پانکراس و کاهش ترشح انسولین
- افزایش پایدار قند خون
در این شرایط ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ افزایش چشمگیری پیدا می‌کند.
تاثیر ژنتیک و سبک زندگی
یکی دیگر از عوامل مهم در ابتلا به دیابت ژنتیک می‌باشد. بنابراین اگر بستگان درجه ۱ فردی به این بیماری مبتلا باشند ریسک ابتلا بالاتر می‌رود. البته ژنتیک به عنوان تنها عامل دیابت نوع ۲ شناخته نمی‌شود. بلکه زمینه‌های محیطی برای تاثیر ژنتیک در این بیماری ضروری است. رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی و استرس مزمن از جمله عوامل محیطی هستند که موجب ابتلا به دیابت نوع ۲ می‌شوند.
همانطور که سایت cdc.gov می‌نویسد:
علائم دیابت نوع ۲ اغلب طی چندین سال ایجاد می‌شوند و می‌توانند برای مدت طولانی بدون اینکه فرد متوجه آنها شود، ادامه داشته باشند. گاهی اوقات هیچ علامت قابل توجهی وجود ندارد.
علائم و نشانه‌های دیابت نوع دو
اگر نمی‌دانید دیابت نوع دو چیست و چه علائمی دارد، باید بگوییم متاسفانه این بیماری تا مدت‌ها بدون نشانه‌ای آشکار در بدن حضور دارد. به همین دلیل بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ سال‌ها بی‌خبر از وجود بیماری خود هستند. اما تشخیص زودهنگام و درمان به موقع نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جدی این بیماری دارد.
علائم اولیه (پنهان و هشدار دهنده)
در مراحل ابتدای بیماری برخی از نشانه‌های خفیف در بیمار مشاهده می‌شود. اما اغلب بیماران این علائم خفیف را نادیده می‌گیرند. در نتیجه وقتی که بیماری پیشرفت کرد از وجود آن مطلع خواهند شد. نشانه‌های اولیه و مهمی که در دیابت نوع ۲ باید در نظر گرفت عبارتند از:
- افزایش تشنگی
- تکرر ادرار به ویژه در طول شب
- تاری خفیف در دید
- خارش پوست و خشکی به ویژه در نواحی حساس
- افزایش گرسنگی حتی بعد از خوردن غذا
- کندی روند بهبود زخم‌ها
این علائم می‌تواند به دلیل ابتلا به دیابت نوع ۲ در افراد بروز پیدا کند. بنابراین در صورت مشاهده چند مورد از علائم فوق حتما به پزشک متخصص داخلی مراجعه کنید.
علائم آشکار در مراحل پیشرفته بیماری
در صورت عدم تشخیص به موقع دیابت بیماری پیشرفت می‌کند. در نتیجه علائم شدیدتر شده و حتی زندگی فرد را نیز مختل می‌کنند. علائم دیابت نوع ۲ در مراحل پیشرفته عبارتند از:
- کاهش وزن قابل توجه با وجود تغذیه کافی
- تاری دید دائم و آسیب به شبکیه چشم
- بی‌حسی و گزگز دست و پاها (نوروپاتی محیطی)
- عفونت‌های مکرر نظیر عفونت ادراری یا قارچی
- بهبود کند زخم‌ها به ویژه در ناحیه پا
- افزایش تحریک‌پذیری و اختلالات خلقی
در مراحل پیشرفته بیماری مشکلاتی نظیر نارسایی کلیه و بیماری‌های قلبی و آسیب چشمی هم بروز می‌کند.
عوامل خطر دیابت نوع ۲
از دیابت نوع ۲ به عنوان شایع‌ترین بیماری مزمن قرن حاضر یاد می‌شود. برای پاسخ به این پرسش که دیابت نوع ۲ چیست باید با عوامل خطر آن آشنا باشیم. برخی از عوامل ابتلا به این بیماری قابل کنترل و برخی دیگر نظر ژنتیک غیرقابل کنترل هستند. برای شناسایی افراد در معرض خطر دیابت نوع ۲ باید با عوامل خطر بیماری آشنا بود.
عوامل قابل کنترل دیابت نوع دو
برخی از رفتارهای پرخطر در زندگی روزمره تاثیر زیادی در ابتلا به این بیماری دارند. مهم‌ترین رفتارهایی که ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ را بالا می‌برند شامل موارد زیر هستند:
- چاقی و قند خون: اضافه وزن و چاقی به خصوص در ناحیه شکمی از عوامل مهم مقاومت به انسولین است. افزایش چربی‌های احشایی متابولیسم گلوکز در بدن را با اختلال مواجه می‌کند.
- عدم تحرک بدنی: سبک زندگی کم تحرک از دیگر عوامل ابتلا به دیابت نوع ۲ به شمار می‌رود. نداشتن فعالیت بدنی موجب کاهش حساسیت سلئل‌های بدن به انسولین می‌گردد. در نتیجه ریسک ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ افزایش می‌یابد.
- تغذیه ناسالم: مصرف زیاد قندهای ساده و غذاهای فراوری شده و چربی‌های ناسالم نیز مقاومت به انسولین ایجاد می‌کند. چرا این غذاها اثر مستقیمی در بالا رفتن سطح خون دارند.
- فشار خون بالا و کلسترول نامتعادل: این دو عامل از اصلی‌‌ترین بخش‌های سندروم متابولیک هستند. در نتیجه به شدت خطر مبتلا شدن به این نوع دیابت را بالا می‌برند.
- سیگار و استرس مزمن: هورمون‌های استرس‌زا نظیر کورتیزول باعث بالا رفتن سطح قند خون می‌شوند. مصرف سیگار و دخانیات هم روند تنظیم گلوکز خون را با مشکل مواجه می‌کنند.
عوامل غیرقابل کنترل
در کنار عواملی که می‌توان تحت نظر یک متخصص داخلی در تهران و سایر شهرها کنترل نمود تا به دیابت نوع ۲ مبتلا نشد برخی از عوامل در کنترل ما نیستند. از جمله این فاکتورهای مخاطره آمیز می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سن: احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ بعد از ۴۵ سالگی بیشتر می‌شود.
- سابقه خانوادگی: وجود زمینه ژنتیکی از عوامل دخیل در ابتلا به دیابت است.
- سابقه دیابت بارداری: آمارها نشان می‌دهد زنانی که در بارداری به دیابت دچار شده‌اند در آینده بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
توجه داشته باشید که با مدیریت عوامل قابل کنترل می‌توان تا حد زیادی از ابتلا به این بیماری پیشگیری نمود.
روش تشخیص دیابت نوع دو
در مراحل اولیه بیماری علامت و نشانه هشدار دهنده محسوسی وجود ندارد. با این همه برخی از آزمایش‌ها وجود دارند به تشخیص دیابت نوع ۲ در مراحل اولیه کمک می‌کنند. در این آزمایش‌ها سطح گلوکز خون و انسولین پایه در بدن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. با این توضیحات سه روش اصلی برای تشخیص تخصصی و پزشکی دیابت نوع ۲ وجود دارد.
آزمایش قند خون ناشتا (FBS)
از جمله ساده‌ترین و رایج‌ترین انواع تست‌ها برای تشخیص دیابت آزمایش خون ناشتا است. در این آزمایش قند خون ناشتای فرد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید که برای صحت نتایج این آزمایش فرد باید دست کم ۸ ساعت ناشتا باشد. تفسیر این آزمایش نیز به شرح زیر است:
- کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم که نشان دهنده طبیعی بودن قند خون است. در این وضعیت فرد به دیابت نوع ۲ مبتلا نیست.
- بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم که به پره دیابت یا دوره پیش دیابتی شناخته می‌شود.
- بیشتر از ۱۲۶ میلی‌گرم که نشان دهنده ابتلای فرد به بیماری دیابت است.
چنانچه نتیجه آزمایش در محدوده دیابت قرار داشته باشد نیاز به تکرار آزمایش وجود دارد. تکرار در آزمایش به دلیل احتمال خطا در نتایج است.
تست HbA1c یا هموگلوبین A1c
این تست میانگین قند خون در دوره‌های ۲ الی ۳ ماهه را نشان می‌دهد. در این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست. بیشتر برای کنترل طولانی مدت بیماری دیابت نوع ۲ این آزمایش پیشنهاد می‌شود. تفسیر آزمایش مذکور عبارتند از:
- مقادیر کمتر از ۵.۸ درصد طبیعی هستند.
- مقادیر بین ۵.۷ تا ۶.۴ درصد در مرحله پره دیابت مشاهده می‌شود.
- نتایج بیشتر از ۶.۵ درصد نشان دهنده دیابت نوع ۲ است.
این تست نسبت به آزمایش خون ناشتا دقیق‌تر و پایدارتر می‌باشد. زیرا عوامل مقطعی مانند استرس و تغذیه روی آن اثر کمتری دارند.
تست تحمل گلوکز (OGTT)
تست تحمل گلوکز خوراکی وقتی انجام می‌شود که نتایج سایر تست‌ها در مرز باشند. همچنین برای بررسی دیابت بارداری نیز از این روش استفاده می‌گردد. برای انجام این تست ابتدا محلولی حاوی ۷۵ گرم گلوکز توسط فرد نوشیده می‌شود. بعد از ۲ ساعت آزمایش خون انجام می‌گیرد. نتایج کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم طبیعی و بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ نشانه پره دیابت هستند. اما مقادیر بالای ۲۰۰ میلی‌گرم در این تست به معنای دیابت نوع ۲ می‌باشد. گاهی پزشکان از روش‌های ترکیبی برای تشخیص دقیق‌تر دیابت نوع ۲ استفاده می‌کنند. این کار تصویر دقیق‌تری از وضعیت بیمار ارائه کرده و به تشخیص پزشک کمک می‌کند.
عوارض دیابت نوع دو در صورت عدم کنترل
اگر بیماری دیابت نوع ۲ به درستی کنترل نشود در بلند مدت عوارض جبران ناپذیری ایجاد می‌کند. این عوارض به تدریج اندام‌های حیاتی بیمار را درگیر کرده و کیفیت زندگی وی را کاهش می‌دهد.
مشکلات قلبی و عروقی
شایع‌ترین عارضه دیابت نوع ۲ ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی است. بالا رفتن مداوم قند خون موجب ضخیم شدن دیواره‌های رگ‌ها و عروق قلبی می‌گردد. در نتیجه احتمال سکته قلبی، مغزی و افزایش فشار خون هست.
نارسایی کلیه
قند بالا به مویرگ‌های کلیه آسیب می‌زند. این آسیب به نفروپاتی دیابتی منتهی می‌گردد. در نتیجه این آسیب نارسایی کلیه و حتی نیاز به دیالیز ایجاد خواهد شد.
مشکلات بینایی
رتینوپاتی دیابتی از عوارض جدی این بیماری است که چشم‌ها را هدف قرار می‌دهد. در این عارضه رگ‌های خونی شبکیه چشم دیابتی‌ها آسیب دیده و ممکن است به کوری فرد منتهی گردد.
اعصاب محیطی
نوروپاتی دیابتی از دلایل گزگز و بی‌حسی و در دست و پاها است. آسیب دیدگی اعصاب می‌تواند عملکرد حرکتی و حسی بیمار را مختل نماید.
پاهای دیابتی
زخم‌های غیر قابل ترمیم و کم شدن حس در پاها به ویژه در افرادی که قند خون کنترل نشده دارند دیده می‌شود. همچنین این عارضه می‌تواند به عفونت شدید و در نهایت قطع عضو نیز منجر شود.
راه‌های پیشگیری از ابتلا یا پیشرفت دیابت نوع دو
تغییر سبک زندگی
یکی از پایه‌های اصلی در مراقبت پیشگیرانه از دیابت نوع ۲ تغییر و اصلاح سبک زندگی است. تغییرات ساده اما پایدار در زندگی روزمره به پیشگیری از دیابت نوع ۲ کمک زیادی می‌کند.
خواب منظم، حذف دخانیات و نوشیدنی‌های قندی به کنترل پایدار وزن و جلوگیری از دیابت کمک می‌کنند.
تغذیه سالم
استفاده از رژیم دیابتی برای بیمارانی که مبتلا شده‌اند در کنترل قند خون آنها موثر است. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه در کنار غلات سبوس‌دار نیز نباید فراموش گردد. با این حال دقت کنید که میوه های مضر برای دیابت نوع ۲ را شناسایی کرده و از رژیم غذایی خود حذف نمایید.
فعالیت فیزیکی
روزانه ۳۰ دقیقه ورزش برای دیابت حساسیت بدن به انسولین را بالا می‌برد. پیاده‌روی و دوچرخه سواری از بهترین ورزش‌ها برای این منظور هستند.
مدیریت استرس
برای پیشگیری از دیابت توصیه می‌شود با یوگا و مدیتیشن استرس خود را مدیریت کنید. تمرینات تنفسی نیز کمک شایانی به مدیریت و کنترل استرس می‌کنند.
روش‌های درمان دیابت نوع دو
داروهای خوراکی
داروهای خوراکی در اولین مرحله برای درمان دیابت استفاده می‌سوند. متفورمین رایج‌ترین قرصی است که برای مدیریت دیابت تجویز می‌شود. گلی‌بنگلامید و گلی‌پیزد نیز از دیگر داروهای تجویزی برای دیابت نوع ۲ هستند.
انسولین
در مراحل پیشرفته دیابت از انسولین تراپی برای مدیریت و درمان دیابت استفاده می‌شود. تزریق انسولین موجب تنظیم دقیق قند خون خواهد شد.
درمان‌های مکمل
برخی از بیماران از شیوه‌های درمانی مکمل مانند طب سنتی و داروهای گیاهی برای مدیریت قند خون خود کمک می‌گیرند. البته این روش‌ها به هیچ وجه نباید جایگزین درمان‌های پزشکی در درمان دیابت باشند.
زندگی با دیابت نوع ۲ : چگونه با کیفیت زندگی کنیم؟
زندگی با وجود ابتلا به دیابت نوع ۲ به معنای پایان زندگی شاد نیست. با مدیریت هوشمندانه می‌توان این بیماری را مدیریت کرد.
مدیریت روزمره
داشتن برنامه روزانه شامل:
- کنترل قند خون
- مصرف منظم داروها
- مدیریت وعده‌های غذایی
می‌توان کیفیت زندگی خود را حفظ کرد.
تغذیه، ورزش و روابط اجتماعی
در این خصوص توصیه می‌شود با مشاورین تغذیه برای تنظیم رژیم غذایی متعادل و مناسب دیابت نوع ۲ مشورت کنید. حفظ روابط اجتماعی فعال و ورزش منظم نیز اهمیت زیادی دارد.
سوالات رایج درباره اینکه دیابت نوع دو چیست و چه علائمی دارد
۱- آیا دیابت نوع ۲ درمان دارد؟
خیر متاسفانه این بیماری هنوز درمان قطعی ندارد. تنها با مدیریت بیماری می‌توان از عوارض جدی آن پیشگیری نمود.
۲- چه غذاهایی برای افراد دیابتی مضر است؟
خوراکی‌های پرقند و چربی‌های ترانس و کربوهیدرات‌های تصفیه شده باید تا حد ممکن محدود شوند.
۳- آیا ورزش می‌تواند قند خون را کنترل کند؟
بله، فعالیت بدنی می‌تواند حساسیت سلول‌های بدن به انسولین را بالا برده و قند خون را کنترل کند.
۴- آیا مصرف دارو برای بیماران دیابتی همیشگی است؟
الزاما همه بیماران دیابتی نوع ۲ نیاز به مصرف مادام العمر دارو ندارند. بلکه با اصلاح سبک زندگی و تحت نظر پزشک می‌توانند در مراحل اولیه بیماری دارو مصرف نکنند.
نتیجه‌گیری
درک اینکه دیابت نوع دو چیست و چه علائمی دارد به مدیریت و پیشگیری از بیماری کمک می‌کند. دیابت نوع ۲ یکی از بیماری‌های مزمن خود ایمنی به شمار می‌رود که در افراد بزرگسال بیشتر مشاهده می‌گردد. مقاومت بدن به انسولین یا ترشح مقدار کم این هورمون دلیل اصلی ابتلا به دیابت نوع ۲ می‌باشد. تشخیص زودهنگام کلید طلائی موفقیت در کنترل این بیماری محسوب می‌گردد. به همین دلیل باید با مشاهده اولین علائم به پزشک متخصص مراجعه و اقدام به کنترل دیابت کنید. پزشک فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم تهران و سایر شهرهای ایران مراقبت‌های بعدی را به شما آموزش می‌دهد. همین الان از طریق سایت طبیبی نو برای دریافت مشاوره با بهترین پزشکان دیابت کشور اقدام کنید.
