دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو؟
دیابت یکی از رایج‌ترین بیماری‌های مزمن متابولیک در جهان است که به واسطه آن توانایی بدن برای استفاده یا تولید انسولین مختل می‌شود. شایع‌ترین انواع این بیماری، دیابت نوع ۱ و ۲ هستند؛ مدل‌های دیگر مانند دیابت بارداری شیوع کمتر یا درگیری محدودتری دارند. سوال اساسی بسیاری از بیماران این است که دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو؟
برای بررسی اینکه کدام نوع دیابت خطرناک است باید با تفاوت بین دیابت نوع ۱ و ۲، روش‌های درمانی و عوارض موجود آشنا شد. این اقدامات می‌تواند از بروز خطرات جدی‌تر جلوگیری نماید. برای مثال می‌دانید که ممکن است دیابت داشته باشید اما سال‌ها از آن بی‌خبر بمانید؟ با ما همراه باشید تا به طور کامل دیابت در بزرگسال، دیابت در کودکان و انواع آن را بررسی کنیم.
دیابت نوع یک: مکانیسم، علائم و عوامل خطر
دیابت نوع ۱ (Type 1 Diabetes)، یک بیماری خودایمنی به شمار می‌رود. در اثر این اختلال، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتا در پانکراس حمله می‌کند که مسئول تولید انسولین هستند. در نتیجه، تولید انسولین متوقف می‌شود یا بسیار کاهش می‌یابد و بیمار نیازمند دریافت انسولین خارجی برای ادامه حیات خواهد بود. با توجه به شیوع این بیماری در خردسالان، سوال بسیاری این است که دیابت در کودکان از چه سنی شروع می شود؟ برای بررسی این موضوع ابتدا باید علائم و عوامل آن را بررسی کنیم:
علائم دیابت نوبت یک
علائم دیابت نوع ۱ معمولاً به‌صورت ناگهانی و در مدت چند روز تا چند هفته ظاهر می‌شوند. اگر سوالتان این است که از کجا بفهمیم دیابت نوع ۱ داریم، توجه ویژه‌ای به لیست علائم زیر داشته باشید:
- تشنگی شدید یا پلی دیپسی
- ادرار مکرر یا پلی اوری
- کرسنگی شدید یا پلی فاژی
- کاهش وزن ناگهانی
- تاری دید
- خستگی مزمن و ضعف زیاد
- بوی بد تنفس
- حالت تهوع، استفراغ و درد شکمی
کتواسیدوز دیابتی (DKA) عارضه‌ای خطرناک به ویژه در دیابت نوع اول است که طی آن بدن به دلیل کمبود انسولین نمی‌تواند از گلوکز استفاده کند و به‌جای آن چربی‌ها را می‌سوزاند. در این فرایند، مواد اسیدی به‌نام کتون تولید می‌شود که تجمع آن‌ها باعث اسیدی شدن خون و بروز علائم بالا خواهد شد. اگر درمان فوری صورت نگیرد این عارضه می‌تواند منجر به بیهوشی، کما و حتی مرگ شود. این عارضه یکی از مهم‌ترین مباحث مربوط به پاسخ سوال دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو به شمار می‌رود.
عوامل بروز دیابت نوع اول چیست؟
همانطور که سایت معتبر mayo clinic نوشته است: “علت دقیق دیابت نوع ۱ ناشناخته است. معمولاً سیستم ایمنی بدن – که به طور معمول با باکتری‌ها و ویروس‌های مضر مبارزه می‌کند – سلول‌های تولیدکننده انسولین (سلول‌های جزیره‌ای) در پانکراس را از بین می‌برد.”
با این حال طبق تحقیقات، گفته می‌شود عوامل زیر نیز در بروز این بیماری موثر هستند:
- ژنتیک و سابقه بیماری: ژن‌های HLA-DR3 و HLA-DR4 خطر ابتلا را افزایش می‌دهند.
- عوامل محیطی: برخی ویروس‌ها، تغذیه نوزادی و قرارگیری در معرض سموم یا مواد شیمیایی شانس بروز دیابت نوع یک را زیاد می‌کنند.
- سن: دیابت نوع۱ معمولا در سنین ۵ تا ۱۵ سالگی تشخیص داده می‌شود. (البته امکان بروز در بزرگسالان نیز وجود دارد)
- سایر فاکتورها: مواردی مثل جغرافیا، جنسیت (پسرها بیشتر از دخترها) و اختلالات ایمنی نیز بر این بیماری موثرند.
دیابت نوع دو: چگونگی بروز، علائم و ریسک فاکتورها
طبق آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF)، بیش از ۹۰ درصد بیماران دیابتی به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند و تعداد آن‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است. این بیماری در دو حالت زیر رخ می‌دهید:
- بدن نتواند از انسولین به درستی استفاده کند. (مقاوم به انسولین)
- بدن به مرور توانایی خود در تولید انسولین مورد نیاز را از دست می‌دهد.
در اثر این دو اتفاق قند خون بالا می‌رود. این فرایند به مرور و طی سال‌ها انجام می‌شود که در ادامه چگونگی آن را بررسی می‌کنیم:
- ابتدا سلول‌های بدن به‌ویژه در عضلات، کبد و چربی، نسبت به انسولین پاسخ مناسبی نمی‌دهند.
- گلوکز نمی‌تواند به درستی وارد سلول‌ها شده و در خون باقی می‌ماند.
- بدن این مشکل را با ترشح انسولین بیشتر جبران می‌کند. اما وجود این انسولین بالا بی‌اثر است.
- با گذشت زمان، سلول‌های بتای پانکراس خسته می‌شوند و دیگر نمی‌توانند انسولین کافی ترشح کنند.
- قند خون به طور مزمن بالا می‌ماند و دیابت نوع دوم تشخیص داده می‌شود.
علائم دیابت نوع۲
علائم دیابت نوع ۲ به‌صورت تدریجی بروز می‌کنند و گاهی پنهان‌اند. بسیاری از افراد تا سال‌ها بدون تشخیص زندگی می‌کنند. با این حال در صورت مشاهده موارد زیر بهتر است به پزشک متخصص داخلی تهران یا سایر شهرها مراجعه نمایید:
- تکرر ادراری
- گشنگی یا تشنگی زیاد
- خستگی مزمن
- تاری دید
- زخم‌هایی که دیر خوب می‌شوند
- عفونت‌های مکرر
- بی‌حسی یا سوزن سوزن دست و پا (نوروپاتی دیابتی)
- تیره شدن پوست در نواحی چین دار
با توجه به خاموش بودن این بیماری، ممکن است اولین نشانه آن حمله قلبی یا آسیب‌های کلیوی باشد. همین امر باعث می‌شود بسیاری در پاسخ به سوال دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو، نوع دوم را انتخاب کنند.
عوامل خطر (ریسک فاکتورها) دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ به شدت با سبک زندگی پرخطر و عوامل محیطی مرتبط است. به همین دلیل شما می‌توانید با کنترل موارد زیر از بروز دیابت پیشگیری کنید:
- چاقی و اضافه وزن: چربی اضافه به‌ویژه چربی شکمی، حساسیت بدن به انسولین را کاهش می‌دهد. افراد با BMI بالای ۳۰ در معرض ۵ تا ۷ برابر بیشتر خطر ابتلا قرار دارند.
- سابقه خانوادگی: در صورت درگیری خانواده درجه ۱ احتمال ابتلای شما نیز به دلیل وراثتی زیاد است.
- سن بالا: مقاومت به انسولین با افزایش سن بیشتر می‌شود.
- سبک زندگی بی‌تحرک: نداشتن فعالیت فیزیکی و ورزش روزانه سطح قند را کاهش خواهد داد.
- تغذیه ناسالم: مصرف میوه‌های مضر برای دیابت نوع ۲، فست‌فودها، نوشیدنی‌ها مضر و… با افزایش وزن و مقاومت انسولین در ارتباط است.
- فشار خون و چربی خون بالا: فشار خون بالای ۱۳۰/۸۰ و سطح تری‌گلیسرید بالا با افزایش خطر دیابت همراه هستند.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: این اختلال هورمونی با چاقی و افزایش ریسک دیابت نوع دو مرتبط است.
تست خود ارزیابی ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲
IDF یک ارزیابی آنلاین برای ابتلا به دیابت با هدف پیش‌بینی خطر موجود طراحی کرده است. این تست که زمان زیادی نیز صرف نمی‌کند راهی آسان برای بررسی خطر ابتلا به دیابت نوع دو است. اگر ۴ مورد یا بیشتر از موارد زیر را داشته باشید، پیشنهاد می‌شود توسط یک متخصص داخلی چکاپ شوید:
- سن بالای ۴۵ سال
- اضافه وزن یا چاقی
- فعالیت بدنی کمتر از ۳ روز در هفته
- سابقه دیابت در خانواده
- سابقه فشار خون بالا یا کلسترول بالا
- چربی در ناحیه شکم
- سابقه دیابت بارداری یا نوزاد بیش از ۴ کیلوگرم
تست قند خون ناشتا و تست A1C به تشخیص دقیق کمک خواهند کرد.
مقایسه بالینی و آماری بین دیابت نوع ۱ و ۲
دیابت نوع ۱ و ۲ از نظر مکانیسم بیماری، سن شروع، شیوه درمان و عوارض بسیار متفاوت هستند. درک تفاوت دیابت نوع یک و دو هم به پزشکان و هم به بیماران برای تشخیص و درمان کمک خواهد کرد. علاوه‌بر این تا حدودی می‌توان فهمید که دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو! در جدول زیر به تفاوت دیابت‌ها پرداخته‌ایم:
| ویژگی | دیابت نوع۱ | دیابت نوع۲ |
| سن شروع | معمولا در کودکی یا نوجوانی | سنین بالای ۴۵ (در حال کاهش) |
| مکانیسم | تخریب خودایمنی سلول‌های بتا | مقاومت بدن به انسولین |
| سرعت بروز | ناگهانی و حاد | تدریجی و خاموش |
| درمان اصلی | انسولین تزریقی | داروهای خوراکی و اصلاح سبک زندگی |
| خطر کتواسیدوز | بالا | پایین |
| قابلیت پیشگیری | معمولا نه | بله |
آمارهای جهانی برای بررسی اینکه کدام نوع دیابت خطرناک است؟
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۲۲، حدود ۸۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان دیابت داشتند، که در مقایسه با حدود ۲۰۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۰ رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.
همچنین این سایت اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۱، دیابت و بیماری‌های کلیوی ناشی از دیابت باعث مرگ بیش از ۲ میلیون نفر شدند. علاوه بر این، حدود ۱۱٪ از مرگ و میرهای قلبی عروقی ناشی از قند خون بالا بود.
فدراسیون بین‌المللی دیابت یا IDF نیز می‌گوید که حدود ۱ نفر از هر ۹ بزرگسال (در محدوده سنی ۲۰–۷۹ سال) در سال ۲۰۲۴ به دیابت مبتلا بوده‌اند، یعنی چیزی در حدود ۵۸۹ میلیون نفر! و جالب‌تر اینکه بیش از ۴۰٪ از این افراد هنوز از بیماری شان بی‌خبرند، یعنی حدود ۲۵۲ میلیون نفر بدون تشخیص زندگی می‌کنند. این مجموعه پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰ تعداد افراد مبتلا به دیابت به ۸۵۳ میلیون نفر برسد.
آمار دیابت در ایران!
طبق گزارشات وزارت بهداشت، شیوع دیابت در جمعیت بالغ کشور، ۱۴.۲ درصد است. این درصد از میزان متوسط جهانی بالاتر است. متاسفانه سالانه بیش از ۵۰۰ هزار نفر به جمعیت دیابتی‌های کشور افزوده می‌شود. چنانچه روند کنونی چاقی و سبک زندگی کم‌تحرک مردم ادامه یابد، ممکن است تا سال ۱۴۱۰ بیش از ۱۵ میلیون نفر به دیابت دچار شوند!
کدام نوع دیابت خطرناک‌تر است؟ بررسی پزشکی و علمی
یکی از رایج‌ترین سوالات بیماران ایت است که کدام نوع دیابت خطرناک است؟ برای پاسخ به این سوال باید به نوع خطر، درمان‌پذیری، عوارض بلندمدت و شرایط ویژه فردی توجه داشته باشیم.
خطرات حاد در دیابت نوع اول و دوم
در دیابت نوع ۱ احتمال کتواسیدوز دیابتی (DKA) وجود دارد که می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند. بسیاری از نوجوانان ممکن است بیماری خود را از طریق همین عارضه تشخیص دهند و نیاز به درمان اورژانسی وجود خواهد داشت.
دیابت نوع ۲ عاملی برای بروز سندرم هیپراسمولار هایپرگلیسمیک (HHS)، هیپوگلیسمی شدید، عفونت‌های حاد یا حتی سکته است. با توجه به خاموش بودن این نوع دیابت، بروز این اختلالات جدی دور از ذهن نیست و مرگ و میر بالاتری را نسبت به DKA ناشی می‌شود. با این حال پیشرفت دیابت ۲ کندتر و بروز آن در سنین بالا رایج است.
عوارض بلند مدت و مزمن دیابت نوع دو و یک
درگیری با هر یک از انواع دیابت می‌تواند مشکلاتی را در بدن ایجاد کند. در جدول زیر به معرفی این عوارض و بررسی اینکه کدام نوع دیابت خطرناک است پرداخته‌ایم:
| عارضه | دیابت ۱ | دیابت ۱ |
| نارسایی کلیوی | در صورت کنترل نامناسب و بروز سریع در کودکان و نوجوانان | بسیار شایع در بزرگسالان |
| آسیب‌های چشمی | بروز در حدود یک سوم بیماران بعد از ۱۵ سالگی | شایع به واسطه شروع دیرهنگام درمان |
| آسیب‌های عصبی | شایع نیست اما موثر است | شایع و علت اصلی زخم‌ها و قطع عضو |
| عوارض قلبی عروقی | افزایش ریسک (شیوع محدود) | مهم‌ترین علت مرگ و میر بیماران دیابتی |
| مرگ و میر زودرس | در اثر DKA یا عوارض حاد | ناشی از عوارض مزمن و بیماری‌های قلبی |
به طور خلاصه می‌توان گفت دیابت نوع اول با خطرات حاد و ناگهانی همراه است. از طرفی دیابت نوع ۲، با آمار شیوع بالاتر، عوارض مزمن گسترده‌تری دارد که بار سلامت عمومی و اقتصادی را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. پس شاید خطر دیابت نوع یک به خصوص در سنین پایین بیشتر باشد، اما عوارض دیابت نوع دو چالش بزرگ‌تری برای سیستم‌های بهداشتی خواهد بود.
مدیریت و درمان هر نوع دیابت: راهکارهای عملی
درمان دیابت نوع ۱ و ۲ با وجود اشتراکاتی مثل نیاز به کنترل قند خون، در رویکرد، ابزار و نقش سبک زندگی تفاوت‌های چشمگیری دارند. در ادامه به تفاوت در درمان دیابت خواهیم پرداخت:
درمان دیابت نوع ۱
با توجه به عدم تولید انسولین در اثر این بیماری، معمولا درمان کاملا وابسته به دریافت انسولین از بیرون است و درمان دیابت نوع یک بدون انسولین کمتر رواج دارد. این کار از طرق زیر و با تنظیم دوز دقیق انسولین تحت نظر پزشک انجام می‌شود:
- تزریق انسولین روزانه (معمولات ۳ تا ۵ بار در روز)
- استفاده از پمپ انسولین
- استفاده از سیستم‌های هوشمند تزریق با سنسور گلوکز
علاوه‌بر این، اصلاح سبک زندگی با روش‌های زیر نیز می‌تواند در روند درمان موثر باشد:
- برنامه غذایی با کربوهیدرات کنترل شده و قابل شمارش
- ورزش منظم و تحت کنترل
- استفاده از اپلیکیشن‌ها و گجت‌ها پایش قند خون
درمان دیابت نوع ۲
در دیابت نوع ۲ انسولین تولید می‌شود اما بدن به آن پاسخی نمی‌دهد. پس هدف کاهش این مقاومت و حمایت از سلول‌های بتا به طرق زیر است:
- تغییر سبک زندگی (گاهی تنها درمان موثر همین است)
- استفاده از داروهای خوراکی ضد دیابت با تجویز دکتر
- استفاده از انسولین در مراحل پیشرفته یا در صورت عدم کنترل با قرص
کاهش وزن پایدار، فعالیت منظم بدنی، مدیریت استرس و خواب و رژیم غذایی مناسب دیابت نیز نقش مهمی در درمان دیابت نوع دو و علائم آن دارد.
دغدغه‌ها و سؤالات رایج بیماران
بیماران دیابتی اغلب با ترس‌ها، سؤالات و ابهاماتی مواجه می‌شوند که زندگی روزمره، روابط و سلامت روان آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در این بخش به رایج‌ترین دغدغه‌ها پاسخ می‌دهیم.
از تزریق انسولین می‌ترسم؛ راهی برای راحت‌تر شدن درمان هست؟
امروزه از قلم انسولین، سوزن‌های فوق نازک، پمپ انسولین و حتی سیستم‌های تزریق خودکار استفاده می‌شود که تزریق را تقریبا بدون درد می‌کند.
دیابت در چه سنی بروز پیدا می‌کند؟
دیابت نوع ۱ معمولاً در کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود و دیابت نوع ۲ اغلب پس از ۴۰ سالگی دیده می‌شود. با این حال سن ابتلا به دلیل تغییر سبک زندگی تغییر کرده است.
آیا نوع دیابت روی درمان و رژیم غذایی تأثیر داره؟
بله در دیابت نوع۱ انسولین الزامی است اما در دیابت نوع ۲ معمولا درمان با رژیم، ورزش و دارو انجام می‌شود.
برای رفع سایر سوالات خود می‌توانید از بخش پرسش و پاسخ رایگان سامانه نوبت دهی اینترنتی طبیبی نو استفاده کنید یا در صورت لزوم از یک متخصص خوب، مشاوره آنلاین بگیرید.
جمع‌بندی
در این مطلب با هدف پاسخ به این سوال که دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو، با هر نوع، عوامل، علائم و درمان‌های آن آشنا شدیم. آگاهی از دیابت یا مرض قند قدمی مهم برای تشخیص و درمان به موقع است. در صورت درگیری با هر نوع بیماری بهتر است درمان خود را تحت نظر یک متخصص غدد دنبال کنید. کافیست از طریق طبیبی نو پزشک مناسب را پیدا کرده و درباره مواردی چون نیاز به انسولین، تغییر سبک زندگی دیابتی‌ها، دیابت ناشی از چاقی، کدام نوع دیابت خطرناک است و… از ایشان مشاوره بگیرید.
سوالات متداول در مورد دیابت نوع یک و دو
آیا امکان پیشگیری از دیابت نوع یک وجود دارد؟
پیشگیری از دیابت نوع یک با توجه به ماهیت خودایمنی و ژنتیکی بیماری عملاً امکان‌پذیر نیست، اما شناسایی زودهنگام و مدیریت علائم می‌تواند خطر عوارض را کاهش دهد.
کودکان مبتلا به دیابت نوع یک چه محدودیت‌هایی در مدرسه دارند؟
کودکان دیابتی باید قند خون خود را در مدرسه کنترل کنند، تغذیه منظم داشته باشند و معلمان‌شان درباره علائم افت یا افزایش قند خون آگاه باشند. برنامه‌ریزی مناسب و همکاری مدرسه با خانواده بسیار مهم است.
آیا دیابت بر باروری و بارداری تأثیر می‌گذارد؟
بله، کنترل نامناسب قند خون می‌تواند موجب مشکلات بارداری، تولد نوزادان با وزن غیرطبیعی یا افزایش خطر سقط شود. خانم‌های دیابتی باید قبل و حین بارداری قند خون را به دقت مدیریت کنند.
چه رابطه‌ای بین دیابت و ابتلا به بیماری‌های عفونی وجود دارد؟
افراد دیابتی به دلیل کاهش ایمنی بدن در معرض ابتلا به عفونت‌های پوستی، ادراری و حتی ریوی قرار دارند و بهبودی زخم‌هایشان هم کندتر است.
آیا افراد دیابتی می‌توانند ورزش‌های سنگین انجام دهند؟
ورزش منظم برای افراد دیابتی مفید است اما باید نوع و شدت آن تحت نظر پزشک انتخاب شود تا از افت یا افزایش شدید قند خون جلوگیری گردد. مصرف میان‌وعده قبل یا بعد از ورزش توصیه می‌شود.
آیا داروهای گیاهی و طب سنتی می‌توانند جایگزین درمان دیابت شوند؟
هیچ داروی گیاهی به طور قطعی جایگزین انسولین یا داروهای رایج نمی‌شود. استفاده از مکمل‌ها باید با نظر پزشک باشد تا تداخل دارویی و عوارض احتمالی رخ ندهد.
تفاوت انسولین تزریقی و پمپ انسولین در چیست؟
انسولین تزریقی روزانه و پمپ انسولین هر دو برای جبران کمبود انسولین استفاده می‌شوند، اما پمپ انسولین دوز انسولین را به طور پیوسته و دقیق‌تر وارد بدن می‌کند و نیاز به تزریق مکرر ندارد.
آیا دیابت نوع دو می‌تواند دوباره به حالت پیش‌دیابتی یا کنترل کامل بازگردد؟
در برخی موارد، با کاهش وزن، اصلاح رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌توانند قند خون خود را کنترل کرده و حتی به وضعیت پیش‌دیابت یا کنترل کامل برسند، اما مراقبت مستمر لازم است.
تأثیر دیابت بر سلامت دهان و دندان چیست؟
دیابت کنترل نشده می‌تواند باعث بیماری‌های لثه، عفونت‌های دهانی و تأخیر در ترمیم زخم‌های دهان شود. مراقبت از بهداشت دهان و مراجعه منظم به دندانپزشک اهمیت ویژه دارد.
