درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه با تغییرات ساده در لایف استایل
سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که در صورت عدم درمان به موقع باعث دردهای شدید و اختلال در دفع ادرار می‌شود. روش‌های درمان سنگ کلیه با توجه به اندازه، نوع و محل سنگ از درمان‌های ساده خانگی، تغییر در رژیم غذایی برای دفع سنگ‌های کوچک تا استفاده از داروهای مخصوص، سنگ‌شکنی با امواج و جراحی متفاوت است. همچنین مصرف مایعات کافی، پرهیز از مصرف بیش از حد نمک و پروتئین حیوانی و توجه به علت اصلی ایجاد سنگ نقش مهمی در پیشگیری از تشکیل مجدد و کمک به دفع آن دارند.
چرا باید درمان سنگ کلیه را جدی بگیریم؟
در صورتی که سنگ کلیه به‌موقع درمان نشود، باعث بروز مشکلاتی نظیر انسداد مجاری ادراری، عفونت شدید، پیلونفریت و تخریب عملکرد کلیه خواهد شد. طبق راهنما و مرورهای علمی، انسداد همراه با عفونت بسیار جدی است و تاخیر در درمان آن ممکن است به نارسایی کلیه و پیامدهای جدی منجر شود.
برآوردهای گزارش niddk از شیوع، بروز و عوامل خطر مرتبط و عود سنگ کلیه در کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که شیوع سالانه بیماری سنگ ادراری در بزرگسالان ۱۸ تا ۶۴ سال یک تا دو درصد و در افراد بالای ۶۵ سال بین ۳ تا ۵ درصد است. با توجه به این آمار، پیشگیری و پیگیری پس از درمان بسیار حائز اهمیت است. راهنماهای انجمن‌های اورولوژی آمریکا و اروپا نیز بر تشخیص و مداخله به‌موقع برای پیشگیری از آسیب برگشت‌ناپذیر کلیه تاکید دارند.
طبق داده‌های مطالعات بین‌المللی منتشرشده، شیوع سنگ ادراری در ایران حدود ۶.۶ درصد است. برخی مرورها نیز دامنه ۱.۹ تا ۵.۷ درصد را در استان‌های مختلف ذکر کرده‌اند. این اعداد بر ضرورت آموزش، پیشگیری و درمان‌های به‌موقع در ایران تاکید دارند.
انواع سنگ کلیه براساس ویژگی‌ها به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که انتخاب را‌های دفع سنگ کلیه نیز به نوع آن‌ها بستگی دارد:
- کلسیمی (اگزالات/فسفات کلسیم): سنگ‌های اگزالات کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است و با مصرف بالای سدیم، اختلالات متابولیک و دوزهای بالای ویتامین D تشدید می‌شود. سنگ‌های اگزالات کلسیمی نیز در شرایطی به وجود می‌آیند که pH ادرار قلیایی باشد.
- اسید اوریکی: این نوع سنگ کلیه در ادرار اسیدی تشکیل می‌شود و علت اصلی ایجاد آن مصرف بیش از اندازه پروتئین و ابتلا به نقرس و دیابت است. قلیایی‌کردن ادرار و اصلاح رژیم در درمان آن بسیار موثر است.
- استروویت (عفونی): عفونت باکتریایی تولیدکننده آمونیاک و قلیایی‌شدن ادرار علت اصلی ایجاد این نوع سنگ کلیه است. این سنگ‌ها بیشتر به دنبال عفونت‌های ادراری رخ می‌دهند. درمان عفونت و حذف کامل سنگ برای پیشگیری از عود این عارضه ضروری است.
- سیستینی: این نوع سنگ کلیه بسیار نادر است و در اثر اختلال ژنتیکی سیستینوریا به وجود می‌آید. با توجه به این که در این نوع سنگ کلیه دفع مقدار زیادی اسید آمینه سیستین در ادرار رخ می‌دهد، درمان آن نیازمند راهبردهای پیشگیرانه پرقدرت است.
راه‌های درمان سنگ کلیه
براساس نوع و اندازه سنگ کلیه می‌توانید از درمان‌های خانگی و طبیعی، درمان دارویی و درمان‌های تخصصی برای درمان سنگ کلیه کنید:
درمان‌های خانگی و طبیعی (برای سنگ‌های کوچک)
اگر سنگ کلیه کوچک باشد و تب، عفونت یا انسداد شدید وجود نداشته باشد، می‌توان با روش‌های خانگی و طبیعی به درمان و دفع آن پرداخت. این راه‌های دفع سنگ کلیه کم‌هزینه، غیرتهاجمی و بدون ریسک جراحی هستند؛ اما ممکن است فرایند درمان، چند هفته طول بکشد.
نوشیدن فراوان مایعات مهم‌ترین اقدام است. بایستی به میزانی آب بنوشید که میزان ادرار شما به بیشتر از ۲ لیتر در روز برسد و رنگ ادرارتان روشن شود. محدودکردن نمک و حفظ مصرف پروتئین در حد متعادل نیز به کاهش دفع کلسیم و اسید اوریک کمک می‌کند.
افزودن آب‌لیمو به آب به‌دلیل افزایش سیترات ادرار، ریسک تشکیل سنگ‌های کلسیمی را کاهش می‌دهد؛ اما این درمان بدون جراحی، جایگزین درمان دارویی نیست. برای کنترل درد کلیوی نیز می‌توانید از انواع NSAID مانند ایبوپروفن استفاده کنید. تحرک سبک، حمام و کمپرس آب گرم نیز توصیه می‌شود.
درمان دارویی (تامسولوسین، سیترات پتاسیم، آلوپورینول)
داروهای کمک‌کننده به دفع سنگ کلیه فعال، روش‌هایی سرپایی و کم‌هزینه هستند که نیاز به جراحی را کاهش می‌دهند؛ اما برای همه بیماران موثر نیستند. قرص سنگ‌شکن تامسولوسین، سیترات پتاسیم و آلوپورینول برخی از داروهایی هستند که به افزایش شانس دفع سنگ کلیه، قلیایی‌کردن ادرار و در نهایت، دفع کامل و بهبود سنگ کلیه با اندازه متوسط کمک می‌کنند. مدت‌زمان مصرف این داروها با توجه به شدت این عارضه و نوع داروها متفاوت است.
درمان‌های تخصصی (ESWL، یورتروسکوپی، PCNL)
سنگ‌شکنی برون‌اندامی (ESWL) و لیتوتریپسی از روش‌های تخصصی درمان سنگ کلیه هستند. در این روش‌ها، امواج شوکی از بیرون بدن سنگ را به تکه‌های قابل‌دفع تبدیل می‌کنند. این روش غیرتهاجمی دفع سنگ کلیه، اغلب سرپایی انجام می‌شود و طی چند روز می‌توانید به روال عادی زندگی بازگردید.
یورتروسکوپی نیز یکی دیگر از روش‌های تخصصی سنگ کلیه درمان است که در آن آندوسکوپ از طریق مجرا وارد کلیه می‌شود و سنگ را به‌طور مستقیم خرد و خارج می‌کند. این راه درمان سنگ کلیه با بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود و برای سنگ‌های حالب و بسیاری از سنگ‌های کلیوی ۱۰–۲۰ میلی‌متری مناسب است. دوره نقاهت این روش بین ۷ تا ۱۰ روز برای برگشت کامل به روال عادی است.
در روش PCNL نیز شکاف کوچکی روی پوست ایجاد می‌شود و پزشک با کمک تجهیزات مناسب، سنگ‌های کلیه را ابتدا خرد و سپس خارج می‌کند. این راه درمان سنگ کلیه نیز بالاترین شانس پاکسازی برای سنگ‌های بزرگ را دارد و تهاجمی‌تر از URS/ESWL است. همچنین به بستری یک تا ۳ روزه نیاز دارد. پس از گذشت یک الی دو هفته نیز می‌توانید به فعالیت عادی خود ادامه دهید.
انتخاب روش مناسب بر اساس اندازه و محل سنگ
اندازه سنگ، محل قرارگیری، چگالی (HU)، علائم، آناتومی و BMI بیمار و بارداری برخی از شرایطی هستند که هنگام انتخاب روش مناسب برای سنگ کلیه درمان بایستی در نظر گرفته شوند.با این وجود، انتخاب نهایی بایستی با اورولوژیست و بر اساس تصویربرداری انجام شود.
جدول راه‌های دفع سنگ کلیه براساس اندازه و محل سنگ به این صورت است:
|
اندازه و محل سنگ |
گزینه درمانی |
|
دیستال حالب <۱۰ میلی‌متر |
مصرف مایعات و مسکن |
|
دیستال حالب >۱۰ میلی‌متر |
URS |
|
کلیه ≤۱۰ میلی‌متر |
URS یا ESWL |
|
کلیه ۱۰–۲۰ میلی‌متر |
URS، ESWL یا فلکسیبل |
|
کلیه >۲۰ میلی‌متر یا سنگ شاخ‌گوزنی |
PCNL |
علائم و نشانه‌های سنگ کلیه
شناخت نشانه‌های سنگ کلیه برای تشخیص به موقع و اقدام برای درمان آن در زمان مناسب ضروری است. این نشانه‌ها در زنان و مردان متفاوت هستند. همچنین ممکن است گاها با علائم اختلالات مشابه، اشتباه گرفته شوند.
نشانه‌های رایج و تشخیص افتراقی با بیماری‌های مشابه
درد پهلو که به‌صورت ناگهانی شروع می‌شود و به‌صورت موجی شدید می‌شود و کاهش پیدا می‌کند، از رایج‌ترین علائم سنگ کلیه است. این درد کلیه از ناحیه زاویه دنده و مهره آغاز می‌شود و به سمت جلوی شکم و کشاله ران تیر می‌کشد. همچنین ممکن است فرد تهوع و استفراغ را نیز تجربه کند.
سوزش ادرار، تکرر، احساس فوریت، کدری یا بوی بد ادرار و وجود خون در ادرار نیز از علائم ادراری سنگ کلیه هستند که ممکن است با انسداد، عفونت، تب و لرز بروز کند.
توجه داشته باشید که در صورت ابتلا به عفونت ادراری فوقانی، درد پهلو و تب بالا با علائم عفونت سیستمیک بروز می‌کند. در کولیک کلیوی تنها در صورتی تب رخ می‌دهد که با عفونت هم‌زمان باشد. درد ناشی از عود آپاندیس نیز به ربع تحتانی راست محدود می‌شود و درد کولیکی مهاجر به کشاله ران نیز ندارد.
شدت درد، محل درد و تفاوت علائم در زنان و مردان
سوزش ادرار، تکرر، فوریت، تهوع/استفراغ، ادرار خونی و ادرار کدر یا بدبو از علائم شایع و مشترک سنگ کلیه بین زنان و مردان هستند. درد ناشی از ابتلا به سنگ کلیه در دسته شدیدترین دردهای پزشکی قرار دارد که به‌صورت موجی کم و زیاد می‌شود. براساس محل قرارگیری سنگ، درد در مردان از پهلو، شکم و کشاله ران به سمت بیضه‌ها و در زنان به سمت رحم و تخمدان انتشار پیدا می‌کند.
روش‌های تشخیص دقیق سنگ کلیه
برای تشخیص دقیق سنگ کلیه و انتخاب روش مناسب برای سنگ کلیه درمان از آزمایش‌های بالینی نظیر خون و ادرار و تصویربرداری‌های پیشرفته نظیر سونوگرافی و CT Scan بدون کنتراست استفاده می‌شود:
آزمایش‌های بالینی (ادرار، خون)
وجود خون در ادرار یکی از نشانه‌های غیرقطعی سنگ کلیه است. انجام آزمایش ادرار برای سنگ نیز در تشخیص شدت اختلال عملکرد کلیه یا علل متابولیک سنگ‌سازی نقش موثری دارد.
آزمایش خون برای ارزیابی مواردی مانند نارسایی حاد کلیه، عفونت سیستمی و ارزیابی علل متابولیک کاربرد دارد. آزمایش خون به تنهایی برای تشخیص قطعی سنگ کلیه کافی نیست. از مزایای این آزمایش می‌توان به سریع‌بودن، کم‌هزینه‌بودن و موجودبودن آن در بسیاری از مراکز اشاره کرد.
تصویربرداری (سونوگرافی، CT Scan بدون کنتراست)
سونوگرافی کلیه/مجرای ادراری با استفاده از امواج صوتی ساختمان کلیه‌ها برای سنگ‌های بزرگتر یا ادرارگرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش نسبت به سی‌تی‌اسکن ارزان‌تر و دردسترس‌تر است.
سی تی اسکن بدون کنتراست نیز به‌عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص سنگ کلیه و حالب شناخته می‌شود؛ چرا که بهترین روش برای تشخیص سنگ‌های رادیواپک و رادیولوسنت، تعیین اندازه و محل دقیق و برنامه‌ریزی درمان است. این روش قادر به تشخیص سنگ‌های کوچک، تعیین اندازه دقیق، محل و مقدار انسداد است.
درمان سنگ کلیه برای بیماران با شرایط خاص
درمان سنگ کلیه در کودکان، زنان باردار و بیماران دیابتی یا دارای فشار خون بالا به دلیل شرایط خاص آن‌ها بایستی با احتیاط انجام شود:
زنان باردار
در صورتی که فرد در دوران بارداری به سنگ کلیه مبتلا شود، اولویت با مدیریت محافظه‌کارانه مانند کنترل درد، کنترل عفونت و پیگیری با سونوگرافی جهت جلوگیری از آسیب‌رساندن به مادر و جنین است.
در شرایط بارداری، تصویربرداری اولتراسوند کلیه و مثانه (RBUS) به‌عنوان خط اول پیشنهاد می‌شود. اگر درمان محافظه‌کارانه نتیجه ندهد یا با عوارض همراه باشد، قراردادن استنت حالب یا نفروستومی تا زمان زایمان توصیه می‌شود. همچنین در صورت ابتلا به سنگ کلیه در بارداری بایستی از CT غیرضروری پرهیز شود.
استفاده از آلفا بلاکرها و NSAIDها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن نیز در این دوران ممنوع است و تنها پس از مشورت دقیق با ماما و پزشک متخصص قابل استفاده هستند.
به عنوان راه‌های دفع سنگ کلیه که کم‌خطر و جایگزین روس‌های پرخطر در این شرایط خاص باشند، می‌توانید از هیدراتاسیون کنترل‌شده، استراحت، گرم‌‌کردن موضعی و استامینوفن برای درد خفیف تا متوسط استفاده کنید.
کودکان
در کودکان نیز فرایند سنگ کلیه درمان بایستی به صورت محافظه‌کارانه انجام شود. در صورت نیاز به مداخله جراحی، گزینه‌های کم‌تهاجمی مانند SWL (سنگ‌شکن موج‌شوک) یا URS (اندوسکوپی حالب) بر اساس اندازه/محل سنگ و سن کودک انتخاب می‌شوند.
بررسی‌های متابولیک مانند آنالیز ادرار و خون—کلسیم، اگزالات، سیترات و pH برای پیشگیری از عود سنگ کلیه در اطفال بایستی انجام شود.
استامینوفن و ایبوپروفن از داروهای پرمصرف برای کاهش درد کودک با سنگ کلیه هستند که بایستی با دوز مناسب مصرف شوند. در صورتی که عملکرد کلیه کودک مختل یا دهیدراسیون وجود داشته باشد بایستی در مصرف ایبوپروفن احتیاط کرد.
تصمیم‌گیری برای درمان سنگ کلیه در کودکان توسط تیم تخصصی اطفال انجام می‌شود. پیشگیری متابولیک با مصرف مایعات کافی، اصلاح رژیم غذایی، درمان دارویی اختصاصی پس از بررسی متابولیک نیز بسیار موثر است.
بیماران دیابتی یا دارای فشار خون بالا
بیماران دیابتی یا دارای فشار خون بالا نیازمند توجه ویژه‌اند؛ زیرا دیابت و پرفشاری خون با افزایش خطر تشکیل سنگ و نیز با خطر کاهش عملکرد کلیه همراه هستند. درمان ایمن سنگ کلیه در این افراد مشابه را‌های دفع سنگ کلیه برای عموم افراد است؛ اما مراقبت از وضعیت گلیسمی، کنترل فشار خون و ارزیابی عملکرد کلیه قبل از استفاده از برخی داروها بسیار ضروری است. همچنین کنترل قند نیز نقش موثری در کاهش نرخ تشکیل سنگ دارد.
هنگام تجویز دارو برای این افراد بایستی فشار خون بررسی شود تا از بدترشدن عملکرد کلیه جلوگیری شود. افزایش مصرف مایعات برای رسیدن حجم ادرار به بیشتر از ۲ لیتر در روز، کاهش مصرف نمک برای کاهش دفع کلسیم و تنظیم مصرف کلسیم رژیمی (نه حذف کامل) از اقدامات پایه‌ای درمان سنگ کلیه در این افراد هستند.
رژیم غذایی و پیشگیری از بازگشت سنگ کلیه (خیلی کوتاه)
در صورت عدم رعایت نکات تغذیه‌ای و نداشتن تغذیه مناسب پس از درمان سنگ کلیه، امکان برگشت مجدد آن وجود دارد. شناخت مواد غذایی موثر و مضر، مایعات مفید و مکمل‌ها و ویتامین‌های موثر در پیشگیری سنگ کلیه و عود مجدد آن به شما کمک می‌کند.
تغذیه مؤثر در جلوگیری از تشکیل سنگ
اولین قدم برای برای پیشگیری از بازگشت سنگ کلیه، هیدراته‌نگه‌داشتن بدن است. بایستی به میزانی آب بنوشید که روزانه حداقل دو لیتر دفع ادرار داشته باشید.
نمک غذا و میزان سدیم دریافتی را کاهش دهید تا به رژیم غذایی ضد سنگ نزدیک‌تر شوید. دریافت سدیم زیاد، دفع کلسیم در ادرار را بالا می‌برد و ریسک سنگ را افزایش می‌دهد. همچنین از غذاهای فراوری‌شده و فست‌فود دوری کنید و برچسب تغذیه‌ای محصولات مصرفی را بررسی کنید.
کلسیم غذایی را به میزان کافی مصرف کنید؛ اما مکمل‌های کلسیم ممکن است در برخی افراد ریسک سنگ کلیه را بالا ببرند. در صورت نیاز به مصرف مکمل کلسیم و توصیه پزشک، از مصرف آن همراه با وعده غذایی خودداری کنید.
پروتئین حیوانی را در حد تعادل مصرف کنید. زیاده‌روی در گوشت قرمز و ماهی ممکن است باعث اسیدی‌ترشدن محیط ادرار و افزایش دفع موادی مثل کلسیم و اسیداوریک شود. بخشی از پروتئین مورد نیاز را از حبوبات و منابع گیاهی تامین کنید.
مایعات مفید، مواد غذایی مضر
بهترین نوشیدنی برای کلیه آب است. در طول روز آب کافی بنوشید تا رنگ ادرار روشن بماند و دفع کافی داشته باشید.
مصرف نوشیدنی‌های حاوی سیترات مانند آب لیموی تازه و میوه‌های آب‌دار به افزایش سیترات ادرار کمک می‌کند. در مقابل، مصرف نوشیدنی‌هلی حاوی کافئین را محدود کنید.
رژیم‌های پرنمک و پرپروتئین حیوانی باعث افزایش کلسیم ادرار و اسیدی‌شدن ادرار می‌شوند و ریسک سنگ کلیه را بالا می‌برند. مواد حاوی اگزالات بالا نظیر فست‌فود، گوشت‌های فراوری‌شده، غذاهای کنسروی و شکلات و شیرینی‌های صنعتی نیز اگر بی‌برنامه مصرف شوند، مضر هستند. بایستی مقدار و زمان مصرف این مواد خوراکی برای درمان سنگ کلیه کاملا متعادل و برنامه‌ریزی‌شده باشد.
مکمل‌ها و ویتأمین‌های مؤثر
طیف گسترده‌ای از مکمل‌های طبیعی و ویتامین‌ها در دسترس هستند که به کاهش خطر سنگ کلیه و دفع آسان آن کمک می‌کنند. برخی از این مکمل‌ها و ویتامین‌های موثر عبارت‌اند از:
- سیترات پتاسیم
- ویتامین B-6 (موجود در موز ، انبه، سویا و آووکادو)
- سایر ویتامین‌های گروه B مانند ریبوفلاوین، تیامین و B-12
- ویتامین D
- کلسیم
- روغن‌های ماهی
بهترین کار برای مصرف هر یک از این مکمل‌ها جهت سنگ کلیه درمان، این است که با پزشک متخصص مشورت کنید؛ چرا که مصرف بیش از اندازه یا غیرضروری برخی از مکمل‌ها، خطرات جدی برای شما به دنبال خواهد داشت.
درمان گیاهی سنگ کلیه — بین طب سنتی و علم پزشکی
درمان گیاهی سنگ کلیه از سال‌ها پیش رایج بوده است؛ اما ارزیابی علمی نشان می‌دهد که روش‌های درمانی توصیه‌شده توسط طب سنتی و طب اسلامی برای کلیه، بیشتر در کنار درمان‌های استاندارد موثر هستند نه به‌جای آن‌ها. به عبارتی، گیاهان نقش کمک‌کننده دارند و نباید جایگزین ارزیابی و درمان تخصصی شوند. مطالعات در این باره چه می‌گویند؟
خارخاسک به عنوان یکی از گیاهان و عرقیات مورد تایید طب سنتی اثر ضد سنگ قوی دارد. در یک کارآزمایی بالینی تصادفی، محلولی از ۵ عصاره گیاهی از جمله خارخاسک، اندازه سنگ کلیه کاهش قابل توجهی داشت و نرخ دفع آن افزایش پیدا کرد؛ اما چون محلول مصرفی حاوی چند ماده مختلف بود، نمی‌توان اثر آن را فقط به خارخاسک نسبت داد.
شواهد انسانی برای عرق خارشتر جهت درمان سنگ کلیه قوی‌تر از دیگر گیاهان دارویی است. طبق نتایج یک کارآزمایی، مصرف عرق خارشتر به عنوان داروی سنتی در کنار درمان استاندارد، نرخ دفع سنگ را پس از گذشت ۴ هفته از ۴۰ درصد به ۶۶ درصد افزایش داد. در کارآزمایی دیگری، اثر خارشتر با هیدروکلروتیازید قابل‌قیاس گزارش شده است و عارضه قابل توجهی دیده نشد.
رازیانه نیز به‌عنوان ضداسپاسم عضلات صاف و ملایم دیورتیک به کاهش کولیک و تسهیل دفع سنگ کلیه کمک می‌کند؛ اما شواهد مستقیم انسانی برای دفع سنگ محدود است و بیشتر داده‌ها از مدل‌های حیوانی ضدسنگ و مرورهای فارماکولوژیک می‌آید. آژانس دارویی اروپا نیز تاکید کرده است که کارآزمایی‌های بالینی اسپاسمولیتیک برای رازیانه محدود و مقدماتی هستند.
سخن آخر
سنگ کلیه یکی از عارضه‌های شایع در سراسر جهان است که با شناخت به‌موقع علائم و انتخاب روش درمانی مناسب به راحتی می‌توان آن را کنترل و درمان کرد. با توجه به اندازه و نوع سنگ، نحوه درمان آن از تغییر سبک زندگی و دارو تا را‌های دفع سنگ کلیه پیشرفته‌تر مانند سنگ‌شکنی یا جراحی متفاوت است. مهم‌ترین نکته، مراجعه به پزشک متخصص و پرهیز از خوددرمانی است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان به سنگ کلیه مبتلا هستید، همین امروز برای دریافت مشاوره تخصصی و انتخاب بهترین راه درمان سنگ کلیه، اقدام کنید. برای رزرو وقت و مشاوره آنلاین با پزشکان طبیبی نو کافی است درخواست خود را ثبت کنید و پرسش‌هایتان را مستقیما از پزشکان متخصص این مجموعه بپرسید.
